Hoe kun je pathologisch schuldgevoel overwinnen?

Pathologische schuldgevoelens kunnen je uit balans brengen. In feite is het als een open wond, een verwonding aan je psychische systeem die je welzijn aantast. We gaan je enkele richtlijnen geven om dit schadelijke gevoel te voorkomen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Elena Sanz.

Laatste update: 15 juni, 2023

Denk je dat je vrij bent in je handelen zoals je doet? In werkelijkheid wordt je gedrag vaak gemotiveerd door energieën waar je bewustzijn niet eens rekening mee houdt, en die verre van rationeel zijn. Dit zijn krachten die de impuls of motivatie voortbrengen die je nodig hebt om te handelen. Dit gebeurt met pathologisch schuldgevoel.

Het is een gevoel dat je kan binden aan schadelijke relaties of je eigen oordeel kan veranderen in je ergste vijand.

Als je lijdt aan pathologisch schuldgevoel, leef je waarschijnlijk met het constante idee dat je je op een bepaalde manier moet gedragen, dat je schulden te vereffenen hebt, en dat je fouten straf verdienen.

Misschien begrijp je op een logisch en rationeel niveau dat dit niet het geval is, maar iets in je spoort je aan om jezelf op te offeren en te straffen, je buitensporig te verontschuldigen, en het gevoel te hebben dat je nooit goed genoeg bent.

Als dit alles je bekend in de oren klinkt, lees dan verder. Je leert wat er aan de hand is en wat je eraan kunt doen.

Pathologisch schuldgevoel

Schuldgevoel staat bekend als een zelfbewuste emotie (Spaanse link), samen met schaamte en trots. Deze drie emoties hebben enkele bijzondere kenmerken die je moet kennen.

Ten eerste komen ze voort uit je besef over jezelf als individueel wezen, als onderscheiden van anderen en je omgeving. In feite ontstaat schuldgevoel zonder dit besef niet. Daarom verschijnt schuldgevoel pas op ongeveer tweejarige leeftijd.

Verder is schuldgevoel een complexe emotie met een sterke culturele component. Het is niet aangeboren zoals primaire emoties. Het vloeit voort uit de ontwikkeling van een reeks cognitieve vaardigheden en uit sociale interacties met anderen.

Schuldgevoel verschijnt of intensiveert als je begrijpt dat je handelingen gevolgen hebben voor degenen met wie je omgaat. Als gevolg daarvan reguleert het je gedrag.

Tot op zekere hoogte is schuldgevoel noodzakelijk en adaptief. Het vertelt je immers wat je wel en niet moet doen als je harmonieus in de samenleving wilt leven. Je schuldgevoel wordt echter pathologisch als het de volgende parameters (Spaanse link) krijgt:

• Het verschijnt met buitensporige frequentie, en in gebeurtenissen of situaties waarin het niet zou moeten voorkomen. Vergeet niet dat het eenvoudigweg niet mogelijk is dat je alles verkeerd doet. Daarom, als dit gevoel opkomt, moet het een waarschuwingsteken zijn dat je aan je schuldgevoel moet werken.
• Het is onevenredig. Je ongemak is intens en langdurig. Bijgevolg verban je elk medelijden, mededogen of zelfs eenvoudige rechtvaardigheid uit de oordelen die je over jezelf velt.
• Het verliest zijn nut. In de regel dient schuldgevoel als gids om sociale fouten op te sporen, zodat je ze kunt verhelpen. Maar pathologisch schuldgevoel verlamt je. In plaats van je in staat te stellen eventuele schade goed te maken, leidt het er alleen maar toe dat je lijdt en je emotioneel verpletterd voelt. Daarom vervult het zijn functie niet.

Waarom ontstaat pathologisch schuldgevoel?

Er zijn verschillende factoren die ertoe kunnen leiden dat je pathologisch schuldgevoel ontwikkelt.

Het begint vaak met het gedrag en de opvoedingsstijl van onze ouders. Inderdaad, als je lijdt aan pathologisch schuldgevoel is het goed mogelijk dat je bent opgegroeid met narcistische, manipulatieve of extreem kritische ouders. Omdat schuldgevoel een morele emotie is, kunnen je cultuur, godsdienst en scholen dit gevoel bovendien beïnvloeden door de richtlijnen die ze je hebben ingeprent.

Van pathologisch schuldgevoel afkomen

Als je last hebt van deze onaangename en beperkende emotie, moet je die identificeren en eraan werken om de invloed ervan op je leven te verminderen. Hier zijn enkele richtlijnen om te helpen.

Controleer je verantwoordelijkheidsgevoel

Pathologisch schuldgevoel ontstaat doordat je de neiging hebt om de verantwoordelijkheid voor een situatie bij jezelf te dumpen, terwijl dat waarschijnlijk helemaal niet het geval is.

Een manier om dit te bestrijden is een moment te nemen en na te denken over alle mensen en gebeurtenissen die bij de situatie betrokken zijn en de mate van invloed van elk van hen. Door dat te doen, zul je zien dat jouw betrokkenheid en verantwoordelijkheid minder groot zijn dan je je had voorgesteld of in ieder geval gedeeld.

Een mishandelde vrouw kan zich bijvoorbeeld schuldig voelen over haar situatie omdat ze haar partner “boos” heeft gemaakt of omdat ze aan hun zijde is gebleven. Toch, als ze de feiten analyseren, realiseren ze zich dat de verantwoordelijke persoon hun partner is, voor het mishandelen van hen.

Houd rekening met je behoeften

Als je lijdt aan pathologisch schuldgevoel, zul je, om te voorkomen dat anderen je veroordelen of afwijzen, geneigd zijn om voor hen uit de weg te gaan. Dit houdt in dat je je eigen voorkeuren negeert om de verlangens van anderen te bevredigen. Als je dit niet doet, voel je je egoïstisch en geloof je dat ze je als een slecht mens zullen bestempelen.

Het is een goed idee om te leren onderscheid te maken tussen je wensen en behoeften. Bovendien moet je begrijpen dat jij er ook toe doet. Als iemand je om een uit behoefte voortkomende gunst vraagt, help hem dan met alle middelen. Als hun verlangen echter indruist tegen je eigen behoeften, moet je jezelf voorrang geven.

Dit zal je helpen de weegschaal in evenwicht te brengen en aan jezelf te gaan denken. Je zult ook een punt bereiken van waaruit je assertief grenzen kunt stellen.

Onthoud dat je niet verantwoordelijk bent voor anderen

Pathologisch schuldgevoel uit zich vaak in een oncontroleerbare impuls om de problemen van anderen op te lossen. Als je deze emotie ervaart, als iemand in je omgeving de kleinste klachten heeft of ongelukkig is met een bepaalde situatie, zoek je naar een manier om hun probleem op te lossen. Maar, het is niet jouw probleem.

Dit kan ertoe leiden dat je beslissingen of aanbiedingen doet waar je later spijt van krijgt. Dat komt omdat ze niet voortkwamen uit een oprecht verlangen om te helpen, maar uit een impuls gemotiveerd door de angst om niet goed genoeg te zijn.

Je moet onthouden dat je niet verantwoordelijk bent voor andere mensen, hun omstandigheden of hun dagelijkse uitdagingen. Ze zijn volwassen en kunnen hun problemen zelf aanpakken.

Je moet ze niet aannemen, vooral omdat zulke impulsieve daden later niet eens gewaardeerd of beloond zullen worden. Ze hebben immers niet om je hulp gevraagd. Je zult je dus uiteindelijk alleen maar gebruikt en verontwaardigd voelen.

Accepteer je recht om fouten te maken

Om het indringende gevoel van pathologische schuld te overwinnen, moet je begrijpen dat we allemaal fouten maken en dat we daar het recht toe hebben.

Inzicht in deze realiteit zal je helpen om niet zo veeleisend of zelfkritisch te zijn. Integendeel, je zult meer compassie hebben met jezelf. Bovendien zul je niet meer zo defensief of gevoelig zijn voor de opmerkingen of kritiek van anderen. In feite zul je begrijpen hoe je ze kunt opvatten als een kans tot verbetering en niet als een persoonlijke aanval op jou.

Verander je interne dialoog

Let ten slotte op je overtuigingen en hoe je tegen jezelf spreekt, want dit kan pathologisch schuldgevoel verminderen of aanwakkeren. Onthoud dat elke emotie voortkomt uit een bepaalde gedachte. Daarom kan een verandering in perspectief veranderen hoe je je voelt.

Daarom is het een goed idee om een reeks zinnen te kiezen om je te beschermen wanneer schuldgevoel je hele denksysteem dreigt te besmetten. Zeg bijvoorbeeld tegen jezelf “Ik heb het recht om voorrang te geven aan mezelf”, “Ik kan hiervan leren en het de volgende keer beter doen” of “Te veel opofferen maakt me geen beter mens.”

Professionele hulp bij het bestrijden van pathologisch schuldgevoel

Pathologisch schuldgevoel is meestal diep geworteld en bestaat uit aangeleerd gedrag uit de kindertijd. Daarom is het niet altijd gemakkelijk uit te schakelen.

Als je het gevoel hebt dat deze emotie je beperkt en je leed bezorgt, zoek dan professionele hulp. Een psycholoog of therapeut zal je helpen je gedragspatronen te identificeren en te begrijpen en een passende interventie voorstellen.