The Birds: ornithofobie loslaten
Drie jaar na de succesvolle film Psycho, maakte Hitchcock nog een speelfilm die publiek en critici in verwarring bracht. Het was een film die afweek van zijn gebruikelijke stijl, waarvoor hij zowel negatieve als positieve recensies ontving. De film was The Birds.
Met deze productie omarmde Hitchcock een genre dat, ondanks dat het vol spanning zat, in niets leek op zijn eerdere films.
The Birds markeerden een voor en na in de filmwereld en leverden een aantal iconische momenten op. De film begint luchtig en laat ons kennismaken met Mitch en Melanie, twee jonge mensen die elkaar ontmoeten in een dierenwinkel.
Alles lijkt soepel te verlopen en de jonge Melanie besluit San Francisco te verlaten om te proberen Mitch voor zich te winnen in een stad genaamd Bodega Bay.
Vanaf dit moment gaan verlangen en terreur hand in hand om de ergste nachtmerrie te verzinnen. In een quasi-apocalyptisch scenario zou het voor iedereen die lijdt aan ornithofobie ongetwijfeld hun ergste angsten ontketenen. In dit artikel ontdekken we enkele van de sleutels tot een van de meest iconische films van het horrorgenre.
Zijn oorsprong
Hitchcock had al succes met twee werken van Daphne du Maurier bij de film, Rebecca (Hitchcock, 1940) en Jamaica Inn (Hitchcock, 1939). Deze films hadden hem veel succes en lof gebracht van zowel het publiek als de critici. Met The Birds besloot hij opnieuw een roman van deze Britse schrijver te bewerken.
Bij deze gelegenheid dompelde de filmmaker zich echter onder in een vorm van terreur die hij nog niet eerder had onderzocht: Fantasy. Hitchcock is de geschiedenis ingegaan als de meester van de spanning.
Zelfs vandaag de dag wordt hij herinnerd voor films waarin criminaliteit en kwaad de donkerste kant van het mens-zijn vormen. Met The Birds sloeg hij echter een geheel nieuwe weg in, zowel technisch als verhalend.
The Birds presenteerde een reeks innovaties en special effects die op dat moment best een uitdaging waren. Als je de film tegenwoordig zou zien, zou je het gemakkelijk vinden om de kunstmatige vogels te identificeren die werden gebruikt. Toch is het belangrijk om de film niet vanuit een actueel perspectief te zien, maar om hem te contextualiseren.
Verder is het gebruik van geluid vermeldenswaard, vooral gezien het feit dat de meester van de suspense altijd zei dat als een film goed was, deze zonder geluid kon worden bekeken. Ondanks deze bewering besloot hij in The Birds te innoveren en sterk te vertrouwen op zowel geluidseffecten als het gebrek daaraan.
Zo zijn er totaal overweldigende scènes die worden gekenmerkt door het oorverdovende geluid van vogels. Er zijn er echter ook waarin, bij een tragische gebeurtenis zoals de ontdekking van een lijk, stilte het overneemt en het geschreeuw van terreur overstemt.
Ook thema’s als verlangen en de moeder-kindrelatie die eerder in zijn films als Psycho te zien waren, komen aan bod. Desalniettemin slaagde Hitchcocks innovatieve stijl in deze film erin de critici te verdelen en velen waren van mening dat de film niet aan de norm voldeed.
De tijd heeft echter de neiging om hun kritiek uit te hollen, wat eens te meer bewijst dat terreur te vinden is in het alledaagse.
Metaforen in The Birds
Hitchcock was een filmmaker die bekend stond om zijn spel met metaforen en zelfs psychoanalyse. Hij speelde graag met de perceptie van de kijker. Daarom bouwde hij beelden die beladen waren met symboliek en dus een zekere gelijkenis vertoonden met wat hij echt wilde uitdrukken.
In The Birds presenteert Hitchcock een alledaags terreurverhaal dat begint met gekooide vogels maar eindigt met gekooide mensen. Het verhaal begint in een dierenwinkel, een plek waar vogels gevangen zitten en mensen met hen doen wat ze willen.
Naarmate de film vordert, blijkt echter dat de mensen zich moeten verbergen voor de vogels. In feite moeten ze zichzelf opsluiten uit angst voor een aanval.
Twee tortelduifjes, verworven door Melanie voor Mitch’s zus, verschijnen in de hele film. In feite lijkt de aanval van de vogels verband te houden met de aanwezigheid van de twee kleine gekooide vogels. Is het daarom goddelijke wraak? Wraak door de vogels voor de slavernij waaraan ze door mensen worden onderworpen?
Melanie en Mitch beginnen hun dialoog over gekooide vogels terwijl ze in de dierenwinkel zijn. Naarmate de film vordert, hebben de twee mensen echter een soortgelijk gesprek over hun eigen opsluiting.
Het is alsof het tortelduifpaar het gesprek materialiseert dat ze misschien in de dierenwinkel hadden. Een gesprek over twee gekooide wezens, zonder hun vrijheid vanwege een “superieur” wezen dat hen bang maakt en kwelt.
Het idee van de mens omsloten door de vogels begint met een komisch gevoel en verdiept dan zijn wortels tot terreur. Toch is dit een normale vorm van terreur, aangezien het niets met het bovennatuurlijke te maken heeft. In feite is het fantastisch, maar niet onredelijk als het wordt gezien als wraak van de kant van de vogels.
In een van de interessantste scènes legt de bejaarde vogelexpert Melanie uit dat de gebeurtenissen waar ze het over heeft vrijwel onmogelijk zouden zijn. Zeker, dat de vogels erg van streek moesten zijn om op deze manier te handelen.
Dit alles brengt de kijker ertoe te denken dat het verwerven van twee gekooide tortelduifjes en het in gevangenschap blijven houden van haar misschien alleen maar negatieve resultaten heeft opgeleverd.
Karaktermetaforen
Bovendien gaat de metafoor verder dan de kooi en kan worden toegepast op de personages zelf. In de moeder van Mitch is er bijvoorbeeld een duidelijk voorbeeld van het lege-nest-syndroom, omdat ze lijkt te vrezen dat haar zoon gelukkig zal zijn weg van huis. Daarnaast zijn er ook connotaties van vrouwelijk verlangen bij Melanie.
Melanie lijkt zelfs te zijn opgesloten en omringd door gekooide vogels totdat ze Mitch ontmoet. Het is alsof haar verlangen gevangen is gebleven totdat een trigger verschijnt om haar uit haar comfortzone te laten gaan en op zoek te gaan naar haar geliefde.
Melanie moet, net als de vogels, haar vertrouwde territorium verlaten en nieuwe bedreigingen het hoofd bieden. Want als ze in Bodega Bay aankomt, ontdekt ze al snel dat ze niet de enige is die geïnteresseerd is in Mitch. Bovendien vertegenwoordigen het paar gekooide vogels op hun beurt een allegorie van het paar.
Spanning en dagelijkse terreur
Mensen zijn niet per se slecht, maar we vangen wel vogels in kooien voor ons eigen plezier. The Birds lijkt ons te vertellen dat onze acties en verlangens verschrikkelijke gevolgen kunnen hebben.
Het was zeker geen willekeurige beslissing van Hitchcock om eerst de kleine vogels aan het begin van de film te introduceren, en vervolgens massaal aan te vallen door grotere vogels. Er zijn ook aanwijzingen voor een aanval op onschuld, die zich manifesteert wanneer de vogels de school aanvallen.
Hitchcock, als een goede meester van de spanning, bouwt de spanning in deze film geleidelijk op, terwijl hij tegelijkertijd afwijkt van een rationele verklaring.
Zoals Todorov (Spaanse link) opmerkte, bevindt het fantastische zich tussen de dichotomie van rationele versus irrationele verklaring. We zien het zo als de personages in een bar ruzie maken over de aard van de aanvallen.
Terwijl sommigen het apocalyptisch noemen, staan anderen erop om logica te zoeken. Ze geloven inderdaad dat er iets met de vogels moet zijn gedaan om ze op die manier te laten handelen.
Beetje bij beetje raken beide verklaringen verward, wat bij de kijker gevoelens van vreemdheid oproept. Dan, van een geïsoleerde aanval, gaat de film massaal over in één. Als gevolg daarvan gaat het van een logische verklaring naar een bovennatuurlijke.
Het einde
Hitchcock presenteert ons een reeks open theorieën die in het midden van de beelden worden verwoord. Op deze manier kan de kijker het een of het ander of zelfs beide kiezen. Het einde van de wereld lijkt dichterbij dan het eerst leek, maar we weten niet of mensen het hebben geactiveerd of dat het gewoon een onvermijdelijke gebeurtenis is.
Een van de meest interessante dingen is dat destijds alle films werden afgesloten met de klassieke aankondiging “The End”. The Birds laat deze informatie echter achterwege. Dit geeft een meer open einde.
Op deze manier kan de kijker zelf bepalen wat er uiteindelijk gebeurde. Hitchcock gebruikte deze techniek in enkele van zijn andere films. Het inspireerde ook latere filmmakers zoals Shyamalan. In feite zijn er overeenkomsten met zijn films, Signs (2002) en The Happening (2014).
Het interessante is hoe de film van iets alledaags, zoals een paar tortelduifjes of een dierenwinkel, overgaat in het sinistere. Het is een vreemdheid die gebaseerd is op de tweedeling tussen het echte en het irrationele.
Het verrukt liefhebbers van het vreemde en bezorgt iedereen die lijdt aan ornithofobie nachtmerries. Inderdaad, veren zijn nog nooit zo angstaanjagend geweest. Het toont allemaal het enorme scala aan emoties dat cinema bij de kijker kan oproepen.