Fatorexia en het afgewezen zelf

Waardoor denken sommige mensen dat ze dunner zijn dan ze in werkelijkheid zijn? Welke gevaren brengt deze vervorming met zich mee? Vandaag willen we het hebben over fatorexia.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

In haar boek legt Sara J. Bird haar unieke ervaring met fatorexia uit. Tijdens een van haar medische controles vroeg de dokter haar op de weegschaal te gaan staan. Toen ze dat deed, zag ze tot haar schrik dat ze meer dan 108 kilo woog. Ze kon het niet geloven. Bovendien tastte haar overgewicht – iets dat ze zelf niet gezien had – haar gezondheid ernstig aan.

Nog steeds kon ze niet in zich opnemen wat de dokter haar vertelde. In feite dacht ze even dat een veel zwaarder persoon de kamer was binnengekomen en op een gegeven moment in haar plaats op de weegschaal was gaan staan. Een andere verklaring kon er niet zijn. Dus ging ze naar huis, beschaamd en verontwaardigd. Ze trok haar kleren uit en bekeek zichzelf in een spiegel.

Ze was echter niet in staat zichzelf te herkennen. Er was iets in haar geest dat verhinderde dat ze zich met de vrouw in de spiegel kon identificeren. Ze was een vreemde, een onbekende versie van zichzelf, een totaal veranderd beeld. Wat was er aan de hand? Waarom kon ze de weerspiegeling van haar eigen lichaam niet als haar eigen waarnemen?

Fatorexia: definitie, kenmerken, en oorzaken

Fatorexia is een eetstoornis. Net zoals er mensen zijn die extreem dun zijn en hun spiegelbeeld in de spiegel als overgewicht waarnemen, heeft deze aandoening het omgekeerde verschijnsel. Vanzelfsprekend zijn ook de gezondheidsrisico’s groot.

Het is moeilijk te geloven dat er mensen zijn die zich niet bewust zijn van hun overgewicht. In een maatschappij die schoonheid associeert met slankheid, is het inderdaad verbazend dat er mannen en vrouwen zijn die hun kleren kopen zonder te beseffen dat hun maat niet samenvalt met de ‘veronderstelde’, zij het gevaarlijke, canon van het ‘normale lichaam’.  Het komt echter voor, en het komt vaker voor na de leeftijd van 45 jaar.

Fatorexia is een soort dysmorfofobie, en er is niets zo ingewikkeld als de vervormde waarneming van ons eigen lichaam. Ons eigen zwaarlijvigheid niet kunnen zien, en onszelf als slank waarnemen is een uiterst delicaat psychologisch verschijnsel dat de moeite waard is om nader te bekijken.

Wat voor psychische aandoening is het?

Fatorexia komt momenteel niet voor in het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Desondanks kunnen we het definiëren als een verwrongen waarneming van het eigen lichaam, waarbij de lijder meent dat hij er slank en gezond uitziet. Terwijl dat in werkelijkheid niet het geval is.

Er zijn een aantal ziekten die samenhangen met een ongezond dieet en overgewicht. Deze aandoening zou in de classificatie van eetstoornissen (ED) vallen en kan in veel gevallen even ernstig zijn als anorexia. De gezondheidsrisico’s zijn als volgt:

• Het verschijnen van diabetes.
• Cardiovasculaire problemen.
• Slaapapneu.
• Hypertensie.
• Dyslipidemie (verhoogd cholesterolgehalte, triglyceriden, enz.) (Spaanse link).

Sara Bird, de Britse vrouw die we eerder noemden, schrijft in haar boek getiteld, Fatorexia: What Do You See When You Look in the Mirror? verklaarde dat ze 20 jaar lang haar love handles en het opgehoopte vet op haar lichaam niet kon zien.

De symptomen van fatorexia

Fatorexia is een recent erkende aandoening die nog niet precies klinisch gedefinieerd is. Artsen en patiënten beschrijven de ziekte echter als volgt:

• Iemand die aan fatorexia lijdt vermijdt het om in de spiegel naar zijn lichaam te kijken. Daarom letten ze alleen op hun gezicht en kijken in kleine spiegels.
• Ze zijn zich niet bewust van hoeveel ze wegen.
• Deze mensen dragen altijd losse kleding, waarvan ze beweren dat die is om zich prettiger te voelen.
• Ze ontkennen dat ze overgewicht hebben. Als iemand een opmerking maakt over het feit dat ze overgewicht hebben, poetsen ze het weg of ontkennen het volledig.
• Meestal beweren ze dat ze ‘zware botten’ hebben, maar geen overgewicht.
• Het gevaarlijkste is dat ze dwangmatig eten. Ze eten inderdaad op een ongezonde manier, waarbij ze hun toevlucht nemen tot calorierijk voedsel, rijk aan vetten en suikers. Het is een manier om hun angst, stress en zorgen te verlichten…

De oorzaak van fatorexia

In 2021 deed het Italiaans Auxologisch Instituut (IRCCS) onderzoek (Engelse link) naar fatorexia. Ze noemden de theorie van allocentrische blokkade. Dit betekent dat patiënten een sterk verdedigingsmechanisme inzetten omdat ze het beeld van hun fysieke zelf niet kunnen verdragen.

Vaak gaat het om mensen die vijf, tien of 20 jaar geleden het juiste gewicht hadden. Maar door werk, stress, of angst veranderden hun eetgewoonten. Dit resulteerde in een drastische verandering van hun lichaamsbeeld, een verandering die ze niet wilden aanvaarden en die ze overgingen tot ontkenning en onderschatting.

De behandeling

In de regel staat achter de fatorexia lijder iemand die zich al lang geleden slecht begon te voelen. Werk of gebrek aan werk, gezin, een relatiebreuk, of zelfs ontevredenheid over het leven, deden hun eetgewoonten verslechteren. Daarom raden deskundigen aan dat vrienden en dierbaren hen niet steeds vertellen dat ze te zwaar zijn.

Het is beter hen te vragen hoe het met hen gaat en of we hen op een of andere manier kunnen helpen. Bij stoornissen als fatorexia is het therapeutische doel trouwens niet om af te vallen. Het gaat erom de reden aan te pakken waarom de eetgewoonten van de lijder veranderd zijn.

Daarom is het van essentieel belang dat de lijder psychologische therapie volgt. Pas als de emotionele triggers die tot hun slechte voeding leidden aangepakt zijn, kunnen ze de volgende stap zetten. Die van het bezoeken van een voedingsdeskundige en beginnen met een gezonder leven.

Als je ten slotte een vriend of familielid hebt die een ongepaste relatie met zijn voedsel lijkt te hebben, zorg dan dat je het feit niet negeert.