Religie is een enigma dat onze geest kan verklaren

We leven in een wereld die boordevol religie en spiritualiteit zit, maar dit gaat verder dan alleen maar gaan bidden of bidden. Laten we eens kijken wat de gevolgen ervan zijn voor de samenleving.

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Geschreven door Roberto Muelas Lobato

Laatste update: 04 december, 2023

Religie ontstond als een eeuwenoude noodzaak, althans dat denken we, en het is blijven hangen tot op heden zonder tekenen dat het ooit zal verdwijnen. Als je naar de geschiedenis kijkt, zul je zien dat religie – als we er op een algemene manier over kunnen praten – heel wat variaties heeft gekend. Denk bijvoorbeeld aan het ontstaan van het monotheïsme, het geloof in één enkele god.

De goden zijn in de loop van de eeuwen ook erg veranderd en hebben veel verschillende namen en vormen aangenomen. Er zijn goden waar je geen afbeeldingen van mag maken en andere die fantastische vormen hebben. Deze vormen zijn soms zelfs gerelateerd aan dieren.

Inmiddels is religie ook een instituut geworden. Mensen hebben in naam van God sociale instellingen gecreëerd die bedoeld zijn om diensten zoals onderwijs en gezondheid te geven of te verbeteren. De negatieve kant hiervan is dat er ook grote oorlogen in naam van God zijn geweest. Mensen hebben ook veel misdaden begaan en onrecht aangedaan op basis van heilige teksten, die overigens vaak verkeerd geïnterpreteerd worden.

Verklaringen

Er zijn veel verklaringen naar voren gebracht om te proberen het ontstaan en de ontwikkeling van religie door de eeuwen heen te verklaren. Een van de beste verklaringen is dat het dient tot het geven van antwoorden op vragen die we nooit hebben kunnen beantwoorden. Maar dat is niet de enige verklaring die mensen hebben gegeven.

Vandaag gaan we je vertellen over enkele van deze pogingen om het ontstaan en de voortgang van religie te verklaren:

• Religie ontstond als gevolg van drugsgebruik. Mensen die hallucinogene stoffen gebruikten, hadden ongewone visioenen die ze uiteindelijk interpreteerden als boodschappen van het grote hiernamaals. Sommige sjamanen en medicijnmannen namen drugs om dichter bij de goden te zijn of om met hen te communiceren om beslissingen te nemen. Misschien waren ze zich er niet altijd van bewust dat ze drugs innamen. Het is dan ook best logisch dat hun interpretaties te maken hebben met goddelijke wezens.
• Een andere verklaring zegt dat religie begon als een manier om de natuurlijke fenomenen te verklaren die geen logische interpretaties hadden. Er waren enkele verschijnselen die voor ons moeilijker waren om overtuigend uit te leggen, zoals regen en onweer. Mensen konden geen logische manier vinden om deze verschijnselen te interpreteren, en dat leidde ertoe dat zij goden creëerden. Zo werden het de goden die de verschijnselen veroorzaakten die mensen niet rationeel konden verklaren.
• De opkomst van religie lijkt ook een soort afgoderij. Mensen begonnen zelfs bepaalde figuren te aanbidden en idoliseren om hun woorden en daden. Religies werden dan ook gecreëerd rondom deze figuren.
• De laatste verklaring zegt dat religie verscheen als een cognitieve aanpassing. Dit zijn mentale functies, processen en toestanden. Ze hebben een specifieke focus op processen zoals begrip, gevolgtrekking, besluitvorming, planning en leren. Dit is een van de meest geaccepteerde gezichtspunten binnen de biologie en psychologie.

In Gods We Trust

Volgens een boek van Scott Atran, In Gods We Trust, probeert religie genen over te dragen met een aanleg voor bepaald gedrag, groepsselectie en mimiek of imitatie. Religie is geen doctrine of instelling en het is zelfs geen geloof.

Volgens Attran bestaat religie als gevolg van de menselijke geest die moet dealen met het leven. Het is een verklaring voor zaken zoals geboorte, ouderdom, dood, het onverwachte en liefde.

Om dit perspectief te begrijpen, moet je je realiseren dat religie moeilijk te begrijpen is. Ook gaan de doctrines vaak tegen de intuïtie in. Sommige religies hechten bijvoorbeeld belang aan het maken van offers.

Het volgen van een religie kan ook extreem duur zijn. En in bepaalde perioden kost het zelfs levens. De positieve en negatieve kenmerken van religie wegen misschien wel even zwaar. Dit betekent dat mensen waarschijnlijk niet voor religies kiezen alleen maar vanwege voordelen ervan.

In plaats daarvan kunnen we religie zien als een niet-adaptief gevolg van de adaptieve kenmerken van menselijke cognitie. Dat wil zeggen, religie is een aanpassing op het cognitieve niveau. Maar het is niet adaptief op zichzelf als we kijken naar alle kosten en voordelen die het met zich meebrengt.

Religie is, net als andere culturele verschijnselen, de uitkomst van een ontmoeting tussen cognitieve, gedrags- en fysieke mediums. Het komt tevens voort uit de biologische beperkingen van onze geest.

Psychologische vermogens die religie creëren

Religie is afkomstig van bepaalde psychologische vermogens die we gebruiken om ons aan te passen aan de omstandigheden van het leven. Hier volgen enkele van deze vermogens.

Primaire en secundaire affectieve programma’s

De emoties die we voelen en hoe we ze interpreteren, hebben een directe impact op onze interactie met andere mensen. Door te geloven in een religie hebben we andere affectieve reacties met onze groep dan met andere groepen.

Natuurlijk zullen onze reacties affectiever zijn met mensen van onze eigen groep. Op deze manier emoties uiten was goed voor onze evolutie omdat het de groepen waartoe we behoorden ten goede kwam.

Sociale intelligentie

Het groepsleven maakte een weg vrij voor verschillende interpretaties die werkten als bescherming van de groep. Kiezen voor de ene of de andere god is het gevolg van het behoren tot een specifieke groep. En deze keuze creëert uiteindelijk de verschillen tussen groepen.

Het verschil tussen de keuzes zorgt voor de regulering en legitimering van de relaties die groepen met verschillende goden tot stand brengen. En dit komt onze eigen groep ten goede.

Cognitieve modules

Dit zijn de mentale kaders die onze interpretatie van acties en rituelen reguleren. Mensen begrijpen en rechtvaardigen deze modules door middel van religie. We begrijpen en accepteren alle rituelen uit onze religie. Ondertussen lijken alle rituelen van andere religies vreemd en onmogelijk te begrijpen. De rituelen en acties van een specifieke groep worden doorgevoerd via deze kaders.

Religie als overlevingsmiddel

Als mensen hebben we de neiging om agency (het vermogen van een autonoom wezen om te handelen) te detecteren. Zo hebben we ook de neiging om de oorzaak van een actie te detecteren, ook daar waar er geen is.

Ons geloof in het bovennatuurlijke komt bijvoorbeeld voort uit dezelfde cognitieve aanpassing als die van onze voorouders. Ze interpreteerden het geluid van een bries die een struik liet ritselen bijvoorbeeld als de aanwezigheid van een sabeltandtijger.

Deze interpretatie was nuttig omdat het mensen hielp te overleven. In die zin waren bovennatuurlijke handelingen slechts een bijproduct van de evolutie. Dat in dit geval voortkwam uit onze detectiesystemen voor roofdieren.

In dat opzicht is religie het hulpmiddel dat onze geest gebruikt om aannemelijke interpretaties te geven aan gebeurtenissen waar we niet zeker van zijn. Onze geest reproduceerde die mechanismen en kaders in de loop der eeuwen om te zorgen dat we tot een groep zouden behoren en zouden overleven.