Titiaan: biografie van de grote Veneziaanse schilder

Titiaan was een schilder tijdens de hoogrenaissance en werd in heel Europa geprezen. De vaardigheid en detail van zijn schilderijen leidde hem tot roem en fortuin. Interessant is dat zijn beroemde werken religieuze en erotische schilderijen omvatten.

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Geschreven door Camila Thomas

Laatste update: 27 december, 2022

Volgens kunstcritici zoals Arnold Hauser en Ernst Gombrich had Titiaan een enorm belangrijke invloed op de kunstwereld. Hij werd zelfs al op zeer jonge leeftijd erkend als een groot schilder.

In zijn portretten wist Titiaan de diepte van de menselijke geest te vangen. Zijn religieuze schilderijen dekken de breedte van menselijke emoties, van de charme van jonge madonna’s tot de diepe tragedie van een kruisiging en begrafenis.

In zijn mythologische schilderijen ving hij de vreugde en ongedwongenheid van de heidense wereld. De naakten van Titiaan, Venus (Venus en Adonis) en Danae (Danae met kindermeisje) bepaalden de norm voor fysieke schoonheid en erotiek die nooit is overtroffen.

Kunstcritici juichen zijn kleurbeheersing toe en zijn creatieve werk had een grote invloed op talloze generaties kunstenaars. Het werk van grote meesters zoals Rubens en Nicolas Poussin is het bewijs van het oude gezegde “Imitatie is oprechtste vorm van vleierij.”

De kinderjaren van Titiaan

Tiziano Vecellio, in het Nederlands bekend als Titiaan, werd hoogstwaarschijnlijk ergens tussen 1488 en 1490 geboren in Pieve di Cadore, een dorp in de buurt van Belluno, Italië. Niemand kent echter zijn exacte geboortedatum.

Hij bracht de eerste paar jaar van zijn leven door in zijn geboorteplaats. Zijn ouders waren Gregorio en Lucia Vecellio. Titiaan was de oudste van vijf kinderen. Zijn vader was een vooraanstaand gemeenteraadslid en soldaat. Hij werkte als de huisbewaarder van het kasteel van Pieve di Cadore en beheerde ook de lokale mijnen.

Veel familieleden van Titiaan waren notarissen, waaronder zijn grootvader. Het is dus geen verrassing dat de familie van de schilder gerenommeerd was in de regio.

Toen hij 10 jaar was stuurden de ouders van Titiaan hem en zijn broer Francesco naar hun oom in Venetië. Daar ontdekte hij zijn artistieke talenten. Vanaf het moment dat ze daar aankwamen, begonnen beide broers als leerlingen in de studio van een beroemde mozaïekbewerker, Sebastiano Zuccato genaamd.

Een paar jaar later kwam Titiaan bij de studio van Giovanni Bellini. Bellini was een gerespecteerd Venetiaanse schilder en zijn atelier was de geboorteplaats van de eerste generatie schilders van de Venetiaanse School: Giovanni Palma di Serinalta, Lorenzo Lotto, Sebastiano Luciani en Giorgio da Castelfranco.

Zijn eerste meesterwerken

Mensen zeggen dat het Hercules-fresco in het Morosini-paleis een van de eerste schilderijen van Titiaan was. Andere werken zijn onder andere De Maagd en Kind,  In Wenen en de Visitatie van Maria en Elizabeth, nu te vinden in de Gallerie dell’ Accademia in Venetië.

In 1508, kreeg hun carrière door de fresco’s in Fondaco dei Tedeschi, die geschilderd waren in samenwerking met Giorgione di Castelfranco, een andere volgeling van Bellini, een vliegende start.

Hun nauwe samenwerking verklaart waarom het moeilijk is om het verschil te zien tussen hun werk uit het begin van de 16e eeuw. Van die fresco’s overleefden alleen de verwoeste contouren het. Voor deze specifieke opdracht was de belangrijkste scène die aan Titiaan werd toegewezen de Allegorie van Justitie.

De twee jonge kunstenaars werden ook erkend als de leiders van de nieuwe voor ‘moderne kunst’. Dit type kunst werd geassocieerd met een meer flexibele stijl van schilderen. Met andere woorden, een stijl die vrij was van de regels van symmetrie en andere formele regels die Bellini nog steeds volgde.

Na Giorgione’s vroegtijdige dood in 1510, bleef Titiaan een tijdje in een traditionele stijl schilderen. Hij ontwikkelde echter al snel zijn eigen stijl, met gewaagde en expressieve penseelstreken.

De eerste solo-opdracht van Titiaan was het schilderen van fresco’s van de drie wonderen van Sint Antonius van Padua, in 1511. Volgens vele kunstcritici is Het Wonder van de Sprekende Pasgeborene de beste.

De illustere carrière van Titiaan

Giovanni Bellini stierf in 1516 en liet Titiaan zonder rivaal achter in de Venetiaanse School. Zestig jaar lang was Titiaan de onbetwiste meester van de Venetiaanse schilderkunst. Sinds hij Bellini opvolgde, ontving hij een pensioen van de Senaat.

In de periode tussen 1516 en 1530 veranderde en perfectioneerde hij zijn stijl. Hij liet zijn vroegere ‘Giorgonesque’ stijl achter en begon vervolgens bredere en complexere thema’s op zich te nemen. Het was in deze jaren dat hij voor het eerst een monumentale stijl probeerde.

In 1518 schilderde hij zijn meesterwerk Hemelvaart van Maria voor het hoofdaltaar van de del Frari kerk. Dit buitengewone stuk, uniek in Italië vanwege zijn kleur en schaal, verrukte iedereen.

Titiaan werd behoorlijk beroemd. In 1521 bereikte Titiaan het hoogtepunt van zijn populariteit. Hoewel hij op dat moment al geruime tijd een bekende kunstenaar was, schreeuwden kopers om zijn werk.

De Dood van Sint Peter Martyr

In 1530 schilderde Titiaan een van zijn meest buitengewone stukken, De Dood van Sint Pieter Martyr. Helaas is dit stuk in 1867 vernietigd. Het enige dat nu nog over is zijn kopieën van het origineel.

Het stuk combineerde extreem geweld en een landschap dat grotendeels bestaat uit een grote boom die de scène doordringt en het drama lijkt te accentueren in een soort barokstijl.

De kunstenaar werkte tegelijkertijd aan een reeks kleine Madonna’s met als decor prachtige landelijke landschappen. Titiaan schilderde ook mythologische scènes tijdens dit moment in zijn carrière.

Een van zijn beroemdste mythologische stukken, het Bacchanal van de Andrians, hangt in het Museo del Prado. Dit zijn misschien enkele van de meest briljante werken van de heidense cultuur van de Renaissance.

De ongebruikelijke rijkdom van Titiaan

De ontmoeting van Titiaan met de heilige Romeinse keizer Karel V in 1530 in Bologna was een belangrijk moment in zijn leven. Hij schilderde een levensgroot portret van de keizer in een stijl die destijds uiterst innovatief was.

Titiaan werd al snel de belangrijkste schilder van het keizerlijke hof. Dat gaf hem ongelooflijke voorrechten, onderscheidingen en titels. Vanaf dat moment was hij de populairste hofschilder van heel Europa.

Titiaan wist hoe hij de bewondering en waardering van de rijken en machtigen kon krijgen. Hij was natuurlijk buitengewoon getalenteerd en zijn schilderijen hadden een conceptuele subtiliteit en schoonheid die ongeëvenaard was. Titiaan was echter ook populair omdat hij charmant was.

Portretten van de rijken en beroemdheden

Het grote aantal portretten geschilderd door Titiaan dat machtige mensen in hun collecties hadden, bewijst zijn roem. Geen van zijn tijdgenoten schilderde zoveel portretten als Titiaan, hoewel sommige mensen geloven dat zijn studenten degenen waren die deze portretten daadwerkelijk schilderden.

D’Avalos, de markies van Vasto, betaalde Titiaan een genereus pensioen. Karel V betaalde hem ook een aanzienlijk jaarlijks bedrag. Een andere bron van inkomsten was van een contract uit 1542, waarmee hij graan moest leveren aan Cadore, zijn geboorteplaats. Hij bezocht deze plaats bijna elk jaar. Mensen daar beschouwden hem als gul en invloedrijk.

Titiaan had een favoriete villa in de aangrenzende heuvels van Manza. Daar observeerde hij de vorm en het effect van het landschap voor zijn schilderijen. De molen van Titiaan, die je ook in veel van zijn schilderijen kunt zien, stond in Collontola, dicht bij Belluno.

Privéleven van Titiaan

In 1525 trouwde Titiaan met een vrouw, Cecilia genaamd. Zij was de dochter van een kapper. De vakbond legitimeerde zijn eerste zoon, Pomponio, en de twee die later kwamen. Orazio was zijn favoriete zoon en zou later zijn assistent worden.

Rond 1526 ontmoette Titiaan Pietro Aretino, met wie hij een innige vriendschap kreeg. Pietro was een invloedrijke en extravagante persoon, die een belangrijke rol speelde in de cultuur en politiek van die tijd. Titiaan schilderde zijn portret minstens drie keer en stuurde er een naar Gonzaga, de hertog van Mantua.

Na de dood van Cecilia in 1530 trouwde Titiaan opnieuw en kreeg nog een dochter, Lavinia genaamd. Helaas stierf ook de tweede vrouw van Titiaan. Zijn zus Orsa verhuisde van Cadore om hem te helpen zijn huishouden te regelen en voor zijn kinderen te zorgen.

De dood van Titiaan

Titiaan was ongeveer 90 jaar oud toen de pest Venetië bereikte. Titiaan stierf aan de pest op 27 augustus 1576. Hij leefde een extreem lang leven en was het enige pestslachtoffer in Venetië dat een kerkelijke begrafenis kreeg. Hij werd begraven in de Santa Maria Gloriosa dei Frari kerk.

Zijn graf lag dicht bij zijn beroemd schilderij, de Pesaro Madonna. Er was niets dat zijn graf markeerde tot veel later, toen de Oostenrijkse leiders van Venetië Canova vroegen om het grote monument te bouwen dat er vandaag nog steeds is.

De religieuze schilderijen van Titiaan waren ware paradigma’s van devotioneel schilderen. Ze hadden de macht om de harten van de gelovigen te bewegen zoals maar weinig andere schilderijen dat ooit konden.

Tegelijkertijd maakten zijn mythologische onderwerpen hem tot een erotisch schilder bij uitstek. Die schilderijen raakten mensen op een heel andere manier dan zijn religieuze schilderijen.