De theorie van de dubbele binding van Gregory Bateson
De antropoloog Gregory Bateson en zijn onderzoeksteam in Palo Alto in Californië hebben in 1956 de theorie van de dubbele binding ontwikkeling. Het kader van deze theorie steunt op een systemisch perspectief. Deze theorie heeft het over alle situaties waarin je met iemand communiceert en tegenstrijdige boodschappen ontvangt.
Ze ontwikkelden deze theorie in een poging de psychologische oorsprong van schizofrenie te verklaren. Ze waren op zoek naar oorzaken die losstaan van de theorieën die te maken hebben met hersenstoornissen en het lichaam zelf.
De treurige waarheid is dat schizofrenie nog steeds één van de meest raadselachtige geestelijke ziekten is die bestaan. Eigenlijk zijn er vele theorieën die proberen te verklaren hoe het ontstaat. Sommige zijn biologische verklaringen.
Anderen stellen dat het een sociale basis heeft. In dit artikel zullen we dieper op dit onderwerp ingaan. We willen jou een beter inzicht geven in wat de theorie van de dubbele binding is.
Een korte biografie van Gregory Bateson
Gregory Bateson werd op 9 mei 1904 in Grantchester in Engeland geboren. Hij was een antropoloog, sociaal wetenschapper, taalkundige en cyberneticus. Bovendien heeft hij ook een invloed gehad op vele andere intellectuele gebieden.
Enkele van zijn meest opmerkelijke ideeën duiken op in de volgende boeken van Bateson: Steps to an Ecology of Mind (1972), Mind and Nature: A Necessary Unity (1979), en Angels Fear: Towards an Epistemology of the Sacred (1987).
Bateson werkte samen met mensen als Jay Haley, Donald Jackson en John Weakland. Ze waren pioniers in de ontwikkeling van het systemisch perspectief. Bepaalde academische milieus zien hem als een cultfiguur.
Ze zijn gefascineerd door zijn duistere en excentrieke persoonlijkheid en de vele dingen die hij verwezenlijkt heeft. De groeiende interesse in holisme, systemen en cybernetica heeft ook voor een spontane duw bij opvoeders en studenten gezorgd om zijn werk uit te geven.
Volgens Bateson maakt communicatie menselijke relaties mogelijk. Communicatie werkt met andere woorden als een steunpilaar. In zijn visie omvat dit elk uniek proces waarbij de ene persoon de andere beïnvloedt. Wanneer je het op deze manier bekijkt, dan vallen de media op als een belangrijk onderdeel van onze sociale structuur. Dit aspect moeten we dus absoluut onderzoeken.
Bateson zei dat we een eind moeten maken aan de dubbele binding die af en toe in communicatie optreedt. Hij stelde ook dat je het voortdurend op televisie ziet gebeuren.
Eén serie zal bijvoorbeeld een bepaalde morele waarde aanprijzen. Daarna zie je hoe een andere serie deze waarde tegenspreekt. Dit geldt zelfs nog meer als het over kinderen gaat of over mensen bij wie het vermogen om kritisch te denken zich niet ontwikkeld heeft.
Wat is dubbele binding?
Een dubbele binding is volgens Bateson een tweestrijd in de communicatie. Het is afkomstig van een tegenstrijdigheid tussen twee of meer boodschappen. Het maakt dan niet uit wat je doet want elke keuze die je maakt, zal verkeerd zijn. Dit is een situatie waarin communicatie alleen maar leed veroorzaakt. Het kan zelfs tot psychologische stoornissen leiden.
We proberen het beter uit te leggen aan de hand van een voorbeeld. Stel dat een kind probeert om met zijn moeder te communiceren. De moeder heeft het moeilijk om genegenheid te tonen. Ze toont hoeveel ze van haar kind houdt maar doet dit alleen maar via haar lichaamstaal. Het kind zelf ziet slechts tekenen van afwijzing.
De verbale boodschap die de moeder haar kind stuurt, stemt niet overeen met de boodschap die haar lichaam uitzendt. Uiteindelijk zal het kind vast komen te zitten in een tweestrijd tussen genegenheid en afwijzing.
Een ander voorbeeld is de befaamde uitspraak: “Wees spontaan.” Deze boodschap heeft een dubbele betekenis waaraan je nooit kan voldoen. Als je niet spontaan bent, dan doe je niet wat ze jou gezegd hebben. Ben je echter wel spontaan, dan doe je eigenlijk nog altijd niet wat ze jou opgelegd hebben. Doen wat ze zeggen, is immers niet iets spontaans.
De theorie van de dubbele binding
De theorie van de dubbele binding is gebaseerd op een analyse van de communicatie. Deze theorie steunt meer specifiek op de theorie van Bertrand Russell omtrent logische typen. Vanuit die theorie en hun observaties van schizofrene patiënten kwamen ze op het idee van de “dubbele binding.”
Je hebt al kunnen vaststellen dat het niet uitmaakt wat je in een situatie van dubbele binding doet. Je kan het gewoon niet winnen.
Bateson stelde dat een persoon die zich voortdurend in een dubbele binding bevindt, uiteindelijk schizofrene symptomen kan ontwikkelen. Het kernidee van de theorie van de dubbele binding is dat er een hiaat is tussen een groep en zijn leden.
De groep kan immers zelf geen lid zijn. Ook de leden kunnen geen deel uitmaken van de groep. Het woord dat ze ervoor gebruiken, bestaat namelijk alleen op een abstract niveau.
Wanneer het over werkelijke communicatie gaat, dan is het hiaat (of de storing) onafgebroken en onvermijdelijk aanwezig. In deze zin treedt het ook in het menselijk lichaam op wanneer het hiaat in de communicatie tussen moeder en kind bestaat.
Dit kan soms leiden tot wat we nu schizofrenie noemen. Schizofrenie is een heel ernstig psychotische stoornis. Eén van de voornaamste kenmerken van schizofrenie is dat het jouw manier van denken en jouw taalgebruik kan veranderen.
De nodige ingrediënten om een dubbele binding te laten optreden
Dit zijn de elementen die aanwezig moeten zijn om een scenario van dubbele binding te laten optreden.
Twee of meer mensen
Eén van hen is het “slachtoffer.” De dubbele binding is niet noodzakelijk het resultaat van de moeder. Het kan alleen met haar te maken. Het kan echter ook een combinatie van moeder, vader en/of broers en zussen zijn.
Herhaaldelijke ervaring
De dubbele binding treedt steeds opnieuw in het leven van het slachtoffer op. Het is dus geen eenmalige traumatische ervaring. Het is een ervaring die zich zo vaak herhaalt dat de slachtoffers het beginnen te aanvaarden als een vaststaand feit.
Een negatief bevel
Dit kan op twee verschillende manieren gebeuren. Er is “Doe dat niet of ik zal je straffen” en “Als je dit niet doet, zal ik je straffen.” De leerkernen van het slachtoffer draaien rond het vermijden van straf. Er is echter geen sprake van een patroon van beloningen zoeken. De straf kan zijn dat ze geen liefde krijgen.
Het kan ook een uiting van haat of bitterheid zijn. Het meest verwoestende van dit alles is dat het ook een soort verlatenheid kan inhouden. Dit is afkomstig van een uitdrukking door de ouder dat hij of zij volledig onbekwaam is.
Een tweede bevel in de eerste tweestrijd
Dit treedt op een abstracter niveau op. Het slachtoffer krijgt straffen of signalen die hem laten vermoeden dat zijn leven in gevaar is. Dit bekrachtigt de tweestrijd zelfs nog meer. De verbale vorm van het tweede bevel kan vele verschillende vormen aannemen.
We geven enkele voorbeelden. “Je moet dit niet als een straf zien.” of “Je moet niet gewoon maar doen wat ik je zeg.” Er zijn nog andere voorbeelden waarbij mensen een dubbele binding toebrengen aan een slachtoffer. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer de ene ouder het bevel van de andere ouder verwerpt.
Een derde bevel
Dit is nog een ander negatief bevel dat het slachtoffer tegenhoudt om te ontsnappen. Het lijkt misschien echter niet de moeite waard om dit bevel als een afzonderlijk element te klasseren. Als de dubbele binding al sinds de kindertijd aanwezig is, dan zal het immers onmogelijk zijn om te ontsnappen.
Volgens de theorie van de dubbele binding houdt deze groep elementen op een bepaald moment op met nodig te zijn. Dit gebeurt zodra het slachtoffer geleerd heeft om het universum door de bril van de dubbele binding te zien. Bijna elk deel van de reeks die we hierboven omschreven hebben, kan voldoende zijn om tot een paniekaanval of een woede-uitbarsting te leiden.
Het effect van een dubbele binding
Het effect van een dubbele binding vertoont zich in de instorting van het vermogen van het slachtoffer om een onderscheid te maken tussen logische typen en communicatiewijzen.
Dit gebeurt telkens als ze het gevoel hebben alsof ze zich in een situatie van dubbele binding bevinden. We geven je hier enkele algemene kenmerken die ervoor kunnen zorgen dat dit gebeurt.
- Het slachtoffer bevindt zich in een heel intense relatie. Hij heeft dan het gevoel dat het belangrijk is dat hij op de juiste manier een onderscheid maakt tussen de boodschappen die zijn partner hem stuurt.
- Het slachtoffer zit gevangen in een situatie waarbij de mensen die de situatie binnentreden, twee soorten boodschappen sturen. Uiteindelijk verwerpt één van hen wat de andere persoon zegt. Op die manier veroorzaken ze de dubbele binding.
- Ze zijn niet in staat om te reageren op de boodschappen die andere mensen sturen. Ze slagen er ook niet in om hun begrip van de boodschappen te corrigeren waarop ze moeten reageren. Dat betekent dus met andere woorden dat ze geen verklaring het niveau van de metacommunicatie kunnen formuleren.
De theorie van de dubbele binding van Bateson is een gefundeerde verklaring voor de oorzaken van schizofrenie. Het heeft echter ook laten zien hoe belangrijk communicatiepatronen zijn voor de geestelijke gezondheid. In die context heeft men de theorie van de dubbele binding opzij geschoven. Toch was het bijzonder belangrijk voor de ontwikkeling van de systeemtherapie.
Bibliografie
Bateson, G., Jackson, D., Haley, J. en Weakland, J. “Towards a Theorie of Schizophrenia.” 1956
Bateson, Gregory (1972). Steps to an Ecology of Mind: Collected Essays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology.