Hoe beïnvloeden trends de samenleving?

Wat maakt ons slachtoffers van trends? Waarom imiteren we bepaald gedrag, zelfs schadelijk gedrag, in onze samenleving? En waarom voelen we ons soms raar omdat we ons niet identificeren met bepaalde trends?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 21 juni, 2023

Trends beïnvloeden de samenleving op een diepgaande en soms verontrustende manier. Laten we bijvoorbeeld, naast kledingvoorschriften, muziek, gedragingen en de aanschaf van bepaalde producten, ook denken aan de uitdagingen van de sociale media die door hun gevaren ongelukken en zelfs doden kunnen veroorzaken. Wat zit er achter dit soort gedrag?

De psychologie bestudeert deze verschijnselen al tientallen jaren. Om ze te begrijpen is een van de belangrijkste begrippen het zelfconcept (Engelse link). Dat bouwen we op door tot bepaalde sociale groepen te behoren.

In feite is imitatie een van de processen die ons helpen ons geïntegreerd te voelen. Maar tegelijkertijd maakt het ons tot slaven van bepaalde tendensen door ons de indruk te geven dat we op anderen lijken.

Trends volgen het principe van conformiteit. De meeste mensen zoeken integratie in sociale groepen. Dit kan de ontbinding van het “ik” bevorderen, zodat het individu de codes van zijn sociale groep kan overnemen.

Hoe beïnvloeden trends de samenleving?

Tegenwoordig zijn de sociale media het belangrijkste kanaal als het gaat om het verspreiden van nieuwe trends. Dit heeft niet alleen betrekking op het gebied van kleding. In feite integreren Twitter, Instagram en TikTok codes van communicatie, denken, vrije tijd en natuurlijk consumptie in de collectieve ideologie.

Maar, de manier waarop trends de samenleving beïnvloeden is niet altijd gunstig. Denk bijvoorbeeld aan de idealistische schoonheidscanons en lichaamsschema’s die de industrie al jaren propageert en wat die met zich meebrengen. En denk aan de onaangename trend van zelfbeschadiging of die virale uitdagingen die niet altijd goed aflopen.

Dit verschijnsel heeft echter altijd bestaan. Bovendien vormt het een werkelijkheid die uiterst interessante psychologische processen in ons modelleert en activeert.

1. Imitatie als behoefte om bij de incrowd te horen

Het uiterlijk van bepaalde gedragingen, producten of kledingstijlen maakt ons nieuwsgierig. Zodra we bovendien zien dat ze vaak herhaald worden onder onze sociale referentiegroepen, beginnen we ze te imiteren. De behoefte om die patronen te volgen ontstaat om ons niet buitengesloten te voelen.

De sociale identiteitstheorie werd voorgesteld door de psychologen Henri Tajfel en John Turner (Engelse link). Het benadrukte de krachtige invloed van trends, zowel op een positieve als op een negatieve manier.

Onze identiteiten worden gevoed door een gevoel van erbij horen. Dit drijft ons ertoe te imiteren wat onze ingroups doen. We volgen hun trends en gedragingen om sociale uitsluiting, gerichtheid en ostracisme te voorkomen. Het geeft ons het gevoel erbij te horen, wat zich vertaalt in ons psychologisch welzijn.

2. Het principe van conformiteit

Zoals Serge Moscivici (1999) aangaf, zijn we geneigd de invloed te onderschatten die het leven in de samenleving heeft op onze houdingen en gedragingen. In feite dwingt onze omgeving ons volledig. Het principe van conformiteit stelt dat, in ons verlangen om te integreren en anderen positieve waarnemingen te bieden, het “ik” verwatert. Als zodanig accepteren we onbewust veel werkelijkheden.

Figuren als de sociaal psycholoog Herbert Kelman geven aan dat conformisme zich op drie specifieke manieren manifesteert. Deze verklaren hoe trends de samenleving beïnvloeden.

• Identificatie. We identificeren ons met de figuren van onze sociale groepen.
• Internalisering. We integreren in onze psychologische lagen de gedrags- en houdingspatronen van anderen. We doen dit om ons niet buitengesloten te voelen.
• Conformiteit. We tonen onze afstemming op bepaalde (mode)trends, ook al zijn we er privé soms niet zo in geïnteresseerd of zijn we het er niet mee eens.

3. Behoefte aan goedkeuring en validatie

Als mensen hebben we van jongs af aan behoefte aan de goedkeuring van anderen. We zoeken ook de validatie van onze naaste omgeving. Zo versterken we onze identiteit en eigenwaarde. We zijn geen eilanden, maar levende organismen die samenleven in de maatschappij. Als we dus gevoelens van eenheid en veiligheid willen bezitten, hebben we validatie nodig.

Het volgen van trends en het uitvoeren van dezelfde praktijken als anderen in onze groepen betekent dat zij ons als hetzelfde zien als hen. Imitatie leidt tot integratie. Dit biedt ons talrijke positieve versterkingen die voor velen van ons basisbehoeften zijn.

4. Emotionele besmetting

Wanneer we herhaaldelijk worden blootgesteld aan bepaalde voorwerpen, gedragingen of soorten kleding, kunnen we last krijgen van emotionele besmetting. In feite verspreiden onze emoties zich op een vergelijkbare manier als bij het genieten van muziek tijdens een concert. We voelen fascinatie, nieuwsgierigheid en verrukking.

Het volgen van trends vergemakkelijkt niet alleen de sociale integratie, maar overspoelt ons ook met een reeks positief gewaardeerde emoties die ons aanmoedigen tot imitatie.
Trends stimuleren ook emotionele suggestie. Als zodanig is er een onbewuste neiging tot acceptatie van dat gedrag van anderen.

5. Ze maken het leven gemakkelijker voor ons (mentale sluiproutes)

Stel je voor dat je dit weekend een feestje hebt en niet weet wat je aan moet trekken. Trends vergemakkelijken mentale shortcuts, zodat we niet te veel hoeven na te denken. Daarom moeten we gewoon de kleren kiezen die de meerderheid draagt.

Wanneer de werkelijkheid vol opties is, verkort het volgen van trends inderdaad de tijd die we nodig hebben om beslissingen te nemen en na te denken. We kunnen gewoon hetzelfde doen als de rest.

Waarom zijn we kwetsbaar voor de effecten van trends?

Vanuit een psychologisch perspectief is de manier waarop trends de samenleving beïnvloeden uiterst gevarieerd. Degenen die het meest kwetsbaar zijn voor trends zijn jongeren, vooral adolescenten. Jongeren van generatie Z hebben bijvoorbeeld de neiging zich onder druk gezet te voelen om mee te gaan met de trends die op de sociale media verschijnen.

Voor het jeugdige brein is de behoefte om erbij te horen trouwens een cruciaal instinct. En door het verschijnsel sociale vergelijking zijn ze tegenwoordig voortdurend gericht op wat anderen hebben en wat hen ontbreekt. Bovendien is het voldoen aan esthetische canons en de huidige mode als het behoren tot een sterke religie. Dat gaat echter vaak gepaard met kwelling en geestelijke gezondheidsproblemen.

Onderzoek (Engelse link) van de Universiteit van Ajman (Verenigde Arabische Emiraten) laat zien hoe sociale media een sleutelrol spelen bij de constructie van de identiteit van jongeren. Hun gebrek aan volwassenheid maakt hen vatbaarder voor groepsgedrag dat ze louter door imitatie aannemen om zich niet afgewezen te voelen.

Factoren die ons meer geneigd maken om trends te volgen?

Trends zijn veel meer dan een vorm van sociale manipulatie. Het is een ideologie geladen met betekenissen die we aannemen uit nieuwsgierigheid, echte identificatie, of het verlangen om erbij te horen. Dit zijn de factoren waardoor we meer geneigd zijn mode en trends te volgen:

• Grotere suggestibiliteit.
• Conformistisch denken.
• Minder kritisch denken.
• Verlangen om bij groepen te horen.
• Angst om uitgekozen of uitgesloten te worden.
• Minder gevormde identiteiten en persoonlijkheden.
• Lage eigenwaarde en behoefte aan sociale versterking.

Tot slot moeten we erkennen dat we allemaal, tot op zekere hoogte, bepaalde trends volgen uit eenvoudig verlangen en interesse. De sleutel ligt in het onderscheiden van wat gezond, verrijkend en goed voor ons is en wat niet. Helaas duiken er tegenwoordig vaak irrationele en dissonante tendensen op. Weten welke we moeten negeren is buitengewoon goed voor onze gezondheid.