Hypersomnie: symptomen en behandelingen

We hebben allemaal weleens meegemaakt dat we meer dan voldoende hadden geslapen en vervolgens nog steeds moe wakker werden. Als je de rest van de dag echter zo moe was dat je bijna niet overeind kon blijven staan, dan kan het zijn dat je lijdt aan hypersomnie.

We kunnen slaap-waakstoornissen onderverdelen in tien verschillende groepen. Ze omvatten onder meer slapeloosheid, hypersomnie, narcolepsie, ademhalingsstoornissen, circadiane ritmestoornissen en rustelozebenensyndroom.

In dit artikel gaan we iets dieper in op een van deze stoornissen, hypersomnie. In brede lijnen betekent hypersomnie dat iemand te veel slaapt. Als je er last van hebt, voel je je nooit goed uitgerust en ben je voortdurend extreem slaperig.

Wat zijn de kenmerken van hypersomnie?

Hypersomnie is een brede diagnostische term. Het omvat symptomen van te veel slapen (bijvoorbeeld gedurende de nacht zeer lang slapen of overdag onvrijwillig in slaap vallen) en ongezonde slaapgewoonten.

Mensen die aan deze stoornis lijden, vallen snel in slaap en hebben een hoog slaaprendement, meer dan 90%. Ook kan het zeer zwaar voor hen zijn om ‘s ochtends wakker te worden,

Ze kunnen net nadat ze wakker worden zelfs verward, strijdlustig of ataxisch overkomen (ataxie verwijst naar een gebrek aan coördinatie tussen bepaalde delen van het lichaam). Een dergelijke trage overgang van slaap naar waakzaamheid noemen we ook wel ‘slaapinertie’.

In de volksmond wordt slaapinertie ook wel slaapdronkenheid genoemd. Het kan zich zelfs voordoen nadat iemand overdag een dutje heeft gedaan.

De persoon is wel wakker, maar zijn motoriek is slechter en hij kan zich ongepast gedragen. Tevens is er vaak sprake van gaten in het geheugen, ruimtelijke desoriëntatie en duizeligheid.

Het kan enkele minuten tot zelfs uren duren voordat de persoon helemaal wakker is. De aanhoudende behoefte aan slaap kan ervoor zorgen dat iemand zich gedraagt op een manier die hij helemaal niet wil en waar hij zich vervolgens ook weinig of niets van kan herinneren.

Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat iemand er ineens achterkomt dat hij een paar minuten geleden enkele kilometers op de automatische piloot heeft gereden.

Een heleboel (slechte) slaap

Sommige mensen met hypersomnie, kunnen ‘s nachts behoefte hebben aan wel negen of meer uur slaap. Deze slaap is echter helemaal niet herstellend en het is zelfs na negen uur slaap nog steeds moeilijk om ‘s ochtends wakker te worden.

In deze gevallen zorgt deze extreme slaperigheid er vaak voor dat iemand overdag meerdere keren onvrijwillig in slaap valt. Deze dagelijkse dutjes kunnen vrij lang zijn (soms zelfs langer dan een uur), maar zorgen er niet voor dat diegene daarna alerter is. In plaats daarvan voelt hij zich nog steeds uitgeput.

Er kan elke dag sprake zijn van dit soort dutjes, ondanks het gegeven dat diegene ook gedurende de nacht zeer veel slaapt. De kans is echter groot dat de slaap die hij krijgt, helemaal niet van goede kwaliteit is. Het maakt niet uit hoeveel mensen met hypersomnie slapen, ze blijven zich slaperig voelen. Dit is iets anders dan een ‘slaapaanval’.

Deze mensen vallen overdag onvrijwillig in slaap wanneer ze niet gestimuleerd worden of actief zijn. Bijvoorbeeld tijdens conferenties, het lezen van een boek, het kijken van een programma op tv of het rijden van lange afstanden.

In de meest ernstige gevallen kan het zelfs gebeuren in situaties die juist wel veel aandacht vragen – zoals op het werk of tijdens vergaderingen of sociale bijeenkomsten.

Wat zijn de criteria voor het diagnosticeren van hypersomnie?

Volgens de DSM-5 zijn dit de criteria voor het diagnosticeren van hypersomnie:

A. De persoon is overdag slaperig zelfs als hij gedurende de nacht zeven of meer uur heeft geslapen. Deze slaperigheid gaat gepaard met een of meer van de volgende symptomen:

• Terugkerende perioden van slaperigheid of overdag in slaap vallen.
• Langdurig slapen (negen of meer uur) en je daarna nog steeds niet uitgerust voelen.
• Moeite om volledig alert te blijven nadat je abrupt bent wakker gemaakt.

B. De patiënt heeft minstens drie maanden achtereenvolgend minstens drie keer per week last gehad van hypersomnie.

C. De patiënt voelt zich helemaal niet goed en ook zijn cognitieve, sociale of andere belangrijke functies zijn achteruitgegaan.

D. De overmatige slaperigheid kan niet worden verklaard door een andere slaapstoornis en doet zich niet alleen voor in combinatie met andere slaapstoornissen (narcolepsie, parasomnie enzovoort).

E. Het probleem kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een bepaalde stof (drugs, alcohol, medicijnen enzovoort).

F. Ook de combinatie van een mentale ziekte en de daarvoor voorgeschreven medicatie kan het probleem niet adequaat verklaren.

Daarnaast verdeelt de DSM-5 hypersomnie ook nog in drie categorieën:

• Mild: één à twee dagen per week verminderde alertheid gedurende de dag.
• Matig: drie à vier dagen per week verminderde alertheid gedurende de dag.
• Extreem: vijf à zeven dagen per week verminderde alertheid gedurende de dag.

Symptomen van hypersomnie

Hoewel dingen als een slechte nachtrust, op de automatische piloot staan, moeite hebben met wakker worden en slaapinertie niet per se ongewoon zijn, kunnen ze wel allemaal verbonden zijn met andere aandoeningen zoals narcolepsie.

Ongeveer 80% van de mensen die aan hypersomnie lijden, geeft aan dat zijn slaap helemaal niet verfrissend is. Ze vinden het allemaal zeer moeilijk om ‘s ochtends wakker te worden.

Slaapinertie komt misschien minder vaak voor, maar het kan een zeer specifiek symptoom zijn van hypersomnie. Korte dutjes (die minder dan dertig minuten lang zijn) helpen niet om de slaperigheid te verminderen.

Het kan lijken alsof mensen met hypersomnie zitten te slapen op  plaatsen zoals wachtkamers, of misschien slapen ze ook echt.

Bij een klein percentage van de mensen die last hebben van dit probleem, is er sprake van een familiegeschiedenis van slaapproblemen. Daarnaast vertonen sommigen van hen ook symptomen als problemen met het zenuwstelsel, hoofdpijn, perifere vasculaire reactiviteit (zoals met het fenomeen van Raynaud) en flauwvallen.

Hoe vaak komt hypersomnie voor?

Bij ongeveer 5-10% van de mensen die naar een slaapkliniek gaan voor slaapproblemen overdag, wordt vastgesteld dat ze lijden aan hypersomnie. Ongeveer 1% van de bevolking in Europa en de VS heeft weleens last van slaapinertie. Hypersomnie treft evenveel mannen als vrouwen.

Behandeling van hypersomnie

Je kunt dit probleem op twee manieren behandelen. Enerzijds kun je gebruikmaken van farmacologische behandelingen. Een slaapspecialist kan je medicijnen voorschrijven die specifiek bedoeld zijn om je te helpen langer wakker te blijven.

Dit is altijd beter dan het overmatig consumeren van psychoactieve stoffen, zoals koffie. Overmatige inname van psychostimulantia kan leiden tot ernstige gezondheids- en vooral cardiologische problemen.

Als je geen medicijnen in wilt nemen, dan is het de bedoeling dat je je slaappatroon probeert te veranderen. Deze strategie houdt in dat je jezelf traint om je stimuli te beheersen en leert te detecteren wanneer slaperigheid toeslaat. Op dat moment kun je een reeks oefeningen doen om jezelf wakker te houden.

Je kunt ook gebruikmaken van bepaalde technieken om het makkelijker voor jezelf te maken om je te concentreren. Als deze niet werken, kan dit erop wijzen dat je last hebt van een ernstiger probleem met je aandachtsvermogen.

Tot slot kan het ook helpen om je slaaphygiëne te verbeteren. Door er een goede slaaphygiëne op na te houden, creëer je de juiste omstandigheden waarin je goed kunt uitrusten.

De richtlijnen voor een goede slaaphygiëne verwijzen naar omgevingsfactoren (kamertemperatuur, verlichting enzovoort) en spijsverteringsfactoren (het niet eten van bepaalde snacks terwijl je ligt of vlak voor het slapengaan). Andere richtlijnen verwijzen naar verschillende rustgerelateerde factoren.

Dat gezegd hebbende, hypersomnie is een medische en psychologische aandoening die als zodanig moet worden behandeld. Als je na het lezen van dit artikel sterk het gevoel hebt dat je zelf last hebt van hypersomnie, dan raden we je aan hiervoor een arts te raadplegen. Vergeet niet dat alleen een medische professional je daadwerkelijk een goede diagnose kan geven.