De verschillende soorten schaamte en hoe ze ons beïnvloeden

Wist je dat er verschillende soorten schaamte zijn? Lees verder om uit te vinden wat ze zijn en hoe ze ons beïnvloeden.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Andrés Navarro Romance.

Laatste update: 27 december, 2022

Er zijn verschillende soorten schaamte. Hoewel ze meestal dezelfde fysiologische gevolgen hebben, verschillen ze op het vlak van cognitieve verwerking en de omstandigheden die ze veroorzaken. Blijf lezen, want we gaan het hebben over waarom we ons vaak in verlegenheid gebracht voelen!

Onlangs heeft een befaamd Amerikaans psychoanalyticus, Joseph Burgo, vier soorten schaamte geclassificeerd die hij als fundamenteel beschouwt. Hij zegt dat mensen tegenwoordig meer bereid zijn om te praten over waarvoor ze zich schamen. Tegelijkertijd legt hij uit hoe hij denkt dat elk van deze varianten ons kan beïnvloeden.

In zijn boek uit 2018 presenteert Burgo vier perspectieven die we kunnen gebruiken om dit fenomeen te bestuderen. Voordat we beginnen met kijken naar de verschillen, zullen we je eerst wijzen op wat deze perspectieven met elkaar gemeen hebben. Dat is namelijk het volgende:

• blozen van het gezicht, de nek of de borst
• willen ontsnappen of situaties vermijden
• willen verdwijnen of van plaats veranderen
• de andere persoon niet in de ogen kunnen kijken
• voorbijgaande geestelijke verwarring

Wat deskundigen in de studie van deze psychofysische toestand denken, lijkt echter te verschillen van het beeld dat de meeste mensen ervan hebben.

Is schaamte altijd negatief?

Veel mensen hebben een zeer negatief beeld van alle soorten schaamte. Degenen die het bestuderen, vatten het echter op als meer gevarieerd van aard en met meer gematigde en minder drastische gevolgen.

Op de een of andere manier is schaamte een vrij gewoon aspect van ons dagelijks leven dat moeilijk te vermijden is. Toch is het misschien niet zo giftig of negatief als je geneigd bent te denken.

Burgo doet een aantal interessante voorstellen in zijn boek. Op basis van meer dan 35 jaar klinische observaties, wijst hij op de relatie die bestaat tussen schaamte en gevoel van eigenwaarde.

Zo meent hij dat de positieve lessen die je kunt leren uit de omgang met de verschillende toestanden van schaamte in feite het negatieve effect van de remmingen die ze veroorzaken, kunnen overstemmen. De boodschap die deze auteur ons biedt is zowel optimistisch als demystificerend.

We staan niet vaak stil bij alle verschillende aspecten van onze toestand van schaamte. We hebben vaak de neiging om het te verhullen, omdat we het zo ongemakkelijk vinden. Dit kan zich op vele manieren manifesteren:

• verslavingen
• perfectionisme
• zelfmedelijden
• promiscuïteit
• narcisme

Soorten schaamte en hun invloed

Een van de redenen waarom het tegenwoordig makkelijker is om het onderwerp aan te snijden, is dat mensen minder bang zijn om te praten over wat hen in verlegenheid brengt. Mensen zijn, in het algemeen, veel minder terughoudend om erover te praten dan vroeger.

In de huidige maatschappij worden we aangemoedigd om onze ware zelf te tonen. We luisteren naar adviezen die ons vertellen dat we in harmonie met onze kwaliteiten en onze geest moeten leven.

Dat is de reden waarom mensen meer bereid zijn om in zichzelf te kijken en te delen wat hen in verlegenheid brengt. De positieve psychologie, die tegenwoordig zo wijdverbreid is, moedigt je aan om je minder gewenste eigenschappen met optimisme te accepteren.

Voor Burgo is het omgaan met schaamte, in welke vorm dan ook, een dagelijkse bezigheid. Het is een psychologisch proces dat zich, net als zovele andere, manifesteert tijdens de dagelijkse bezigheden van mensen.

Om die reden is ermee omgaan een natuurlijk en aanvaardbaar verschijnsel. Zoals we hierboven al vermeldden, stelt de auteur voor dat we vier soorten schaamte kunnen onderscheiden.

1. Onbeantwoorde liefde

Misschien heb je van iemand gehouden, maar was die liefde niet wederzijds of heeft de persoon van wie je hield je afgewezen. Misschien heb je het gevoel dat hij of zij je in de steek heeft gelaten. In veel van deze situaties slaat schaamte om in vernedering.

We weten dat kinderen al vroeg in hun leven met dit soort schaamte te maken kunnen krijgen. Wanneer baby’s niet de liefde van hun moeder krijgen die ze nodig hebben, nadat ze vaak geprobeerd hebben haar aandacht te krijgen, ervaren ze iets dat erg lijkt op schaamte. De gangbare naam is “eenzijdige liefde.”

In de psychologische praktijk hebben deskundigen waargenomen dat mensen die op deze manier zijn opgevoed – met moeders die niet genoeg empathie hebben getoond in de relatie met hun kind – duidelijk gekwetst zijn als gevolg van deze “eenzijdige liefde”. Dit heeft als gevolg dat de normale ontwikkeling van de persoon negatief wordt beïnvloed.

2. Ongewenste blootstelling

Dit is niet een veelvoorkomend geval. Het gebeurt wanneer mensen anderen in het openbaar kleineren of wanneer iemand, bijvoorbeeld, een kamer binnenkomt en je naakt aantreft.

Over het algemeen is dit soort schaamte, door de frequentie en de relatieve onbeduidendheid ervan, van voorbijgaande aard en niet erg relevant voor het psychisch welzijn van het individu. Afhankelijk van de aanleg van de persoon en de intensiteit van de ervaren emotie, kan het in bepaalde gevallen echter een negatief effect hebben of een soort trauma veroorzaken.

3. Het niet vervullen van verwachtingen of teleurstelling

Hier hebben we het over het soort schaamte dat ontstaat wanneer je, nadat je hebt geprobeerd een doel te bereiken, hier niet in slaagt. Je voelt je in verlegenheid gebracht door de verwachting die je bij jezelf had gewekt of die andere mensen je hadden opgelegd.

Qua ernst en mogelijke reacties is het vergelijkbaar met het vorige soort. Enkele alledaagse voorbeelden die dit gevoel van schaamte kunnen opwekken zijn:

• het niet kunnen bijbenen van je verwachte vooruitgang op het werk
• de erosie van een vriendschappelijke relatie
• het mislukken van een romantische relatie

4. Uitsluiting of marginalisering

Als sociaal wezen is het heel normaal dat je in een groep wilt passen en het gevoel wilt hebben dat je daar thuishoort. Dit principe geldt voor bijna alle gebieden van je leven, zoals werk, romantische relaties en vriendschappen. Er zijn echter momenten waarop dit gevoel van erbij horen bedreigd kan worden.

In deze gevallen zouden een hoog gevoel van eigenwaarde en het vermogen om geldige veronderstellingen te maken dienen als verdediging tegen de negatieve invloed van dit soort schaamte.

Een goede houding zou de volgende zijn: “Mijn vrienden hebben me vandaag niet uitgenodigd voor de barbecue omdat ze, wetende hoeveel ik werk, waarschijnlijk denken dat ik het veel te druk heb en me niet willen lastigvallen, niet omdat ze niet bij me willen zijn.”

Conclusie over de verschillende soorten schaamte

Schaamte kan uitputtend en ergerlijk zijn. Zozeer zelfs, dat het, in sommige gevallen, een bepalend element kan zijn in je emotionele balans en in hoe je persoonlijkheid zich ontwikkelt.

In feite worden sommige negatieve persoonlijkheidskenmerken, zoals narcisme of zelfbeschadiging, typisch geassocieerd met een gebrek aan middelen in de manier waarop mensen in staat zijn om hun schaamte onder ogen te zien.

Nee zeggen tegen een kind kan een zeer milde vorm van schaamte veroorzaken, omdat het de neiging heeft om de natuurlijke impuls van het kind om te verkennen te onderbreken. Deze vorm van schaamte duurt echter meestal niet lang en heeft ook geen gevolgen op lange termijn.

Tenzij we te maken hebben met een persoon wiens kindertijd werd geteisterd door misbruik, verlating of trauma, zou de kleine hoeveelheid schaamte die zich kan hebben opgestapeld geen blijvend negatief effect moeten hebben. Daarom moet elke ouder weten dat het prima is om af en toe de verzoeken van een kind te weigeren.

Er zijn echter mensen die ernstig te lijden hebben onder schaamte of verlegenheid. Als zij besluiten om psychologische hulp te zoeken, wat wij sterk aanbevelen, dan zal de therapeut zorgvuldig in hun verleden moeten graven en geleidelijk de persoonlijke afweer van de persoon moeten ontdekken, nadat hij eerst zijn vertrouwen heeft gewonnen.

Het opbouwen van een vertrouwensband vergt tijd en inspanning. Dit is het geval bij mensen die diepe gevoelens van schaamte en vernedering koesteren. Het kan voor hen zeer storend zijn wanneer andere mensen over hen oordelen. Ze kunnen zelfs bang zijn dat de therapeut hen veroordeelt.