De psychologische gevolgen van migratie voor kinderen

De emotionele impact van migratie op kinderen is extreem hoog. Doorgaans ervaren veel kinderen psychologische stress en druk om te integreren in een nieuw land dat hen soms discrimineert.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 21 juli, 2023

De psychologische effecten van migratie op kinderen kunnen tot in de volwassenheid voortduren. Velen komen in het nieuwe land aan met een trauma en dragen de emotionele angst van het achterlaten van een ouder of familielid.

Het is op het eerste gezicht echter niet altijd gemakkelijk om hun interne worstelingen te begrijpen, om nog maar te zwijgen van de worstelingen die ze zullen doormaken tijdens hun aanpassing aan het nieuwe land.

Het is ook belangrijk om de redenen voor hun migratie in overweging te nemen. Sommige gezinnen zijn op zoek naar betere kansen op werk. Anderen komen illegaal het nieuwe land binnen, hunkerend naar een betere levenskwaliteit.

Vluchtelingenkinderen, alleen of onder begeleiding, vertonen bijna altijd een grote psychologische kwetsbaarheid. We gaan dit onderwerp wat verder uitdiepen.

De psychologische effecten van migratie op kinderen

Er zijn veel volwassenen die in hun kindertijd met hun familie migreerden en die vandaag de dag nog steeds last hebben van psychische problemen. Bijvoorbeeld gegeneraliseerde angst, zware depressie, verslavingen en posttraumatische stressstoornis. Een van de grootste problemen voor migrantenkinderen is dat ze niet altijd de psychologische hulp krijgen die ze nodig hebben.

Migratie is een groeiend fenomeen over bijna de hele planeet. Het lijkt erop dat de mens zijn nomadische aard heeft hervonden. Werk gepubliceerd door Cambridge University Press (Engelse link) in 2011 stelt dat het kennen van de anatomie van deze realiteit het mogelijk zou maken om de gevolgen van het fenomeen beter te begrijpen en preventieve maatregelen te nemen tegen negatieve gevolgen.

Het is bekend dat, terwijl kinderen de neiging hebben om hechtingsstoornissen te ontwikkelen, adolescenten meer zelfdestructief gedrag vertonen. Dat gezegd hebbende, kan het leven zonder legale status of in afwachting van asiel chronische stress veroorzaken bij zowel volwassenen, adolescenten als migrantenkinderen.

1. Separatieangst

Een van de psychologische gevolgen van migratie bij kinderen is separatieangst. Soms begrijpen ze niet waarom ze hun huis en bezittingen hebben moeten achterlaten en gedwongen zijn om belangrijke figuren in hun leven te verlaten. Bovendien kan het zijn dat ze maar met één van hun ouders reizen. In sommige gevallen reizen kinderen zelfs helemaal alleen.

Deze scheiding van hun gehechtheidsfiguren en hun dagelijkse routines heeft ongetwijfeld een aanzienlijke emotionele impact op hen.

2. Onzekerheid en psychologisch leed

Migratie brengt een gevoel van instabiliteit met zich mee dat als bedreigend kan worden ervaren, vooral in de kindertijd. Een kind is gelukkig als het denkt dat zijn omgeving veilig en gecontroleerd is. Zelfs als ze niet alles begrijpen wat er om hen heen gebeurt, weten of voelen ze waar de veiligheidsmarges liggen.

Helaas vindt het migrerende gezin niet altijd meteen een gastvrij thuis. Dit proces veroorzaakt stress bij de volwassenen. Dit wordt vervolgens doorgegeven aan hun kinderen, aangezien hun ouders hun belangrijkste referentiepersonen zijn.

3. Traumatische processen

Een van de psychologische gevolgen van migratie op kinderen is vaak een trauma. Sommige kinderen dragen de herinnering aan pijnlijke ervaringen uit hun land van herkomst met zich mee.

Daarnaast kan de reis zelf omgeven zijn door het soort onzekerheid dat zelfs voor volwassenen moeilijk te hanteren is. Hoe zal het nieuwe land zijn? Hoe zullen ze kunnen communiceren met mensen die een andere taal spreken?

Emigreren is een proces dat niet eindigt wanneer de migrant voor het eerst voor de deur van zijn nieuwe thuis staat. Soms openen aanpassing en de moeilijkheden die dat met zich meebrengt bij kinderen de wond van trauma’s die ze al hadden, net zoals dat bij volwassenen gebeurt.

4. Somatische aandoeningen

Somatische klachten komen veel voor bij kinderen en adolescenten die met hun ouders migreren. Moeilijke emoties, angsten, trauma’s of constante stress vertalen zich in gevoelens van ongemak, pijn en ziekte zonder lichamelijke correlatie. De Katholieke Universiteit van Chili (Engelse link) benadrukt dit kenmerk en suggereert dat psychosomatische stoornissen zich als volgt manifesteren:

• Vermoeidheid.
• Duizeligheid.
• Hoofdpijn.
• Tachycardie.
• Misselijkheid en overgeven.
• Spijsverteringsproblemen.
• Slaapproblemen.
• Pijn aan het bewegingsapparaat.
• Huidproblemen, zoals eczeem.

5. Depressie

Niet spelen, zich terugtrekken, geen interesse hebben in hun omgeving en problemen hebben met slapen of eten komen vaak voor bij migrantenkinderen als gevolg van depressie. Dit is een fenomeen dat meer aandacht verdient. Vaak worden de symptomen van een depressieve stoornis echter verward met de moeite die het kost om zich aan te passen aan het nieuwe land.

Maar onzeker gedrag, verdriet en loskomen van de omgeving zijn niet altijd te wijten aan de uitdagingen van het aanpassingsproces. Hoewel migratie geen stressvrije uitdaging is, kan er ook een dieper liggend probleem zijn.

6. Onaangepast gedrag

Een van de psychologische gevolgen van migratie bij kinderen is onaangepast of uitdagend gedrag. Ze komen meestal meer voor bij preadolescenten of adolescenten. Moeilijkheden met het beheersen van problematische emoties, alledaagse problemen en het gewicht van vele onopgeloste trauma’s vertalen zich soms in het volgende gedrag:

• School missen.
• Egocentrisme en koppigheid.
• Vaak vechten.
• Gebrek aan verantwoordelijkheid.
• Lage tolerantie voor frustratie.
• Uitdagen van familieregels.
• Voorwerpen of meubels vernielen.
• Negativistische/tegendraadse houding.
• Respectloze of gewelddadige communicatie.
• Extreme prikkelbaarheid.

7. Pesten

Als de aanpassing al een uitdaging is voor het migrantenkind, kan dit proces nog erger worden door ervaringen met pesten. Helaas zijn figuren die in deze omgevingen als ‘anders’ worden gezien vaak het mikpunt van spot en aanvallen. Dit resulteert in extreem pijnlijke ervaringen voor kinderen.

8. Migrantenkinderen van de tweede generatie

Migrantenkinderen van de tweede generatie zijn kinderen die geboren zijn in het land waarnaar hun ouders geëmigreerd zijn. Ook zij kunnen te maken krijgen met bijzondere psychologische uitdagingen. Bijvoorbeeld:

• Ze hebben vaak moeite met het ontwikkelen van hun identiteit.
• Ze hebben het gevoel ontworteld te zijn en tussen twee werelden te leven.
• Ondanks het feit dat ze geboren zijn in het land waar ze wonen, voelen ze het gewicht van afwijzing of discriminatie.
• Immigrantenkinderen van de tweede generatie zijn ook kwetsbaar voor stress, angst en depressie.
• Velen lijden onder de afkeuring van hun ouders wanneer ze het gedrag en de gewoonten van het nieuwe land overnemen. Ze staan ook voortdurend onder druk om aan de hoge verwachtingen van hun ouders te voldoen.

Hoge en disfunctionele angst komt heel vaak voor bij migrantenkinderen. Ze ontwikkelen het vaak door het dagelijks zien van bepaalde reacties en gedragingen in hun eigen familie.

Zorg voor de geestelijke gezondheid van migrantenkinderen

Migratie is een woord dat vol zit met onzekerheid. Het is onzeker voor volwassenen en nog meer voor kinderen die zich in veel contexten bewust zijn van hun kwetsbaarheid. Als gastsamenleving en als individuele gastheren moeten we instellingen en mechanismen creëren en versterken voor de onmiddellijke zorg voor deze groepen.

Tot slot hebben we, in een wereld die voortdurend verandert en waar migratie alleen maar zal toenemen, wereldwijd bewustzijn nodig. Iedereen kan ooit in deze situatie terechtkomen.

Misschien hebben jij of je ouders het meegemaakt. Ongetwijfeld moeten we als samenleving gevoeliger zijn en strategieën ontwikkelen om te helpen en niet te hinderen. Nog meer als het om kinderen gaat.