Operante conditionering, een manier om gedrag te veranderen

Operante conditionering, gebaseerd op het uitzenden van versterkingen en straffen, is een zeer nuttig hulpmiddel wanneer je gedrag wilt wijzigen of onderdrukken. In dit artikel is een lijst opgesteld van de technieken die dagelijks worden toegepast en die zich binnen dit theoretische raamwerk bevinden.

Verandering, zowel in therapie als in het dagelijks leven, kan worden bewerkstelligd met verschillende aanpassingen. Je gedrag is wat het is om verschillende redenen. Deze hebben te maken met je persoonlijke geschiedenis, je emotionele bagage, je capaciteiten en de beloningen die je uit je gedrag wilt halen (operante conditionering).

Edward Thorndike bestudeerde oorspronkelijk dit specifieke gebied van de experimentele psychologie. Hij ontwikkelde differentiële psychologie. Daarna identificeerde Ivan Pavlov klassieke conditionering. Daarna kwam Burrhus Skinner. Hij ontwikkelde operante conditionering en het systeem van straffen en belonen.

Verdedigd door het gedragsmodel, is operante conditionering een soort leren. Het betekent dat je handelt naar de gevolgen die je verwacht. We noemen dit associatief leren. Tegenwoordig weten we dat het gebruik van positieve bekrachtiging meestal effectiever is in het veranderen van gedrag dan het gebruik van straf.

Positieve en negatieve bekrachtiging in operante conditionering

Operante conditionering stelt dat twee soorten bekrachtiging gedrag kunnen volgen:

• Positieve bekrachtiging. Als een kind bijvoorbeeld zijn kamer opruimt, krijgen ze van hun ouder een zak snoep.
• Negatieve bekrachtiging. Iets aversiefs voor het individu wordt verwijderd.

Met andere woorden, positieve bekrachtiging voegt iets toe, terwijl negatieve bekrachtiging iets wegneemt.

Positieve en negatieve straf in operante conditionering

Bekrachtiging maakt het individu eerder geneigd het gedrag te herhalen. Straf bereikt echter het tegenovergestelde. Als het wordt gegeven na een bepaald gedrag, zal dat gedrag minder snel opnieuw voorkomen. Met andere woorden, het gedrag sterft uit. Er zijn twee soorten straf:

• Positieve straf. Ook hierbij wordt er iets toegevoegd. Bijvoorbeeld, de autoriteiten leggen een individu een sanctie op in de vorm van vrijwilligerswerk voor de gemeenschap.
• Negatieve straf. Er wordt iets weggenomen. De autoriteiten nemen bijvoorbeeld iemands rijbewijs af voor een verkeersovertreding.

Daarom beïnvloeden versterkingen en straffen gedrag. Alle ouders weten dit, zelfs degenen die nooit enige vorm van psychologie hebben gestudeerd. Ze moeten echter altijd nadenken over de beste manier om versterkingen op te leggen. Ze hebben een goed ontwikkelde stimuluscontrole nodig. Ze moeten ook rekening houden met factoren zoals motivatie en de omgeving.

Hier is een lijst van operante conditioneringstechnieken die gebruikt worden bij het aanpassen van gedrag.

Negatieve straftechnieken

• Reactiekost. Ouders/leerkrachten verwijderen versterking wanneer ongepast gedrag optreedt. Ze geven het terug wanneer gepast gedrag optreedt. Voordat ze beginnen, moeten ze er zeker van zijn dat ze voldoende versterkingen tot hun beschikking hebben. Als dat niet zo is, kan het kind er niet meer om geven of werken ze niet meer als versterking.
• Time-out. Als een kind zich ongepast blijft gedragen, verwijdert de ouder/leerkracht het voor korte tijd uit de versterkende omgeving. Ouders moeten altijd zorgvuldig overwegen hoe lang ze het kind buitensluiten.

Positieve straftechnieken

Verzadiging

Verzadiging houdt in dat de ouder/leerkracht het negatieve gedrag voortdurend versterkt. Het gevolg is dat het kind er uiteindelijk genoeg van krijgt of zich realiseert hoe zinloos het is. Een kind schreeuwt bijvoorbeeld dat het met rust gelaten wil worden. Een verzadigende techniek zou betekenen dat je het kind lange tijd alleen laat, niet alleen de korte tijd die het wil.

Overcorrectie

Ouders/leerkrachten verwachten dat het kind betaalt voor de gevolgen van hun acties. Restitutionele overcorrectie betekent dat het kind de omgeving in een betere staat moet terugbrengen dan voor zijn slechte gedrag. Als ze bijvoorbeeld kauwgom onder hun bureau hebben geplakt, moeten ze vervolgens alle bureaus in de klas controleren en schoonmaken.

Aan de andere kant betekent positieve oefening dat iemand herhaaldelijk een bepaald gedrag op de juiste manier moet uitvoeren. Een kind moet bijvoorbeeld herhaaldelijk kauwgom uit zijn mond halen, het in een papiertje wikkelen en het weggooien.

Differentiële bekrachtiging in operante conditionering

Differentiële bekrachtiging (Engelse link) is het proces van het bekrachtigen van een specifieke reactie in een bepaalde context en het niet bekrachtigen (uitdoven) van andere reacties. We noemen hier drie technieken van differentiële bekrachtiging die gebruik maken van operante conditionering.

Differentiële versterking van lage frequenties

Dit is gericht op het verlagen van de frequentie van bepaald gedrag. Om deze reden versterkt de ouder/leerkracht alleen wanneer het gedrag niet te vaak voorkomt. Bijvoorbeeld, stel dat een kind te vaak zijn hand opsteekt en vragen stelt in de klas, waardoor anderen niet mee kunnen doen.

Als ze dit blijven doen, versterkt de leerkracht het gedrag niet. Maar als het kind minder vaak zijn hand opsteekt, begint de leerkracht dat gedrag te versterken. Ze gaan hiermee door totdat het kind een acceptabel aantal keren zijn hand opsteekt.

Differentiële versterking van alternatief gedrag

De leerkracht versterkt gedrag dat een haalbaar alternatief is voor het problematische gedrag. Met hetzelfde voorbeeld als hierboven, stel dat het kind, in plaats van de klas te onderbreken, zijn huiswerk in de klas maakt. De leerkracht versterkt dan dit gedrag.

Differentiële versterking van onverenigbaar gedrag

Ouders/leerkrachten versterken alleen gedrag dat niet tegelijkertijd met het probleemgedrag kan voorkomen. Ze kunnen bijvoorbeeld een pen in de hand stoppen van een kind dat op zijn nagels bijt.

Conclusie over operante conditionering

Ouders en leerkrachten moeten handhavingsprogramma’s altijd op een passende, effectieve, intelligente en verantwoordelijke manier uitvoeren. Bovendien moeten ze de doelen en het actieplan duidelijk maken.

In veel gevallen zal een individu zich tegen deze programma’s verzetten. In feite zullen ze geneigd zijn om versterking te willen, ongeacht wat er is afgesproken. Daarom hebben leerkrachten en ouders geduld, sociale vaardigheden, subtiliteit en precisie nodig.