Hoe kunnen we de dood leren aanvaarden?

Het is vreemd hoe moeilijk het voor ons is om het meest onbetwistbare feit in het leven te aanvaarden: de dood. Het is tenslotte een absolute waarheid dat we allemaal zullen sterven. Niemand ontsnapt aan dit lot. Maar toch proberen we het een groot deel van ons leven te ontkennen of eraan te ontsnappen. Sommige mensen vermijden alle gedachten of gesprekken die met de dood te maken hebben.

Toch is het niet altijd zo geweest. In het oude Egypte bijvoorbeeld was de dood een dagelijkse kwestie. De farao’s en de edelen maar ook hun slaven vulden een groot deel van hun leven met de voorbereidingen op de dood. Mannen met macht ontwierpen meestal hun extravagante graven lang vóór hun dood. Want ze geloofden niet dat het leven eindigde met de lichamelijke dood.

Ook de oude Romeinen hadden een traditie die veel zegt over hoe zij over leven en dood dachten. Wanneer grote generaals een militaire zege behaalden, dan kwamen ze de stad binnen in het midden van een ‘erelaan’. Iedereen juichte hen toe.

Maar achter hen moest een slaaf de volgende zin in hun oor herhalen: “memento mori”. Dit betekent ‘onthoud dat je zal sterven’. Het was niet de bedoeling het moment te bespoedigen. Ze wilden hem er alleen aan herinneren dat geen enkele triomf zo groot is dat het je laat ontsnappen aan de dood.

De dood als een verlangen en een doel

De Middeleeuwen waren het tijdperk van het religieuze obscurantisme, of toch in het Westen. Men zag de wereld als de schepping van God. Alles wat gebeurde in de wereld, had betekenis binnen de goddelijke logica. De dood was een stap die een ontmoeting met God mogelijk maakte. Het lichamelijke leven was slechts een voorbode van dat definitieve en eeuwige bestaan.

Een geschrift dat dit tijdperk echt vat, is het gedicht Vivo sin vivir en mi van de heilige Theresa van Avila. In de eerste strofe staat:

Dit weerspiegelt het idee van de dood als een verlangen. Maar ook de onmogelijkheid om te geloven dat er een einde komt aan een mensenleven, zit in dit gedicht. Het maakte niet uit hoe het werd voorgesteld. Men aanvaardde de realiteit van de dood volledig. Ze worstelden niet met het aanvaarden van de dood als een feit waarover gepraat moest worden en dat herinnerd moest worden. De dood kreeg een symbolische verklaring. Men zag het als iets waarvoor je klaar moest staan.

Moderne tijden: de moeizame strijd om de dood te aanvaarden

Door de eeuwen heen heeft de wetenschap de verbeelding van vele mensen teleurgesteld. Zelfs vandaag verzetten nog steeds velen zich tegen sommige van zijn waarheden. De moderniteit heeft de wetenschap op een nieuwe manier laten bloeien. Leonardo Da Vinci stond aan het begin van deze eeuw van de wetenschap. Hij had het lef autopsieën uit te voeren. Hiermee begon de heilige aureool die over de dood hing, barsten te vertonen.

Op dat moment verschenen ook de grote artsen en wetenschappers die de dood begonnen te bestrijden. Het onderwerp werd een wetenschappelijke kwestie en geen religieuze. Want één doel van deze nieuwe kennis was het leven te verlengen. Dit werd nu gezien als het opperste goed. Men kwam ook tot de ontdekking dat de mens een geëvolueerd zoogdier was. De wetten van de biologie waren even goed toepasbaar op ons als op andere dieren.

Voor het eerst hield een groep denkers op in God te geloven. Ze geloofden niet langer dat er iets was na het lichamelijke leven. Verschillende bewegingen ontstonden die hieraan uitdrukking gaven. Ze waren enorm gefrustreerd over het leven en lieten dit ook merken. Nihilisme en existentialisme zijn twee van deze bewegingen. De houding van de mensen die deze manier van denken aanhingen, kunnen we ergens tussen ontgoocheling en kritiek situeren.

Hoe gaan we vandaag om met de dood?

De industriële revolutie bracht de massaproductie met zich mee en een gevoel dat er geen beperkingen waren. Men verkondigde het einde van de geschiedenis. Er was een technologische revolutie die geen voorganger kende. Stap voor stap gingen we de wereld binnen van het kortstondige, van wegwerp… van korte levenscyclussen, die alleen eindigen om dan opnieuw te beginnen.

Het idee van de dood vervaagde. Het begon uit de angstgevoelens van de mens te verdwijnen. Tijd om over het onderwerp na te denken hebben we bijna volledig vervangen door werk. Het tempo van de gebeurtenissen laat ons bijna niet nadenken over hoe we het volgende uur zullen organiseren, dus al helemaal niet onze dood. Het is alsof de dood een catastrofale verrassing geworden is, en minder reëel.

De ontkenning van de dood is zo intens dat sommige mensen zelfs weigeren te rouwen wanneer de dood zijn gezicht toont. Ze proberen het snel te boven te komen. Keer zo vlug mogelijk terug naar je routine, over naar je gewone zorgen. Doe alsof het geen realiteit is, of toch minstens alsof het een werkelijkheid is die ver van jou af ligt.

En wat is het nut van over de dood nadenken? Waarom de dood aanvaarden als een feit waaraan je niet kan ontsnappen? Dat zijn vragen die velen zich stellen. Het antwoord vinden we in de depressie en de angst die velen van ons overrompelen. Maar misschien is het aanvaarden van de dood een uitzonderlijke manier om te leren hoe we echt kunnen leven. Als we ons meer bewust zijn dat alles uiteindelijk eindigt, dan is er een reden om betekenis in dit leven te vinden.