De invloed van fictie op kinderen

We leggen een groot deel van de basis van onze persoonlijkheid door de mensen om ons heen te imiteren of ernaar te kijken. Dit kunnen ouders, familieleden, vrienden, maar ook personages uit favoriete series of films zijn. We gaan onderzoeken welke invloed deze personages hebben.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Andrea Pérez.

Laatste update: 17 juli, 2023

We zijn allemaal opgegroeid met het kijken naar bepaalde series en films op televisie die vandaag de dag nooit meer gemaakt zouden worden. Er wordt vaak gezegd dat het andere tijden waren. Voor sommigen waren ze vrijer. Voor anderen onschuldiger. Maar in werkelijkheid heeft wat onschuldig leek, onze opvoeding meer beïnvloed dan we ons ooit kunnen voorstellen.

Vanaf het moment dat we geboren worden, beginnen we te leren over onze omgeving. Hoewel er een biologische component is, is leren van fundamenteel belang in onze ontwikkeling. Een deel van ons leren vindt voor een groot deel plaats als gevolg van onze interactie met de omgeving.

Je zou kunnen zeggen dat de mensen om ons heen steeds veranderende en beweeglijke doeken vormen. Ze leren ons de kunst van het leven in de wereld.

Als het kind naar een van deze doeken kijkt, ziet het daarin de beelden van vele mensen en referenties om van te leren. Ze slaan deze informatie op, interpreteren ze, imiteren ze en internaliseren ze.

Geleidelijk aan beginnen de figuren op het doek te vervagen. En binnen het kader is het silhouet van het kind te zien. Zo begint het kind zijn eigen reflectie en persoonlijkheid te zien, opgebouwd uit kleine stukjes die het van hier en daar heeft meegekregen.

Lange tijd is de neiging geweest om te denken dat de omgeving die een kind als referentie voor zijn leren gebruikt, alleen zijn ouders, naaste familieleden of schoolvrienden omvat.

Hoewel zij natuurlijk een hoofdrol spelen in dit proces, zijn er ook andere referenties waar eerder nog geen rekening mee was gehouden. Dit zijn de fictieve personages in het leven van kinderen. De invloed van fictie heeft grote invloed op kinderen en hun opvoeding.

De invloed van fictie op kinderen

De laatste twee decennia hebben tv-series en films een grote vlucht genomen. Ze zijn van secundair vermaak uitgegroeid tot een van de centrale assen van onze vrije tijd. Bovendien zijn ze een communicatiemiddel geworden met een grote kracht en invloed. In feite maken ze door hun aard niet alleen deel uit van de sociale cultuur, maar weerspiegelen ze die ook.

Daarom is het niet verwonderlijk dat er enige bezorgdheid bestaat over wat kinderen op het scherm zien en de invloed van fictie op hun opvoeding.

Net als volwassenen identificeren kinderen zich ook met de personages die ze op het scherm zien. Ze leven met hen mee en zien zichzelf in hen weerspiegeld.

Bovendien gaan ze hen bewonderen en dromen ze er misschien wel van om hen te worden of hun leven te leiden. Ze imiteren hun gebaren, uitdrukkingen en ook hun gedrag en maken zich dat eigen. Plots helpen hen vaak om hun gevoelens te begrijpen en kunnen gevoelens van vreugde, verdriet, angst, afkeer, enz. oproepen.

Er wordt vaak gezegd dat kinderen net sponzen zijn en dat is absoluut waar. Daarom beïnvloedt het identificeren en imiteren van hun audiovisuele referentiepunten (Spaanse link) de opbouw van hun waarden- en geloofssystemen. Het helpt hen ook om sociale normen te leren.

Door dit proces beginnen kinderen niet alleen te leren over de wereld om hen heen, maar ook over zichzelf. Ze krijgen een zelfbeeld en eigenwaarde en beginnen de rol te herkennen die ze in de maatschappij innemen.

Onze kinderen begeleiden bij hun audiovisuele consumptie

Het is een goed idee om elk programma dat je kind bekijkt vooraf te bekijken om te controleren of het geschikt is voor hen. Je kunt ook samen naar het programma kijken en verduidelijken wat ze misschien niet begrijpen. Leg zo nodig de context uit en ga in op eventuele twijfels.

Je kind zal niet opgroeien met een laag zelfbeeld door simpelweg te kijken naar één geïsoleerde film waarin het zichzelf niet vertegenwoordigd ziet of via sociale vooroordelen. In feite is het leren van kinderen meer als een huis gemaakt van stenen, het is niet afhankelijk van slechts één factor.

Om het huis te bouwen, zal het kind de stenen selecteren en stapelen op basis van de huizen die het om zich heen ziet en die zijn omgeving aan hem doorgeeft. Als een van die stenen niet geschikt is, zullen ze die waarschijnlijk niet kiezen. En zelfs als ze dat wel doen, zullen de fundamenten van hun huis te stevig zijn zodat slechts één steen het hele bouwwerk kan aantasten.

De wereld van films en televisieseries is ontzettend groot. Het kan zijn dat je kind naar een programma wil kijken dat jij als ouder niet geschikt vindt. In dat geval ontneem je hem of haar de keuzevrijheid niet . Je kunt op zoek gaan naar alternatieven die aan jullie beider verwachtingen voldoen.

De stap naar een meer inclusieve audiovisuele ervaring

Door fictie imiteren en internaliseren kinderen niet alleen het gedrag van personages, maar beginnen ze ook de wereld en de maatschappij om hen heen te interpreteren. En fictie geeft hen veel informatie over de maatschappij en de normen die deze reguleren. De invloed van fictie op kinderen is zelfs zo groot dat het vaak bepaalde ongelijkheden (Spaanse link), stereotypen of vooroordelen overbrengt.

Decennialang heeft dit proces voornamelijk plaatsgevonden door onzichtbaarheid. Bepaalde mensen waren helemaal niet aanwezig op onze schermen. Bijvoorbeeld mensen met een handicap, een afwijkend lichaam of een andere huidskleur dan de meerderheid. En als ze al verschenen, namen ze vaak rollen aan die schadelijke stereotypen versterkten.

Schadelijke stereotypen

Als we naar films kijken, vinden we graag overeenkomsten met de hoofdpersonen. We zien onszelf graag fysiek of moreel vertegenwoordigd. Het feit dat situaties worden uitgebeeld die we ook hebben meegemaakt, helpt ons om op te gaan in de verhaallijnen.

Hetzelfde geldt voor kinderen. Hun verbondenheid helpt hen om referenties te creëren waar ze hun hele kindertijd van leren. Daarom speelt wat wordt uitgebeeld en hoe een belangrijke rol. En net zo belangrijk is dat wat niet wordt weergegeven of verborgen blijft.

Wat gebeurt er bijvoorbeeld als geen enkel personage de eigen werkelijkheid van een kind vertegenwoordigt? Als een zwart meisje nog nooit een personage met dezelfde huidskleur in machtsposities op het scherm heeft gezien, kan ze denken dat ze die in de toekomst ook niet zal kunnen bekleden.

Of, als een kind nog nooit een romantische relatie tussen twee mannen op het scherm heeft gezien, kan het later denken dat het zijn eigen seksuele geaardheid voor anderen moet verbergen.

En als een meisje met overgewicht alleen maar personages met vergelijkbare lichamen ziet die belachelijk worden gemaakt om hun gewicht, zal ze dat gedrag normaliseren. Ze zal gaan geloven dat ze het verdient.

Tot slot, als een personage met een lichamelijke beperking nooit te zien krijgt terwijl het zelfstandig handelt op het scherm, kan het kind met een soortgelijke aandoening gaan denken dat het nooit zelfstandig zal worden.

Kritisch vermogen

Kinderen hebben hun kritisch vermogen nog niet gevormd. Ze missen voldoende training om de informatie die ze krijgen te kunnen interpreteren, analyseren en contextualiseren.

Daarom stelt de opname van nieuwe meervoudige en diverse referentiepunten op onze schermen kinderen in staat om niet alleen hun eigen realiteit te normaliseren, maar ook de realiteit die nog vreemd voor hen is.

Pluraliteit in fictie bevordert opvoeding in de kindertijd in gelijkheid, iets waar we allemaal van profiteren.