Giftige angst en ongerustheid: hoe herken je het?

Angst is – behalve als evolutionair-instinctieve beschermingimpuls in acuut gevaarlijke situaties, ten bate van ons lichamelijke overleven – een negatieve en over het algemeen ongezonde emotie. En wanneer zulke innerlijke beklemming chronisch wordt en, gezien de omstandigheden, ongerechtvaardigd, raken we meer en meer in de greep van diens levensvreugde-vergallende bijwerkingen, waardoor we van dag tot dag steeds minder durven doen en overal geschaduwd worden door onze eigen vrees.

Basale angst, nogmaals, is normaal en nuttig, omdat het ons alert houdt tijdens potentieel zorgelijke en plotseling problematische momenten en onverwachte voorvallen, waarin we in een flits moeten reageren of waarin opperste concentratie vereist is.

Toch blijven we, ondanks de behoedende en behulpzaam waarschuwende functie, beducht wanneer angst van binnenuit op de deur bonst. We zijn bang voor de bijbehorende symptomen: benauwdheid, piekeren, nervositeit, intense hartkloppingen, koud zweet enzovoorts. Aldus creëren we een soort vicieuze cirkel: wie bang is om bang te zijn, wordt bovenal (eerder en eerder) banger. Alleen al van het vooruitzicht en de gedachte. De angst, aanvankelijk in de vorm van vluchtige interne beelden en mentale zinsneden, escaleert. Vol huivering ons doemscenario visualiseren en anticiperen, wekt immers exact dezelfde lijfelijke sensaties en rillingen op als de daadwerkelijke realiteit van deze bij voorbaat intimiderende voorstelling.

Het adrenaline- en cortisolmonster

Deze staat, die we vanaf nu de ‘vicieuze cirkel van angst’ zullen noemen, gaat gepaard met de activiteit van overwegend twee hormonen: adrenaline en cortisol. Om te begrijpen hoe deze hormonen werken, kunnen we denken aan onze reactie wanneer we struikelen en dreigen te vallen tijdens het traplopen. Ons hart slaat automatisch een slag over, we grijpen impulsief naar de dichtbijzijnde reling om geen grote smakkerd te maken en onze fysieke integriteit intact te houden.

Dit soort sensaties zijn een uiting van gezonde, fysiologische angst, gebaseerd op instinctief zelfbehoud, en verschaffen de energie om onszelf daadkrachtig te beschermen en nakende ongelukken af te wenden. In zulke extreme onplezierige, onvrijwillige en acuut riskante crisissituaties produceert ons lichaam uit pure noodzaak flinke doses adrenalise en cortisol.

Vergelijk het met een ritje in de achtbaan, wat voor sommige mensen, die bijvoorbeeld tegen hun zin onder druk van vrienden zo’n wagentje instappen, een zeer onaangename, overdonderende en intimiderende ervaring is. Het tegenovergestelde van leuk en opwindend. Toch weten we, in het geval van een bijna-val op de trap of in een bloedstollende kermisattractie, dat de gierende sensaties en hormonen slechts van tijdelijke aard zijn en net zo spoedig zullen wegzakken als dat ze verschenen, zodra je je balans weer terugvindt of het karretje aan het eind van het parcours veilig tot stilstand komt.

Als het gevaar nochtans blíjft sluimeren en woekeren, in de vorm van verwachtingen en op de toekomst gerichte rampgedachten, dan zal het anders zo vriendelijke adrenalinemonster nooit in slaap vallen. En als het niet slaapt, groeit het groter en groter, doordat het zich blijft voeden met onze chronisch sijpelende adrenaline. Dit normaliter zo nuttige hormoon zal ons dan meer en meer laten spartelen, in een bodemloos bad van angst, zelfs zonder directe aanleiding of realistische verklaring.

Oftewel: de adrenaline en corticol blijven rondhangen en zich ophopen in ons brein, terwijl er niemand redding behoeft of urgent in onheil verkeerd. De vuurspuwende draak is al lang en breed gevlogen en deze hormonen verschansen zich in onze (hersen)cellen, omdat we geestelijk gehypnotiseerd worden door onze eigen neurotische toekomstvrees.

Aldus komen ze, emotioneel en psychosomatisch, muurvast te zitten, hoe hardnekkig we ons ook van hun juk pogen te bevrijden. Dát is de oorzaak achter paniekaanvallen, slapeloosheid, pathologisch gepieker en algehele gevoelloosheid en afstomping.

Maskers die giftige angst gebruikt om zichzelf te manifesteren

Permanent getob

Angst kan zichzelf opdringen in de gestalte van onafgebroken geknies en gepeins omtrent familie, gezondheid, academische of professionele doelstellingen, economische omstandigheden enzovoorts. In de innerlijke mallemolen van zulke gedurige kopzorgen voelt onze maag aan als een centrifuge. Hij draait óm en óp slechte voorgevoelens – alsof er, zonder dat we weten wat of waarom, ieder moment iets verschrikkelijks kan gebeuren.

Angsten en fobiëen

Een excessieve angst voor naalden, bloed, medische ingrepen en procedures, hoogte, liften, de tandarts, open water, insecten, dieren als reptielen of honden, storm, gesloten ruimtes etc. Serieus last hebben van dit soort uit proportie geblazen schrikbeelden en verlammende terugdeinsreflexen is als een spiegel die je – door je eigen angst – voorgehouden en op de neus gedrukt wordt.

Faalangst

Soms blokkeert angst ons, tijdens examens, optredens, toetsen, wedstrijden of in welke situatie dan ook waar we beoordeeld worden op onze prestaties en de uitvoer van een vooropgezet plan of opdracht.

Angst om in het openbaar of publiekelijk te spreken

Disproportionele angst om een kleine of grote groep mensen hardop en persoonlijk toe te spreken is een van de favoriete vermommingen van onderliggende, ongedefinieerde angst. Alleen al het vooruitzicht kan ons hoofd doen tollen, alsof de wereld met duizend kilometer per uur aan ons voorbijraast. We trillen, ogen nerveus en geloven dat ons geheugen en onze geest ons in de steek zullen laten, en we onszelf als gevolg daarvan geheid belachelijk zullen maken.

Sociale angst

Je zenuwachtig en gespannen voelen, niet in staat om tijdens sociale bijeenkomsten en gezelschapsgelegenheden ook maar een enkel woord uit te brengen, is een andere dekmantel van waaronder angst ons ongemakkelijk begroet. Beklemmende, pessimistische gedachten schieten dan door je hoofd, zoals ‘Ik heb niets boeiends te melden’, ‘Ik kan met niemand een gesprek aanknopen’, ‘Ze zullen vast denken dat ik raar ben en een mislukkeling ben’, ‘Ik ben niemands aandacht of interesse waard’ etc.

Paniekaanvallen

Zweten, misselijkheid, flauwvallen, wazig zien, rigiditeit, intense hartkloppingen, duizelingwekkende angst… Heb je dit weleens, vanuit het niets meegemaakt? En dat je in een flits van een seconde koortsachtig vermoedde dat je ter plekke dood neer zou vallen? Zo ja, dan nam angst een wrede verschijningsvorm aan: die van de gevreesde paniekaanval.

Agorafobie

De angst om een veilige en vertrouwde omgeving – meestal je huis en thuis – te verlaten. Ben je er onweerlegbaar van overtuigd dat jou iets vreselijks zal overkomen zodra je de voordeur achter je dichttrekt, op straat, in de supermarkt of in de trein? Heb je het gevoel dat je ieder moment ten prooi kan vallen aan of kwetsbaar bent voor een aanval of catastrofe, waarbij niemand je (tijdig) te hulp zal schieten? Dan heeft angst zichzelf verkleedt als agorafobie. Oftewel: een intense vrees om in openbare ruimtes te verblijven.

Obsessies en dwanggedrag

Er zijn bepaalde gedachten die je genadeloos en gestadig schaduwen en die je maar niet uit je hoofd krijgt. Tegelijkertijd noopt iets in je jou tot het tot in den treure herhalen van bijgelovige, geritualiseerde handelingen die (zogenaamd) je angst onder controle of op afstand houden.

Zo voel je misschien de onweerstaanbare neiging om elke paar minuten je handen te wassen, om tot vijf keer toe te checken of je de deur inderdaad echt op slot gedaan hebt of om bij ieder wissewasje en klein krasje compulsief tien Heilige-Maria-schietgebedjes te prevelen. Angst draagt dan een van haar donkerste gewaden, die van psychologische fixaties en vruchteloze repetitiviteit.

Posttraumatische stressstoornis

Heb je ooit een traumatische gebeurtenis meegemaakt (seksueel misbruik, mishandeling, getuige van geweld, moord of een ernstig ongeluk enz.), maanden of misschien wel járen geleden, en wordt je nog steeds achtervolgd en geterroriseerd door de beelden van dat betreffende, verduivelde voorval? Bezorgen zulke nachtmerrie-achtige herinneringen je slapeloze nachten en een onafschudbaar gevoel van onveiligheid? Bespreek dit dan met een specialist in de geestelijke gezondheidszorg, aangezien dat de niet te onderschatten symptomen van een posttraumatische stressstoornis zouden kunnen zijn.

Stoornis van de lichaamsbeleving (morfodysforie)

Je fysieke verschijning lijkt buitengewoon abnormaal, maar jij bent de enige die ziet wat je bedoelt en vooral voelt. Iedereen om je heen zegt: ‘Dat is toch een kleinigheidje of onopvallend detail? Staar je er niet blind op’. In de ogen van je omgeving, is er niets mis met je neus, je lichaam of je haar.

Er bestaat bij deze aandoening een grote kans dat je uit ellende kiest voor plastische chirurgie en dat je om de haverklap in de spiegel kijkt, alsof je op die manier je zo vervloekte gebreken zou kunnen corrigeren. Misschien is dat hoe angst jou het leven zuur maakt, dat je in de ban raakt van ingebeelde lelijkheid. Sluit het niet uit als jij jezelf in deze beschrijving herkent en zoek professionele hulp.

Ziekelijke gezondheidszorgen (hypochondrie)

Pijntjes, vermoeidheid, misselijkheid, ongemakken… Je weet zéker dat het een voorteken is van een ernstige ziekte, de voorbode van chronisch patiënt zijn, ook al is de dokter het niet met je eens, ook al wijst hij telkens weer tevergeefs op de onderzoeksresultaten die totaal geen afwijkingen of waarschuwingen vertonen. Zijn feiten en redelijkheid kalmeren je allang niet meer.

Het is mogelijk dat je psychologisch bent overgenomen of geïnfecteerd door angst in de vorm van hypochondrie. Om van deze vervelende psychosomatische aandoening te genezen, is het raadzaam een ervaren psychiater of therapeut te benaderen, om gezamenlijk zorgvuldig jou gezondheidsgerelateerde overtuigingen te analyseren.

Noot voor de lezer

Op geen enkele wijze dient de inhoud van dit artikel geïnterpreteerd te worden als diagnose. Het idee is om de lezer bewust te maken van de mogelijkheid dat angst wellicht ook aanwezig is in hén, zelfs zonder dat ze het zelf doorhebben. Mocht je vermoeden dat jij lijdt aan een van de hierboven geïntroduceerde angsten of aandoeningen, neem dan contact op met je huisarts en vraag om advies.