De Quetelet Index: het werk van een statisticus gebruikt om geld te verdienen

De Quetelet index, later omgedoopt tot de BMI, heeft verschillende bedrijven veel geld opgeleverd. Wat zit er achter?

De Quetelet index is een verouderde referentie. Een foutieve ‘gezondheidsmaatstaf’ die nooit zo bedoeld was.

Wanneer we ons gewicht willen bepalen of de effectiviteit van een dieet willen controleren, gebruiken we meestal de body mass index (BMI). Vaak voorgesteld als een medisch hulpmiddel is de BMI in werkelijkheid slechts één van de vele manieren om “het menselijk lichaam te meten en te classificeren” (antropometrie), maar het is zeker niet de meest doeltreffende van allemaal.

In feite trekken veel deskundigen tegenwoordig het nut van deze index in twijfel. Hij is inderdaad niet universeel en zou zelfs eerder schadelijk dan heilzaam kunnen zijn. Niet alleen is hij gebaseerd op een niet-representatieve steekproef, maar hij vertoont ook diepe methodologische gebreken.

Zitten we dus al meer dan een eeuw gevangen in verkeerde metingen van ons lichaam? Welke gevolgen kan dit hebben voor onze lichamelijke en geestelijke gezondheid?

De Quetelet Index

Men gebruikt de BMI tegenwoordig om de gezondheidstoestand en het ziekterisico in een bevolking te beoordelen. Het was echter niet de bedoeling van de ontwerper ervan om gezondheid te meten, en nog minder om hem op individuele schaal te gebruiken.

Toen Adolph Quetelet (astronoom en statisticus) in 1832 de Quetelet index ontwikkelde, deed hij dat om de kenmerken van een ‘normaal mens’ te bepalen. Hij was niet geïnteresseerd in het meten van gezondheid of zwaarlijvigheid, de index had betrekking op patronen binnen een bevolking.

Quetelet ontwikkelde de index met behulp van gegevens die uitsluitend afkomstig waren van een mannelijke en Kaukasische bevolking. Daarom is het van meet af aan duidelijk dat het een index is met een twijfelachtige wetenschappelijke methodologie.

Niettemin had de formule, ondanks zijn vertekeningen en beperkingen, succes, waardoor de BMI ontstond die we nu kennen. Andere variabelen, andere naam, ander doel, maar dezelfde aanpak.

Een verouderde maatstaf die door verzekeraars gebruikt werd om meer geld te verdienen

In het begin van de 20e eeuw zochten Amerikaanse verzekeringsmaatschappijen in de Verenigde Staten naar een eenvoudige en snelle manier om meer geld te verdienen. Uit de weinige gegevens die ze uit abonnementsformulieren verzamelden, merkten ze een hoger sterftecijfer op bij mannen die ‘te zwaar’ waren.

Decennia lang konden artsen het niet eens worden over een index. Sommigen deelden gewicht door lengte, terwijl anderen gewicht maal lengte in blokjes gebruikten.

Ten slotte publiceerden een hoogleraar fysiologie, Ancel Keys, en zijn collega’s die onderzoek deden naar zwaarlijvigheid Indices van Relatief Gewicht en Obesitas (Engelse link). Dit waren de resultaten van een studie waarin ze meer dan 7.400 mannen in vijf verschillende landen analyseerden.

Keys en zijn onderzoekers namen alle verschillende vergelijkingen door en het was de formule van Quetelet (gewicht gedeeld door lengte in het kwadraat) die het beste bleek te zijn in het ‘opsporen’ van overgewicht. Keys doopte het om tot de ‘body mass index’.

Een goede zaak, maar een maatschappij met een slechtere gezondheid

Tegelijk ontstond de populaire cultuur van het dieet om af te vallen. Men zocht naar verschillende formules om dit doel te bereiken. De (weder)geboorte van de BMI en de slank/fit cultuur hadden echter niet de verwachte effecten. In feite gingen veel mensen op dieet, maar dit betekende niet dat ze er betere gewoonten op nahielden of dat hun gezondheid verbeterde.

De BMI heeft dus niet gewerkt als een steun voor de lichamelijke gezondheid. In feite heeft het gebruik van deze index in de laatste 50 jaar bijgedragen tot de toename van stofwisselingsziekten en de opbouw van een vet-fobische maatschappij, met het verschijnen van veel eetstoornissen en alle sterfgevallen die daarmee gepaard gaan.

De Quetelet Index is een problematische maatstaf

BMI is om verschillende redenen algemeen erkend als een problematische maatstaf:

• Zijn controversiële oorsprong. Zoals we al eerder zeiden, werd de BMI ontwikkeld door een astronoom en een statisticus. Niet door een gezondheidsonderzoeker of een medisch deskundige. Hij bestudeerde groepen mannen van uiterst specifieke afkomst en geen diverse bevolkingsgroepen.
• Gewicht of BMI is hetzelfde. BMI staat in direct verband met gewicht en omdat de lengte bij een volwassene niet verandert, verandert alleen het gewicht de BMI. Je gewicht bijhouden met kilo’s of met je BMI is dus precies hetzelfde.
• Etnocentrisme. BMI is gebaseerd op lengte- en gewichtsgegevens van vooral blanke Europeanen uit de hogere middenklasse. Dat betekent dat het geen representatieve steekproef is van de algemene bevolking en geen rekening houdt met verschillen in gemiddelde lichaamsomvang bij andere etnische groepen.
• Leeftijd, geslacht, en lichaamssamenstelling. De BMI houdt geen rekening met de spiersamenstelling en het lichaamsvet. Een gespierde persoon zal als zwaarlijvig beschouwd worden (omdat spieren voor hetzelfde volume meer wegen dan vet) en toch zal zijn figuur slanker zijn. Bovendien zal hun risico op metabole complicaties lager zijn.
• Misclassificatie. Verschillen tussen BMI classificaties (normaal gewicht, overgewicht, obesitas, enz) zijn willekeurig. Ze zijn niet gebaseerd op wetenschappelijke gegevens. Ze worden bepaald door een handjevol mensen met een idee van wat een ‘normaal’ gewicht zou moeten zijn.
• Misdiagnose. Deze index gaat ervan uit dat we het eetgedrag en de gezondheidstoestand van een persoon kennen alleen op basis van zijn lengte en gewicht.

Een verouderde maatstaf die we niet meer moeten gebruiken

Iemand een etiket opplakken met een BMI voor overgewicht of obesitas leidt tot discriminatie, schaamte en verwijten. Het motiveert mensen niet om betere levensbeslissingen te nemen. Het doet ook niets om hen uit de spiraal van overgewicht te helpen, als dat inderdaad nodig is buiten zuiver esthetische redenen.

In feite hebben de overheid, de algemene bevolking en gezondheidswerkers heel wat inhoudelijk werk te verzetten om te stoppen met mensen in hokjes te plaatsen. Dat geldt ook voor de gezondheid van anderen te beoordelen op basis van beperkte gegevens of volksgeloof.

De BMI geeft een verkeerd beeld van gezondheid. De veronderstellingen die de BMI maakt over mensen in verschillende categorieën zijn eigenlijk wetenschappelijk onnauwkeurig.

Verwarring over de gezondheid van mensen

Uit een recente grootschalige studie (Engelse link) bleek dat bijna de helft van de mensen die als overgewicht worden geclassificeerd en een derde van de mensen die als zwaarlijvig worden geclassificeerd eigenlijk metabolisch gezond zijn. Dit betekent dat ze volkomen normale waarden hebben voor bloeddruk, cholesterol en bloedsuiker.

Daarentegen bleek bijna een derde van de mensen in de categorie “normaal gewicht” stofwisselingsziekten te hebben. Wat uit deze studie naar voren komt is dat er geen ziekte is die alleen mensen met een hoog gewicht treft. Mensen van alle soorten en maten worden door deze gezondheidsproblemen getroffen.

Omdat het multifactorieel is, moet zwaarlijvigheid opnieuw gedefinieerd worden. Vooral als we weten dat de eerste doodsoorzaak bij zwaarlijvige mensen niet het gewicht is, niet de BMI, maar vetfobie. Angst veroorzaakt door afwijzing en stigma veroorzaakt ontsteking en verhoogde adipositas.

Het is de reactie van anderen die de angst doet toenemen en mensen ertoe dwingt een spelletje Russische roulette te spelen.