Acceptance and Commitment Therapy: principes en toepassingen
“Ik heb motivatie nodig om te blijven werken.” “Ik kan niet verder zonder liefde.” “Ik moet ervoor zorgen dat ik krijg wat ik wil vóór ik kan verdergaan.” Dit zijn allemaal bekende uitspraken die de meesten onder ons op een bepaald moment gedaan hebben. Meestal wijzen ze op een diep gevoel van ongemak. Maar de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) kan hierbij helpen.
De uitspraken die we zonet gehoord hebben, zijn schadelijk. Ze helpen ook niet om je problemen op te lossen. Het enige wat ze doen is voorwaarden aan dingen stellen. Ze houden je tegen om verder te gaan als die voorwaarden niet beantwoord zijn. Je geeft een waarde aan datgene waarover je gedachten en gevoelens gaan. Die waarde is duidelijk op oorzaken gebaseerd. Je wijst er ook op dat sommige van die dingen negatief zijn.
“Denk aan die momenten toen het feit dat je ervan overtuigd was dat iets zinloos was, je de mogelijkheid bood om het vrij en intens te beleven en te leren uit de ervaring…”
-L. Wittgenstein–
Wat is ACT?
Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is geen nieuwe technologie. Het is eigenlijk een praktijk uit de derde therapiegolf. Mensen zijn het al bijna twintig jaar lang aan het ontwikkelen. Maar zijn populariteit is absoluut iets recenter.
Acceptance and Commitment Therapy is een vorm van cognitieve gedragspsychotherapie. Het is gebaseerd op de Relational Frame Theory over de taal en de menselijke cognitie. Het is een kijk op psychopathologie die de klemtoon legt op de rol van experiëntieel vermijdingsgedrag, cognitieve samensmelting, een gebrek of een verlies van waarden en gedragsmatige rigiditeit of het ontbreken van de doeltreffendheid die hiermee verbonden is.
Volgens de Acceptance and Commitment Therapy is het feit dat deze patiënten de oplossing met het probleem vermengen één van de problemen. In hun leven volgen ze een patroon waarbij ze opzettelijk persoonlijke gebeurtenissen (gedachten en gevoelens) met negatieve verbale functies (dingen als lijden, ongemak, angstgevoelens, depressie, enzovoort) proberen te ontwijken. Maar het enige wat dit doet, is de symptomen erger maken.
Wat betekent dit allemaal? Lezers die met de psychologie bekend zijn, zullen het niet moeilijk hebben om deze termen te begrijpen. Maar dat kan voor alle anderen niet zo zijn. We zullen dus proberen om deze termen zo goed mogelijk te verduidelijken.
De principes van de Acceptance and Commitment Therapy
Experiëntiële vermijdingsstoornis
Pijn maakt onvermijdelijk deel uit van een mensenleven. Maar lijden is ‘een volledig ander verhaal’. Je slecht voelen is iets wat iedereen van ons wil vermijden of aan ontsnappen als we het reeds voelen. Wat je dus doet, is je inspannen om zo snel mogelijk een eind te maken aan alle negatieve emoties en gevoelens.
We proberen allemaal lijden te vermijden. Sommige mensen doen dit meer en anderen minder (behalve wanneer er echt indrukwekkende beloningen zijn: iemand kan bijvoorbeeld “wat ziek” zijn om aandacht te krijgen). Dat klinkt volledig logisch. Maar er zijn momenten dat je een extreem hoge prijs hiervoor betaalt. Dit is vooral zo als je het op de verkeerde manier doet.
Belangrijk is dat je ophoudt en beseft wanneer dit gedrag om lijden te vermijden geen juiste oplossing is. Zodra je dit gedaan hebt, zal je klaar zijn om te leren hoe je een “psychologische opening” kan maken. De Acceptance and Commitment Therapy leert jou om je open te stellen voor elke persoonlijke reactie die negatief lijkt als ze je iets helpt bereiken dat jij in het leven waardevol vindt.
Dan zie je in dat het niet zoveel helpt om je leven te leiden terwijl je al je inspanningen richt op het vermijden van lijden (dat betekent ook niet dat je ernaar op zoek moet gaan). Zodra je dit begrijpt, kan je het met andere woorden gewoon aanvaarden wanneer je het voelt.
“Geluk en vrijheid beginnen bij een helder begrip van één principe: Sommige dingen hebben we onder controle en andere niet. Het is pas nadat je deze fundamentele regel onder ogen ziet en het onderscheid leert maken tussen wat je wel en niet in handen hebt, dat innerlijke rust en uiterlijke doeltreffendheid mogelijk worden.”
-Epictetus-
Cognitieve samensmelting
Cognitieve samensmelting is het meest abstracte begrip dat we in dit artikel zullen behandelen. Als je het wil begrijpen, denk dan gewoon aan je geest (je gedachtetrein) als een radio. Het is net een radio die jou vertelt hoe je je voelt. Het zegt je ook of wat je doet of niet doet, eigenlijk voldoende is om een specifiek doel te bereiken. Het kan ook jouw zelfvertrouwen onderuit halen door te zeggen dat je niet goed genoeg bent en dat niemand je daarom leuk vindt. Velen van ons hebben radio’s die dit soort boodschappen uitzenden.
Het probleem treedt op wanneer je deze boodschappen “laat samensmelten” met de werkelijkheid. Dit gebeurt wanneer je ze een hoge positie geeft. Je denkt dan dat alles wat jouw radio zegt, waar is. Dat is de reden dat het zo belangrijk is om te werken aan meta-denken.
Deze term betekent dat je nadenkt over hoe je denkt en dat je je denken aanpast. Je moet inzien dat wat jouw innerlijke stem zegt, nog steeds alleen maar een stem is. Het is net als gewoon nog een andere stem in een radiodebat.
Anderzijds kan deze radio ook handig zijn. Want het verschaft jou ook informatie (op de radio zijn er niet alleen maar programma’s die meningen verkondigen, maar ook informatieve programma’s (en hetzelfde gebeurt in je geest). De radio kan jou vertellen of het warm zal zijn buiten. Hij kan je zelfs vertellen of het denkt dat het al of niet de moeite waard is om in die hitte buiten te gaan. Maar het is nog altijd alleen maar een aanbeveling. Je kan kiezen of je die opvolgt of niet.
We keren nu terug naar de psychologie. Je radio kan je vertellen dat er op een feestje spanning zal zijn. Het kan je zelfs voorstellen om niet te gaan. Maar uiteindelijk ben jij diegene die beslist. En dat is de reden waarom het tijdens de therapie zo belangrijk is om de samensmelting te onderscheiden. Die cognitieve samensmelting is opgetreden tussen wat jouw radio zegt en wat jij beslist om te doen.
Waarden
De Acceptance and Commitment Therapy hecht speciaal belang aan de waarden van mensen. Iemand kan bijvoorbeeld een specifiek voorwerp mooi of lelijk vinden. En dat is meestal een kwestie die te maken heeft met de achtergrond van die persoon en de cultuur waaruit hij komt.
In deze beoordelingen kunnen we veranderingen zien. En dat geldt voor alle verschillende culturen en is van alle tijden. Het is logisch dat je begint te beseffen dat veel van jouw reacties die op oordelen gebaseerd zijn (mooi/lelijk, goed/slecht, plezierig/saai, enzovoort), volledig anders konden geweest zijn als je in een andere tijd of op een ander plaats geboren was.
Hetzelfde gebeurt met je waarden. En dat is vooral waar wanneer je ze echt van dichtbij onderzoekt of wanneer je met een moreel dilemma geconfronteerd wordt.
Rigiditeit in het gedrag
Deze term is gemakkelijker te omschrijven. Het betekent dat je altijd dezelfde dingen doet. Want je bezit geen andere reacties. Wat we hiermee bedoelen, is dat je heel vaak hetzelfde probleem steeds weer draait en keert en nooit een goede oplossing vindt. De Acceptance and Commitment Therapy beweert dat dit komt omdat je onvoldoende “oplossingen” hebt om problemen aan te pakken. Bovendien ga je ook niet op zoek naar oplossingen.
De stoornissen die afkomstig zijn van pogingen om lijden te vermijden
We hebben eerder in dit artikel het begrip experiëntieel vermijdingsgedrag omschreven. Vele mensen proberen alles te vermijden dat hen chronisch en uitgebreid ongemak bezorgt. Maar het resultaat is dat ze dan een heel bekrompen leven leiden. Dit gedragspatroon brengt uiteindelijk in veel andere delen van hun leven lijden met zich mee.
Die mensen komen eigenlijk vast te zitten in een vermijdingspatroon. De persoonlijke kostprijs van deze houding is enorm. Het kan hen bijvoorbeeld tegenhouden om vele van hun doelen te verwezenlijken. Hier heb je dus te maken met een echte experiëntiële vermijdingsstoornis waarbij de Acceptance and Commitment Therapy een doeltreffend hulpmiddel kan zijn.
De westerse cultuur en zijn voornaamste uithangbord (het gezin) zetten jou aan om in je leven altijd de “gepaste” of de “juiste” persoonlijke gebeurtenissen te hebben (gedachten, gevoelens of gewaarwordingen).
Ze moedigen bijvoorbeeld het idee aan dat je je in een specifieke emotionele toestand moet bevinden of specifieke motivaties hebben. Of dat je op een specifieke manier over jezelf moet denken. Je moet jezelf als functioneel en succesvol zien.
Ben jij succesvol en besef je het niet?
Het probleem ontstaat wanneer je succesvol bent en nog steeds op zoek gaat naar bepaalde persoonlijke stemmingen. Men heeft je geleerd dat die toestanden de enige manier zijn om iets te krijgen dat je al hebt. Het is een beetje extreem.
Denk echter aan een man die zonet de lotto gewonnen heeft. Sinds hij een kleine jongen was, hebben mensen hem geleerd dat je door te werken geld krijgt. Als je rijk wil zijn, moet je echt hard werken. Wel, nu is hij rijk. Toch breekt hij nog steeds elke dag zijn rug. Want hij probeert om aan dat eerste deel van wat men hem geleerd heeft, te beantwoorden.
Het is dus bijna alsof het succes dat vele mensen zoeken, alleen een echt succes is als ze ervoor geleden hebben. En dat betekent dat ze gewoon zullen blijven doorgaan met zoeken, ook wanneer ze dat punt gehaald hebben. Anderzijds laat vermijding jou in een volledig andere cyclus terechtkomen.
In dit scenario wil je succesvol zijn behalve dat je de lotto niet gewonnen hebt. Maar werken vind jij een vorm van lijden waaraan je wilt ontsnappen. Je verwerpt dus succes omdat je denkt dat werken (lijden) de enige manier is om het te bereiken. Dan blijf je gewoon in een andere vorm van lijden vastzitten: je krijgt de dingen niet die je wil.
De oplossing is eigenlijk het probleem
Alle feiten zeggen helaas dat het resultaat precies het tegengestelde is van waar je voor gaat. Het maakt niet uit hoe hard je probeert om het te vermijden. Je zal blijven lijden. Dat is de manier waarop dit vermijdingspatroon een totale tegenstrijdigheid wordt.
In dat geval is de oplossing voor alles eigenlijk het probleem. Want dit is de ware kwestie. In je leven heb je een patroon dat inhoudt dat je doelbewust wegloopt van ongemak, lijden en angstgevoelens. Dit alles zorgt ervoor dat je nog meer ongemak, lijden en angstgevoelens ervaart.
“Houden van is lijden. Om lijden te vermijden mag iemand niet houden van. Maar dan lijdt men aan niet houden van. Dus is houden van lijden, niet houden van is lijden, lijden is lijden. Gelukkig zijn is houden van. Dan is gelukkig zijn, lijden, maar lijden maakt iemand ongelukkig. Dus om gelukkig te zijn moet iemand houden van of houden van lijden of lijden aan te veel geluk.”
-W. Allen-
De oorsprong van de experiëntiële vermijdingsstoornis
De experiëntiële vermijdingsstoornis verschijnt wanneer je niet klaar bent om in contact te komen met je persoonlijke ervaringen die negatief geladen zijn (dat kunnen gedachten, herinneringen of zelfs toestanden en gevoelens in je lichaam zijn). Een concreter voorbeeld van een negatieve persoonlijke ervaring zijn die “ongewenste” emoties zoals woede en verdriet.
Mensen met een experiëntiële vermijdingsstoornis proberen dus om de wortel, de vorm of de regelmaat van die ervaringen te veranderen zodat ze ophouden met optreden. Denk bijvoorbeeld aan iemand die zich in een heel verdrietige staat bevindt.
Mensen proberen op één veel voorkomende manier met hun verdriet om te gaan. Ze behandelen het als een vlieg: ze proberen het weg te slaan. Maar wanneer je deze impulsieve en onnauwkeurige strategie gebruikt, zal de vlieg blijven terugkomen. Wel, precies hetzelfde gebeurt met verdriet.
Eigenlijk geef jij jezelf de toestemming om jou op die manier te voelen. Velen van ons vergeten dat we “verondersteld” worden ons nu en dan verdrietig te voelen. Want dat is gewoon hoe mensen zijn. Wanneer je deze ervaring ontwijkt, wordt het alleen maar erger. Dat komt omdat wat je probeert te vermijden of weg te duwen, gewoon aanwezig blijft.
Heilzaam op korte termijn, verschrikkelijk op lange termijn
Vaak zal dit gedragspatroon op korte termijn doeltreffend lijken. Want het verlicht de negatieve ervaring. Maar wanneer het als iets chronisch en omvangrijk optreedt, verspreiden alle negatieve ervaringen zich naar andere plaatsen. Ze worden dan een beperking in je leven.
Je zal uiteindelijk het tegenovergestelde doen van wat goed voor je is. Zelfmoord is het extreme uiterste van experiëntieel vermijdingsgedrag. Het tegenstrijdige aspect van de experiëntiële vermijdingsgedragsstoornis is afkomstig van het feit dat de persoon die het heeft, probeert te doen wat hij denkt dat hij verondersteld wordt te doen om een eind te maken aan zijn lijden (en die mensen investeren tijd en inspanning in dat doel).
Maar wat haalt het voor hen uit op lange termijn? Het zorgt ervoor dat wat hen laat lijden in hun meer en meer afgesloten leven steeds vaker aanwezig is. Ze bezitten geen manier om met hun doelen en met de dingen die ze belangrijk vinden, verder te komen.
De toepassingen van de Acceptance and Commitment Therapy
Over de Acceptance and Commitment Therapy zijn er meerdere studies gepubliceerd. Wanneer je die bekijkt, zullen ze jou tonen welke stoornissen de meeste wetenschappelijke ondersteuning hebben. We sommen ze hier in deze volgorde op:
- Angststoornissen
- Verslavingen
- Stemmingsstoornissen
- Psychotische episodes
Wat maakt ACT zo doeltreffend? Het is volledig mogelijk dat dit iets te maken heeft met de focus op aanvaarding. Want dat is absoluut noodzakelijk wat betreft ervaringen die met emotionele pijn verbonden zijn (angst, depressie, pijn, posttraumatische stress, enzovoort).
Het is echter ook afkomstig van het feit dat de Acceptance and Commitment Therapy persoonlijke inzet aanmoedigt. Dit deel blijkt fundamenteel te zijn om stoornissen te behandelen die een risico vormen voor de gezondheid van personen (seksueel risicogedrag, alcohol- en druggebruik, enzovoort).
Bovendien leert de patiënt een stap terug te zetten en zijn gedachten en ideeën in vraag te stellen. Dan kan een essentiële manier zijn om een psychotische instorting te behandelen. We moeten er ook op wijzen dat onderzoek heeft aangetoond dat alleen taalvaardige volwassenen van deze therapie kunnen profiteren.
Bibliografie
Steven C. Hayes, Kirk D. Strosahl, Kelly G. Wilson. Acceptance and Commitment Therapy: Het Proces en de Praktijk van Bewuste Verandering. New York. Guilford Press