Catatonie, een vreemde lichamelijke en geestelijke toestand

Catatonie gaat niet alleen over onbeweeglijk zijn, en daarom wordt de detectie ervan vaak over het hoofd gezien. Het gaat ook om mutisme, traagheid en intense emotionaliteit, naast andere symptomen waar we hier dieper op in zullen gaan.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Sara González Juárez.

Laatste update: 17 maart, 2024

Catatonie fascineert deskundigen in de geestelijke gezondheidszorg al tientallen jaren. Mensen die urenlang niet bewegen en niet reageren op prikkels? Het is niet meer dan logisch dat dit syndroom de aandacht trekt van specialisten en zelfs van de maatschappij in het algemeen.

Immobiliteit is echter niet het enige symptoom van deze aandoeningen, maar eerder een groep symptomen die niet altijd gemakkelijk op tijd te diagnosticeren is. We nodigen je uit om meer te weten te komen over dit onderwerp.

Wat is catatonie en wat zijn de symptomen?

Catatonie is een neuropsychiatrisch syndroom dat cognitieve, motorische, gedrags- en autonome symptomen combineert. Over het algemeen vertoont de patiënt anosognosie, waardoor het zelden voorkomt dat de persoon zelf professionele hulp zoekt.

Hoewel deze aandoening gerelateerd is aan motorische verlamming, zijn er in werkelijkheid verschillende verschijningsvormen, die allemaal anders zijn dan de vorige. Laten we ze in detail bekijken.

Akinetische catatonie

In deze vorm van het syndroom vinden we een toestand van verbijstering waarbij er geen reactie is op omgevingsprikkels. Het is de meest bekende buiten de medische context.

De patiënt is verlamd en kan symptomen ervaren als mutisme, catalepsie, negativisme en zelfs wasachtige flexibiliteit (onvermogen om zelfstandig te bewegen; als ze in een bepaalde positie worden geplaatst, blijven ze in die positie).

Opgewonden catatonie

Ten tweede wordt een onbekendere vorm van dit syndroom geclassificeerd als geagiteerd. Hier worden motorische patronen zoals stereotypieën, toestanden van nerveuze agitatie of herhaling van bewegingen en zinnen van andere mensen of echolalie waargenomen.

Kwaadaardige catatonie

Tot slot is er een mogelijk fatale katatonische toestand, geclassificeerd als kwaadaardig, die symptomen van koorts en dysautonomie omvat.

Deze onaangepastheid kan, indien onopgemerkt, leiden tot uitdroging, ondervoeding, urine-incontinentie, urineweginfecties, diepe veneuze trombose en longtrombo-embolie, zoals gerapporteerd (Spaanse link) in het Spaanse Journal of Geriatrics and Gerontology.

Andere symptomen

Naast de hierboven genoemde symptomen kunnen de volgende tekenen aanwezig zijn in de katatonische toestand:

• Automatische gehoorzaamheid.
• Psychomotorische vertraging.
• Stereotypieën of doelloze bewegingen.
• Verlamming, d.w.z. het klassieke beeld van de patiënt die zich niet kan bewegen.
• Intense emotionaliteit, die vaak optreedt aan het einde van de catatonische episode.
• Maniërismen, friemelen of overdreven bewegingen die overgaan in het dagelijks leven (bijv. schrijven).

Meestvoorkomende oorzaken van catatonie of het catatonisch syndroom

De oorsprong van deze symptomen is niet uniek of eenvoudig, omdat ze vaak gekoppeld zijn aan neuropsychiatrische aandoeningen en de diagnose niet altijd vroeg gesteld wordt. Enkele van de meestvoorkomende oorzaken vind je hieronder.

Neurologische oorzaken

Er is waargenomen dat mensen die lijden aan catatonische episodes een aangetaste rechter pariëtale hersenschors hebben , in het achterste deel. Dit gebied van de cortex is verantwoordelijk voor vrijwillige motorische bewegingen.

Daarnaast zijn ook andere gebieden zoals de inferieure prefrontale en mediale orbitofrontale cortex aangetast. Dit verklaart de emotionele ontregeling na de episodes en de anosognosie.

De complexiteit van de herseninterconnectie betekent dat verschillende gebieden bijdragen aan de waargenomen symptomen. De genoemde gebieden zijn echter gekoppeld aan de motorische en emotionele aspecten die tijdens de episodes worden beïnvloed.

Biologische oorzaken

Sommige organische ziekten, evenals middelengebruik (Engelse link), kunnen het syndroom veroorzaken. Ook epilepsie, HIV of een beroerte kunnen catatonische episodes veroorzaken.

Veel andere ziekten, in hun meest ernstige vorm, veroorzaken het syndroom, zoals diabetes, hypothyreoïdie of zelfs ernstige onderkoeling.

Relatie met andere stoornissen

Zoals hierboven vermeld, is catatonisch gedrag een syndroom dat geassocieerd wordt met verschillende primaire oorzaken, het is geen ziekte. Het is echter wel gerelateerd aan sommige stoornissen en aandoeningen, zoals de hieronder genoemde aandoeningen:

• Epilepsie.
• Schizofrenie.
• Affectieve stoornissen.
• Virale of auto-immuun encefalitis.
• Effecten van neuroleptica zoals clozapine (Engelse link).
• Fysiologische problemen gerelateerd aan GABA, glutamaat, serotonine en dopamine.

Diagnose en behandeling van catatonie

Omdat het mogelijk is om een fout te maken bij de detectie, door te denken dat het alleen symptomen van immobiliteit en verbijstering omvat, zijn er enkele nuttige hulpmiddelen om te voorkomen dat een katatonische toestand over het hoofd wordt gezien. Een van de meest gebruikte is de Bush-Francis Catatonia Scale (BFCRS) (Engelse link).

Aan de andere kant, hoewel het vaak wordt gezien in combinatie met (of als gevolg van) ziekte of middelengebruik, heeft de DSM-V de deur geopend om het syndroom als een stoornis te beschouwen. Zo is er een diagnostisch criterium vastgesteld waarbij aan ten minste 3 van de symptomen die verband houden met de episodes moet worden voldaan.

Hoe te behandelen?

In de meest recente werken worden benzodiazepinen als eerstelijnsbehandeling gebruikt, zolang het niet om een kwaadaardige katatonische toestand gaat. Ze werken als GABA-agonisten in acute episodes en keren de symptomen van verlamming en verbijstering om. De meest gebruikte werkzame stof is lorazepam.

In sommige gevallen wordt ook elektroconvulsietherapie (ECT) gebruikt. Zoals beschreven (Engelse link) door Neuro logy InternationalECT is een nuttige methode als er vroeg mee wordt begonnen; de effectiviteit ligt in het verbeteren van de bloedtoevoer naar de orbitofrontale en pariëtale cortex. Dit verhoogt op zijn beurt de activiteit en expressie van GABA neuroreceptoren.

Repetitieve transcraniële magnetische stimulatie (rTMS) is een behandeling die de laatste jaren wordt toegepast, omdat er geen verdoving nodig is om specifieke delen van de hersenen te stimuleren, wat het onderscheidt van ECT.

Als al het andere faalt, worden antipsychotica gebruikt. Dit moet gebeuren onder medisch toezicht, met voorzichtigheid en in aanvulling op andere medicijnen, omdat het kan leiden tot verergering van catatonische symptomen of het onttrekkingssyndroom bij ontwenning. Op dezelfde manier wordt in sommige gevallen amantadine gebruikt.

Tot slot wordt bezigheidstherapie aanbevolen en moet de patiënt professionele therapeutische ondersteuning krijgen. Op deze manier wordt psycho-educatie gegeven en krijgt de patiënt hulpmiddelen om de affectieve symptomen van dit syndroom te behandelen.

Vroege opsporing van catatonie verbetert de prognose

Catatonische toestanden vertonen een scala aan symptomen en een verschillende ernst voor elke patiënt. De prognose verbetert met vroegtijdige opsporing en de juiste behandeling.

Onthoud dat elk geval uniek is, dus de detectie en aanpak varieert afhankelijk van de behoeften van het geval. Als je vermoedt dat iemand die je kent (of jijzelf) het syndroom zou kunnen hebben, blijf dan niet twijfelen: het beste is om naar een professional te gaan.