Voorbeelden om cognitieve dissonantie te begrijpen

Waardeer je eerlijkheid, maar spiek je tijdens een examen? Er zijn mensen die de harmonie proberen te bewaren tussen wat ze zeggen, doen en geloven, maar soms snappen ze het niet. Laten we meer situaties onderzoeken die een dergelijke inconsistentie aantonen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog José Padilla.

Laatste update: 03 juni, 2024

Leon Festinger stelde dat mensen een interne drang hebben die ons motiveert om onze acties en overtuigingen met elkaar in overeenstemming te houden. Dit staat bekend als cognitieve dissonantie, waarvan er duizenden voorbeelden zijn.

De theorie van de psycholoog kwam voort uit studies die hij uitvoerde met een sekte die geloofde dat de wereld zou eindigen in een zondvloed. Op basis van zijn onderzoek beweerde hij dat er een basisneiging is die ons aanmoedigt om disharmonie in ons cognitieve systeem te vermijden.

In dit artikel zullen we het onderwerp behandelen. Verder zullen we leren waarom we op tegenstrijdige manieren handelen en wat we doen om het ongemak dat dit veroorzaakt te verminderen.

Wat is cognitieve dissonantie?

Volgens Leon Festinger is deze theorie de inconsistentie tussen cognities (kennis, meningen of overtuigingen), acties, waarden of houdingen. Omdat het een ongemakkelijke toestand is op psychologisch niveau, proberen mensen het op verschillende manieren te verminderen.

Hoewel het ongemakkelijk is om te voelen, is cognitieve dissonantie niet negatief. Het is een alarm dat ons aanzet tot het herstellen van de consonantie. Hierdoor streven we ernaar om samenhang te behouden tussen wat we doen, zeggen en denken. Hier zijn enkele tekenen van deze toestand, volgens de Cleveland Clinic (Engelse link):

• Twijfels over gemaakte keuzes.
• Gevoelens van schuld of schaamte.
• Moeite met het rechtvaardigen van acties.
• Subjectief ongemak door een gebrek aan congruentie tussen waarden en daden.

We kunnen het voelen wanneer we een beslissing nemen die niet trouw is aan onze waarden. Ook wanneer we nieuwe informatie krijgen die in strijd is met wat we doen of geloven. In het algemeen ervaren we het wanneer we geconfronteerd worden met een interne tegenstrijdigheid van welke aard dan ook.

Voorbeelden van cognitieve dissonantie

In de volgende voorbeelden van cognitieve dissonantie zien we in essentie het gebrek aan harmonie tussen cognities en handelingen. Tegenstrijdigheid is de sleutel tot de theorie. Alleen door de incongruentie op te lossen is het mogelijk om het ongemak dat het veroorzaakt te verminderen.

1. Roken of niet roken

John weet dat roken hem ernstige ademhalingsproblemen kan bezorgen. Hij wil stoppen met roken omdat hij de risico’s kent, maar hij rookt elke dag. Deze situatie maakt hem erg verdrietig, omdat hij niet consistent kan zijn met wat hij denkt.

In dit geval zien we dat Johns antwoord (doorgaan met roken) niet consistent is met zijn kennis (de risico’s van roken).

2. Spieken bij examens

Voor Martha zijn eerlijkheid en verdienstelijk succes fundamentele waarden in haar leven. Tijdens een eindexamen op de universiteit speelde ze echter vals door in haar aantekeningen te kijken.

Dit bezorgde haar een groot ongemak omdat ze niet in overeenstemming was met haar idealen. Hij slaagde er niet in zijn ongemak te verlichten, hoewel hij zijn daad probeerde goed te praten door tegen zichzelf te zeggen dat als hij het examen niet zou halen, hij zou zakken en zijn beurs zou verliezen.

3. Uitgaan met vrienden

Camilo besluit uit te gaan met zijn vriend Carlos, ook al wilde hij dat niet. Ondanks zijn tegenzin besluit hij toch te gaan omdat Carlos erop staat. Het resultaat is dat Camilo de hele avond ongelukkig is omdat hij uitging terwijl hij eigenlijk thuis wilde blijven om een film te kijken. Dit is een van de meest voorkomende alledaagse voorbeelden van cognitieve dissonantie.

4. Seksuele voorlichting

In zijn lessen seksualiteit raadt Peter zijn leerlingen aan condooms te gebruiken om de verspreiding van seksueel overdraagbare aandoeningen tegen te gaan. Maar hij gebruikt geen condooms als hij intiem is. Pedro schaamt zich een beetje voor deze tegenstrijdigheid, want hij “preekt maar past het niet toe.”

5. Heb een gezonde levensstijl

Oriana’s nieuwjaarsvoornemen was om een gezonde levensstijl te hebben. Het is nu 4 maanden geleden en ze heeft nog steeds ongezonde gewoonten. Oriana wil veranderen, maar ze doet niets anders: ze beweegt niet, ze slaapt niet genoeg, ze eet geen voedzaam dieet? Haar acties stroken niet met haar voornemens.

6. Geld besparen

Manuela geeft een deel van haar salaris uit aan onnodige dingen, ook al zou ze dat geld willen sparen voor haar toekomstige projecten. Ze weet dat ze het geld nodig heeft, maar ze blijft nutteloze goederen en diensten kopen. Door deze situatie voelt ze zich ontmoedigd en voelt ze zich schuldig, omdat ze niet volgens haar plan kan leven.

7. Milieubescherming

Carmen is tegen milieuvervuiling. Toch recyclet ze thuis niet. Hoewel ze weet hoe belangrijk het is om afval te scheiden, doet ze het niet omdat ze lui is. Dit gebrek aan samenhang tussen haar waarden en haar daden bezorgt haar veel ongemak, vooral wanneer haar broer haar op spottende toon haar daden laat inzien.

8. Opvoedingsstijl

Bij Cristina en Pablo thuis wordt een respectvolle opvoedingsstijl toegepast waarbij niet gescholden of streng gestraft wordt. Op een dag onthult Paul aan zijn partner dat hij zich schuldig voelt, omdat als hij gestrest is en zijn 8-jarige zoon hem niet gehoorzaamt, hij hard tegen hem schreeuwt. In dit voorbeeld is het gedrag niet in overeenstemming met de familiewaarden.

9. Uitstelgedrag

De laatste tijd is Julia te laat met haar werkprojecten. Voor haar zijn punctualiteit en verantwoordelijkheid fundamentele waarden. Daarom voelt ze zich slecht over dit uitstelgedrag (niet punctueel en onverantwoordelijk zijn) en haar baas heeft haar een paar berispingen gegeven.

10. Politieke gezindheid

Lucia ervaart cognitieve incongruentie omdat de politieke partij waarbij ze is aangesloten een verklaring heeft uitgegeven ten gunste van abortus en zij pro-life is. Hoewel ze andere ideeën en voorstellen deelt met de organisatie, voelt ze zich op dit moment niet goed om zich aan te sluiten bij een abortuspartij.

11. Ontrouw en verbintenis

Voor Felipe is trouw de pijler van zijn liefdesrelatie met Sofia. Hij heeft echter een seksuele affaire gehad met een collega op zijn werk. Door zijn gedrag voelt hij zich schuldig omdat hij niet trouw is geweest aan zijn vriendin Sofia en vooral omdat hij niet trouw is geweest aan zijn eigen principes.

12. Gendergelijkheid

Ana is een hartstochtelijk voorstander van gendergelijkheid. Als samenlevingsregel heeft ze er altijd voor gepleit dat zowel mannen als vrouwen de huishoudelijke taken in gelijke mate op zich nemen.

Thuis doet ze echter het meeste huishoudelijke werk, omdat haar vriend, van wie ze veel houdt, weigert zijn deel van de verantwoordelijkheid op zich te nemen. Ze is gefrustreerd en geïrriteerd door deze situatie.

13. Evolutie en schepping

Aurora is een trouwe aanhanger van het christendom en de wetenschap. In haar biologielessen leerde ze over de evolutietheorie en de steun die deze krijgt van wetenschappers. Op dit punt begint haar religieuze kennis over Gods schepping en de evolutie van soorten innerlijke conflicten in haar op te roepen.

14. Kapitalistische ongelijkheid

Andrés is politicus en voorstander van kapitalisme, vrije markten en concurrentie. Hij heeft echter de ongelijkheid opgemerkt die dit economische systeem in samenlevingen teweegbrengt. Het conflict tussen zijn steun voor het kapitalisme en het opmerkelijke gebrek aan gelijkheid heeft hem in een sterke cognitieve dissonantie gestort.

Waarom handelen we in tegenspraak met onze eigen overtuigingen?

Een van de belangrijkste redenen om in te gaan tegen waar we in geloven is vanwege gedwongen naleving, waarbij sociale druk ons aanmoedigt om iets te doen wat we eigenlijk niet willen doen. In deze context spelen externe verwachtingen een centrale rol in het creëren van tegenstrijdigheid in ons.

We handelen ook in tegenstrijdigheid, omdat we moeten kiezen. Soms veroorzaakt het kiezen tussen een of meer mogelijkheden ongemak vanwege de voordelen die verloren gaan door een optie te verwerpen en de nadelen die ontstaan door aan een optie vast te houden.

Op dezelfde manier gaan we over tot gedrag dat in strijd is met onze overtuigingen vanwege een gebrek aan zelfkennis. Het is mogelijk dat het niet kennen van onze kernprincipes en -waarden ons ertoe brengt om zonder het te weten op tegenstrijdige manieren te handelen.

Ook zou handelen ten gunste van inconsistentie een aantal voordelen (pleziertjes) opleveren die opwegen tegen de onaangename gevoelens van cognitieve dissonantie. Als de voordelen opwegen tegen de nadelen, zullen we eerder geneigd zijn om op een tegenstrijdige manier te handelen.

Hoe proberen we cognitieve dissonantie te verminderen?

Om deze spanning te minimaliseren is de strategie om het incongruente gedrag te veranderen. Door het gedrag te veranderen, wordt het vervangen door gedrag dat consistent is met de overtuigingen, waardoor de cognitieve consonantie wordt hersteld.

Een ander alternatief is om nieuwe manieren van denken of voelen over de actie te ontwikkelen. Het construeren van alternatieve overtuigingen die in overeenstemming zijn met wat er gedaan wordt, bevordert de consonantie en vermindert het ongemak van inconsistentie.

Op dezelfde manier is het mogelijk om ervoor te kiezen om het belang van cognitie te bagatelliseren. Als de cognitie niet zoveel waard is, zal er geen disharmonie ontstaan door je tegengesteld te gedragen aan het irrelevante dat wordt geloofd.

Het integreren van nieuwe gegevens of informatie in het cognitieve systeem is een nuttige techniek. Nieuwe kennis die de oude onderuit haalt en die in overeenstemming is met het dissonante gedrag, zorgt voor enige congruentie.

Tot slot kan er ook een beroep worden gedaan op context- of situatieverandering. Om cognitieve disharmonie te dempen, vermijden we de omstandigheden die deze veroorzaken, zodat we ons gedrag of onze ideeën niet hoeven te veranderen. Dit is typisch vermijding als verdedigingsmechanisme.

Een impuls om coherent te zijn

De voorbeelden van cognitieve dissonantie die we hebben gezien, illustreren de essentie van dit psychologische fenomeen: menselijke tegenstrijdigheid. In sommige gevallen is er sprake van incongruentie tussen overtuigingen en gedragingen; in andere gevallen is er sprake van incongruentie tussen de cognities zelf.

Ongeacht de focus van het conflict proberen we altijd de incongruentie op te lossen, hetzij door gedrags-, cognitieve of contextuele verandering. Tot slot laten we je achter met deze reflectieve vragen: in welke situaties heb jij deze dissonantie ervaren en welke strategieën heb je gebruikt om deze te overwinnen?