Het online ontremmingseffect: online moediger zijn dan in het echte leven
Zou jij je in je werk op dezelfde manier durven uiten als op sociale media? Waarschijnlijk niet. Bovendien wil je waarschijnlijk niet dat je baas toegang heeft tot bepaalde inhoud die je deelt op je Facebook-profiel. Maar waarom zeg je bepaalde dingen online die je in het echte leven nooit zou doen? Het antwoord ligt in het online ontremmingseffect.
Sinds de komst van internet en sociale media is de manier waarop je communiceert veranderd. Enerzijds is dit positief, omdat het de barrières van afstand en tijd wegneemt, waardoor communicatie zowel eenvoudiger als goedkoper wordt. Er is echter nog een andere, donkere kant.
Online ontremmingseffect
Vaak gedraag je je op internet op een andere manier dan wanneer je face-to-face met iemand praat. Op sociale media is het inderdaad normaal dat je bepaalde angsten opzij zet en opener communiceert. Dit staat bekend als het online ontremmingseffect. Het is echter niets nieuws.
Deze term werd trouwens voor het eerst gebruikt in een artikel geschreven door psycholoog John Suler in 2004. In dit artikel legde hij het online ontremmingseffect uit als een communicatiefenomeen dat verband houdt met internet. Het gaat erom dat je, als je achter een scherm zit, de neiging hebt om expressiever en impulsiever te worden.
Met andere woorden, je voelt je moediger en onbevangen. Dit heeft dus invloed op wat je zegt en hoe je het zegt. Hoewel expressiviteit vaak als een kwaliteit wordt gezien, kan het ook een keerzijde hebben.
Oorzaken van het online ontremmingseffect
Volgens Suler zijn er minstens zes factoren die een rol spelen bij dit communicatieve fenomeen. Bij sommige mensen zijn twee van deze variabelen voldoende om ontremming te veroorzaken. In de meeste gevallen zijn ze echter allemaal aanwezig en hebben ze interactie met elkaar. Hierdoor wordt het effect gemaximaliseerd. Dit zijn de zes bijdragende factoren:
Dissociatieve anonimiteit
Een van de belangrijkste kenmerken van internet is de mogelijkheid om anoniem te communiceren in verschillende ruimtes. In feite hoef je alleen maar een gebruikersnaam of e-mail aan te maken. Bovendien is het onwaarschijnlijk dat je acties op enigerlei wijze verband houden met de “echte” jij.
In die zin veroorzaakt de anonimiteit van internet een dissociatie van het zelf. Aan de ene kant is er bijvoorbeeld je identiteit die in wisselwerking staat met de echte wereld. Aan de andere kant is er je anonieme internetidentiteit. Het kan dus zijn dat je dingen zegt met je “anonieme zelf” die je nooit zou zeggen als je “echte zelf.”
Onzichtbaarheid
Als je op het internet surft, heb je het gevoel dat niemand naar je kijkt, zelfs niet als je met anderen praat. Er is geen oogcontact of lichaamstaal in deze communicatieve situaties. Dit creëert het gevoel van “onzichtbaarheid.” Daarom voel je je meer bereid om jezelf te uiten of te handelen op manieren die je in geen enkele andere context zou doen.
Asynchronie
Als je een bericht naar iemand anders stuurt, voel je je niet verplicht om meteen op hun antwoord te reageren. Je kunt zelfs besluiten het uren, dagen, weken of zelfs maanden te negeren, als je dat wilt. Dit betekent dat je hun reacties niet in real time hoeft te verwerken, wat het online ontremmingseffect vergroot.
Als je bijvoorbeeld een negatieve opmerking maakt over iemands uiterlijk in het echte leven, kan de ander heel goed meteen reageren. Ze kunnen boos worden over wat je zei of zich gekwetst voelen, en je zou meteen moeten reageren. In tegenstelling hiermee heb je op sociale media de mogelijkheid om het bericht te negeren totdat je klaar bent om te reageren.
Solipsisme en introjectie
Het gebrek aan oogcontact betekent dat je een mentaal beeld moet creëren van de ander met wie je communiceert. Met andere woorden, je geeft die gebruikersnaam een gezicht en kent er een stem aan toe. Vandaar dat je mentale gesprekken voert met deze “denkbeeldige persoon” en hun ideeën introduceert.
Je voelt je meer ongeremd omdat je de illusie hebt dat deze uitwisselingen alleen in je geest plaatsvinden. Dat komt omdat je vaak in je hoofd fantaseert over situaties en gesprekken die niet echt plaatsvinden. Daarom heb je het gevoel dat je gedachten een veilige ruimte zijn waar je je wensen kunt uiten die je niet wilt onthullen.
Minimalisering van autoriteit
Op het web, maar vooral op sociale media, verliest de sociale status van mensen in het echte leven een deel van zijn relevantie. Het is inderdaad gebruikelijk om mensen berichten te zien schrijven aan beroemdheden of politieke figuren alsof ze hen persoonlijk kennen. De motivatie achter dit gedrag is het effect van online ontremming, dankzij het minimaliseren van autoriteit.
Binnen virtuele ruimtes kan een president worden gezien als niets meer dan een andere naam tussen duizenden. Daarom bestaat de illusie dat er geen autoriteiten of hiërarchieën zijn. Om deze reden is het mogelijk om ongestraft te handelen.
Dissociatieve verbeelding
We noemden eerder hoe digitale anonimiteit een soort dissociatie in je identiteit kan veroorzaken. In dezelfde lijn is het mogelijk dat dit effect ook over de wereld wordt geproduceerd. In feite is het gebruikelijk om de termen ‘virtuele ruimte’ of ‘digitale wereld’ te lezen om te praten over platforms die op internet te vinden zijn.
Je zou dus tot de conclusie kunnen komen dat internet een andere wereld of plek is waar je je precies kunt uitdrukken zoals je wilt. In feite kunnen sociale simulatiegames zoals The Sims of Second Life als voorbeelden van dit fenomeen worden beschouwd. In deze omgevingen kun je personages creëren die in fantasiewerelden leven en je een ‘tweede leven’ geven.
Is het online ontremmingseffect positief of negatief?
Is het goed of slecht dat je online meer openstaat voor je emoties? Eigenlijk is hier geen simpel antwoord op. Ten eerste moet je onthouden dat de concepten van ‘goed’ of ‘slecht’ voor elk individu anders zijn. Afgezien daarvan ben je als mens extreem complex, dus het is ingewikkeld om je gedrag als positief of negatief te classificeren.
In dezelfde zin kan het effect van online ontremming een positieve of negatieve invloed hebben op mensen. Lapidot-Lefler en Barak (2012) hebben onderzoek gedaan (Engelse link) naar negatief gedrag gerelateerd aan dit fenomeen. Hun onderzoek suggereert dat gebrek aan oogcontact, onzichtbaarheid en anonimiteit tot negatief gedrag leiden, zoals het sturen van beledigingen en bedreigingen.
Aan de andere kant bleek uit een onderzoek (Engelse link) van Lapidot-Lefler & Barak in 2015 dat dezelfde factoren positieve acties kunnen bevorderen, zoals het delen van emoties en eerlijkheid. Om deze reden kan niet worden beweerd dat het online ontremmingseffect een volledig negatief of positief fenomeen is.
Het online ontremmingseffect suggereert dat we aspecten van onszelf onthullen die we anders misschien nooit zouden delen.
Rekening houdend met het bovenstaande kunnen we concluderen dat de invloed die dit fenomeen uitoefent sterk afhankelijk is van het individu. Want uiteindelijk hebben we allemaal positieve en negatieve eigenschappen. Wat ons definieert, is hoe we besluiten te handelen in elke verschillende situatie die we tegenkomen.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Lapidot-Lefler, N., & Barak, A. (2012). Effects of anonymity, invisibility, and lack of eye-contact on toxic online disinhibition. Computers in human behavior, 28(2), 434-443.
- Lapidot-Lefler, N., & Barak, A. (2015). The benign online disinhibition effect: Could situational factors induce self-disclosure and prosocial behaviors?. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 9(2).
- Suler, J. (2004). The online disinhibition effect. Cyberpsychology & behavior, 7(3), 321-326.