15 soorten denken en hun kenmerken

8 minuten

Door goed te denken kun je beter leven. Eén manier om dit te bereiken is door de verschillende soorten gedachten te kennen die je hersenen kunnen produceren.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 15 oktober, 2022

Je geest produceert dagelijks verschillende soorten gedachten. Sommige zijn meer de moeite waard dan andere. Aan de andere kant stellen veel ervan je in staat om beslissingen te nemen bij zowel kleine als grote uitdagingen. Momenteel weet de neurowetenschap echter nog steeds niet echt wat menselijke gedachten zijn en hoe ze worden geproduceerd.

Wat ze wel weten is dat gedachten reageren op het fascinerende resultaat van neuronale activiteit en dat ze bovendien de activering vereisen van verschillende gebieden van de hersenen. In feite beweerde de Duitse arts en natuurkundige Hermann von Helmholtz ooit dat cognitieve magie het resultaat was van onbewuste gevolgtrekkingen. Later definieerde Roger Shepard ze als mentale voorstellingen.

Tegenwoordig benadrukken neurowetenschappers dat denken en emotie een directe relatie hebben, tot het punt dat de manier waarop je denkt invloed kan hebben op de manier waarop je je voelt. Dus, ondanks de complexiteit in de definitie van deze psychologische processen, valt niet te ontkennen dat goed denken, zoals Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman zou zeggen, je in staat stelt beter te leven.

Een manier om je gedachten beter te beheersen is ze te leren kennen, door elke modaliteit van het denken dat je hersenen produceren te onderscheiden.

“De wereld zoals wij die hebben geschapen is een proces van ons denken. Ze kan niet veranderd worden zonder ons denken te veranderen.”
–Albert Einstein–

De definitie van denken

Denken is elk mentaal proces, vrijwillig en onvrijwillig, waardoor je inhoud ontwikkelt over de omgeving, anderen en jezelf. In feite verwijst denken naar alle ideeën, herinneringen, redeneringen, overtuigingen en beelden die je geest creëert.

Maar hoe hard wetenschappers ook geprobeerd hebben om denken te definiëren, ze schieten meestal tekort. Het is immers een uiterst complex proces. Het onderliggende neurologische mechanisme ervan blijft inderdaad nog steeds een mysterie, niet alleen voor de neurologie maar voor de wetenschap in het algemeen.

Dat gezegd hebbende, kunnen we wel enkele kenmerken van denken definiëren:

Het is een abstracte activiteit van de geest.
Het is geconditioneerd door neuronale, fysieke en motorische ontwikkeling. Verder wordt het beïnvloed door taal, omgeving, ervaringen en emoties.
Verstoringen in het denken kunnen leiden tot geestelijke gezondheidsproblemen.
Denken is een vermogen dat verbeterd kan worden door mentale oefeningen en het opnemen van nieuwe inhoud.

Disciplines die de verschillende soorten denken bestuderen

Omdat het zo’n complexe entiteit is, wordt de studie van het denken benaderd door verschillende disciplines en vanuit verschillende invalshoeken. Daaronder zijn:

Psychologie. Dit vakgebied behandelt de invloed van het denken op gedrag en emoties, evenals de invloed die dit laatste heeft op onze gedachten. Het bestudeert ook de vervormingen die in onze gedachten optreden en stelt gezondere denkalternatieven voor. Bovendien bestudeert het hoe taal en omgeving het denken beïnvloeden en omgekeerd.
Logica. Dit is een formele wetenschap die zich bezighoudt met de wetten die het menselijk denken beheersen. Het bepaalt ook de juiste vormen van redeneren.
Filosofie. Sinds de oudheid heeft dit vakgebied talrijke beschouwingen opgeleverd over de aard van het denken en zijn kenmerken. De filosofie heeft bijgedragen aan de vooruitgang van de empirische wetenschappen die het denken en andere mentale verschijnselen bestuderen.
Psychiatrie. Dit is de tak van de geneeskunde die de denkwijzen analyseert en de stoornissen behandelt die voortkomen uit de verandering ervan.

Soorten denken

Nadenken, verbeelden, dagdromen, piekeren over dingen die nog niet gebeurd zijn, oordelen, een oplossing bedenken voor een probleem waar je de slaap over verliest. Door de dag heen heb je veel verschillende soorten gedachten. Ze moduleren allemaal de manier waarop je verwerkt en reageert op wat je omringt en wat er gebeurt.

Je bewust worden van het denkpatroon dat je gedurende de dag overheerst kan uiterst nuttig zijn. In feite is het waar dat veel ervan onwillekeurig in je geest verschijnen, maar als je je ervan bewust wordt, kun je ernaar streven er meer controle over te hebben. Laten we de meest voorkomende soorten denken onderzoeken.

1. Reflectief denken

Door reflectief te denken kun je de verschillende werkelijkheden die je omringen op een diepgaande, doordachte en rustige manier analyseren. Dit mentale proces bevordert namelijk het nemen van betere beslissingen zonder te leiden tot impulsiviteit.

Een studie (Engelse link) van de Tunku Abdul Rahman Universiteit (Maleisië) benadrukte de noodzaak om deze competentie bij kinderen te ontwikkelen om het vermogen tot kritisch denken te bereiken.

2. Kritisch denken

Weinig vaardigheden zijn zo noodzakelijk als redeneren en kritisch denken. Het gaat verder dan wat duidelijk, normatief of vastgesteld is om nuances te vangen, het voor de hand liggende in twijfel te trekken en tegenstrijdigheden en losse eindjes te vinden. Het is in feite in deze kleine hoekjes van het dagelijks leven dat soms grote openbaringen worden gevonden.

3. Deductief denken

De persoon die deductief denkt, leidt informatie af uit de analyse van specifieke variabelen. Hij doet dat door uit te gaan van enkele algemene premissen, om later tot een bepaalde conclusie te komen. In zekere zin is het een van de meest voorkomende soorten gedachten die dagelijks gebruikt worden.

Als je bijvoorbeeld een winkel binnengaat en ziet dat de kleren die je bekijkt duur zijn, dan leid je daaruit af dat deze winkel te duur voor je is.

4. Inductief redeneren

In 1938 definieerde Leon Thurstone, een pionier van de psychometrie, inductie als een manier van redeneren die uitgaat van een reeks bijzondere waarnemingen. Deze maken het mogelijk algemene wetten en conclusies te produceren (het tegenovergestelde van deductief denken).

5. Logisch denken

Logische denkers zijn grote waarnemers. Ze analyseren nauwgezet elk feit, vergelijken dan, leiden af, leiden af en trekken later conclusies op basis van die beschikbare informatie. Zo kunnen ze elke stap altijd rechtvaardigen dankzij de gegevens die ze verzameld hebben.

Logische denkers gaan niet af op hun instincten. Ze zetten zowel aannames als vooroordelen opzij om gebruik te maken van een doordachte en altijd objectieve benadering.

6. Creatief denken

Deze manier van redeneren kan je leven veranderen. Dat komt omdat creatieve denkers meerdere perspectieven en mogelijkheden verkennen. In feite kun je met baanbrekende en oprechte ideeën verschillende cognitieve paden bewandelen.

Een onderzoek (Engelse link) van de Radboud Universiteit Nijmegen (Nederland) benadrukte dat het creëren van trainingsprogramma’s in creatief denken de academische resultaten van studenten verbetert.

7. Systematisch redeneren

Een van de meest interessante vormen van denken is systematisch denken. Hierbij maak je contact met wat je omringt om elk onderdeel te begrijpen zonder het te transformeren. Het houdt in dat je de dingen door een vergrootglas bekijkt om vervolgens te proberen te begrijpen waaruit ze bestaan.

8. Doelbewust denken

Iemand die doelbewust denken beoefent, handelt, beslist en denkt op basis van zijn waarden en emoties. In dit geval wordt reflectie achterwege gelaten, en ze gedragen en reageren op een authentieke, menselijke, emotionele manier.

9. Divergent denken

Spontaniteit, creativiteit, uitdaging, originaliteit. Divergent, ook wel lateraal denken, is in staat om meerdere en ingenieuze oplossingen voor een specifiek probleem te genereren. Met deze cognitieve flexibiliteit kun je het dogmatisme van alledag deactiveren.

10. Convergent denken

Logica, rede, inductie, deductie. Convergent denken is een van de interessantste soorten denken. Het maakt gebruik van de logische, op ervaring gebaseerde benadering die routinematig wordt gebruikt om problemen op te lossen.

11. Magisch denken

Magisch denken is typisch voor kinderen, bijgelovige mensen, of zelfs bepaalde religies. Het komt ook voor in bepaalde literaire genres. Het bestaat uit het trekken van conclusies op basis van ondeugdelijke, ongerechtvaardigde, fantasievolle of bovennatuurlijke variabelen.

Bij bepaalde gelegenheden kun je echter zelf deze magische redenering toepassen. Bijvoorbeeld als je denkt dat “het voldoende is om iets heel graag te willen dat het gebeurt.”

12. Analoog denken

Dit denken wordt door mensen gebruikt bij het begrijpen van de wereld en het nemen van beslissingen. Het wordt gekenmerkt door het gebruik van waarneembare overeenkomsten als basis om in te grijpen op een andere overeenkomst die nog niet met zekerheid is waargenomen of geverifieerd.

Een voorbeeld van analoog redeneren is het volgende: Anna en John zijn sporters. Anna is gezond; daarom is het waarschijnlijk dat John dat ook is. Dit type denken is typisch voor de wetenschap. In feite blijkt het bijvoorbeeld uit de analogieën die gemaakt worden tussen dierlijke en menselijke studies.

13. Zacht denken

Dit type denken wordt gekenmerkt door de toevlucht tot abstracte en onduidelijke concepten, vaak metaforisch, en daarnaast de neiging om tegenstrijdigheden niet uit de weg te gaan.

Mensen die op deze manier denken hebben de neiging om definitieve conclusies te vermijden. Bovendien brengt men het meestal in verband met het discours van postmoderne filosofische stromingen en de psychoanalyse.

14. Hard denken

Dit soort denken werd voorgesteld door Roger van Oech. Kenmerkend hierbij is het aanbieden van concrete concepten en ideeën, die recht door zee gaan en daarnaast geen dubbelzinnigheid in hun woorden toelaten.

Daarnaast staat hard denken bekend om zijn nauwkeurigheid, consistentie, precisie en logische geldigheid. Mensen die geneigd zijn op deze manier te redeneren bieden ideeën en meningen die meer weg hebben van wetenschap dan van subjectieve of fantasievolle verhandelingen.

15. Synvergent denken

Synvergent denken werd voorgesteld door Michael J. Gelb. Het verwijst naar het optimale gebruik van beide hersenhelften: de rechter en de linker. Op zijn beurt impliceert dit ook de samenvoeging van twee van de hierboven genoemde soorten denken: convergent en divergent.

Daarom biedt dit soort denken de voordelen van zowel convergent als divergent denken voor het oplossen van een probleem.

Tot slot: al deze soorten denken vormen de manier waarop je je dagelijkse werkelijkheid verwerkt. Het zijn abstracte entiteiten die de neurowetenschap nog niet duidelijk kan definiëren, maar toch integreren ze alles wat je bent, wat je voelt, en de manier waarop je je beslissingen neemt.