A Clockwork Orange: Gedrag en vrijheid
Wat kan gezegd worden over A Clockwork Orange dat nog niet eerder is gezegd? Wat kan er gezegd worden over Stanley Kubrick? Je kunt namelijk uren en uren doorbrengen met praten over de film, het einde ervan en zijn filosofische analyse.
Het is voor mij onmogelijk om het belang van de film kort samen te vatten. Het is voor mij onmogelijk om dieper in te gaan op alle problemen die het met zich meebrengt. Ik ga echter proberen dichter bij de onderliggende betekenis van de film te komen.
Stanley Kubrick bracht deze film in 1971 naar het grote scherm. In veel landen werd deze film echter pas later getoond. De film bevatte werd namelijk gecensureerd en bevatte verboden uitingen. Niettemin werd A Clockwork Orange nog steeds een geweldige klassieker en wordt het beschouwd als een cultfilm.
A Clockwork Orange is gebaseerd op de gelijknamige roman van Anthony Burgess. Deze roman wordt beschouwd als een van de belangrijkste dystopische romans uit het Verenigd Koninkrijk.
Desalniettemin, rekening houdend met hoe moeilijk het is om de hele analyse te dekken, ga ik me alleen concentreren op de filmische versie. Dit is tenslotte de bekendste en hij wijkt een beetje af van het boek.
A Clockwork Orange is een kunst
Het bestaat geen twijfel over dat A Clockwork Orange een filmisch kunstwerk is. Kubrick was daarmee in staat om een film te maken waarop hij zijn persoonlijke stempel drukte. De kleuren, settings, muziek … alles in A Clockwork Orange is ontworpen en gemeten tot op de millimeter. Visueel zul je vanaf het begin gefascineerd en in beslag genomen zijn.
De taal is ook opmerkelijk. Het jargon gebruikt door de protagonisten combineert woorden uit andere landen, vooral Russisch. Deze slang werd uitgevonden door Anthony Burgess, de auteur van de roman, en het staat bekend als Nadsat.
De muziek speelt een essentiële rol. Laten we hierin het gebruik van synthesizers en de aanwezigheid van klassieke muziek – vooral die van Beethoven – niet vergeten.
Alex van A Clockwork Orange ontdekken
Alex is de hoofdpersoon. Hij is een jonge man die dol is op Beethoven, van geweld houdt en niets weet snapt moraal. A Clockwork Orange neemt ons mee naar een dystopische toekomst waarin Alex en zijn vrienden genieten van extreme gewelddadigheid.
Het lijkt erop dat de jongeren van de toekomst de grenzen van geweld niet kennen. Ze genieten ervan en het is hun enige vorm van entertainment. Verkrachtingen, overvallen, gevechten…alles kan voor Alex en zijn vrienden.
Alex is een jonge man die gemotiveerd wordt door instinct. Hij kan niet denken aan de gevolgen van zijn daden of onderscheid maken tussen goed en kwaad.
Het lijkt erop dat er geen reden of motivatie is om zijn aangeboren geweld te verklaren. Afgezien van dat is hij zeer invloedrijk en is hij de leider van zijn vrienden (droogs).
De wereld waarin hij leeft en de relatie met zijn ouders kunnen ook iets te maken hebben met zijn gedrag. In deze dystopische toekomst lijken jonge mensen hun tijd echter te besteden aan het plegen van misdaden zonder enig ander doel in het leven. Dit doet ons denken dat de maatschappij er misschien iets mee te maken heeft.
Alex behandelt niemand goed, zelfs zijn vrienden niet, die hem verraden tijdens een van hun misdaden. Alex wordt een jonge moordenaar en als gevolg daarvan wordt hij naar de gevangenis gestuurd. Daar verliest Alex zijn naam en verwerft hij zijn nieuwe identiteit als gevangene en wordt hij gevangene # 655321.
In de gevangenis voelt Alex een bepaalde aantrekkingskracht tot de Bijbel. Maar zijn interpretatie van dit boek is heel anders dan de conventionele interpretatie. Alex identificeert zich namelijk met de meest gewelddadige scènes. Hij ziet zichzelf als een Romein die deelneemt aan de geseling van Christus.
De aard van het kwaad
Vanwege zijn interesse in de Bijbel, heeft de gevangenispastoor een zekere waardering voor Alex. Hij ziet hem als een jong persoon om geholpen te worden. Desalniettemin veracht Alex de kapelaan, hoewel hij dat nooit onthult.
Alex bekent hem dat hij gehoord heeft van een experimentele behandeling genaamd Ludovico die je helpt snel de gevangenis te verlaten. Hij vertelt hem dat hij graag zou willen deelnemen om een ’goede man’ te worden. De film vraagt ons om de ware aard van het kwaad te overwegen.
Is Alex van nature slecht? Of i s hij slecht vanwege zijn omstandigheden? Heeft de maatschappij hier iets mee te maken? Er zijn veel vragen die opkomen als we Alex leren kennen. Maar we hebben nog meer vragen wanneer we beginnen te ontdekken hoe de Ludovico-behandeling eruit ziet.
De staat heeft in zijn strijd om geweld uit te roeien namelijk een experimentele behandeling ontwikkeld die “slechte” mensen in “goede” mensen verandert. Door dit experiment kunnen ze niet alleen het aantal gewelddadigheden verlagen, maar ze creëren ook productievere en behulpzamere mensen.
Aan de andere kant verlagen ze ook de gevangeniskosten. In werkelijkheid is de behandeling niets meer dan een strategie van de overheid. Het is niets meer dan een manier om dat deel van de bevolking dat alleen kosten genereert, nuttiger te maken. Zijn de mensen die proberen Alex goed te maken eigenlijk slecht?
Vrijheid in A Clockwork Orange
De regering is van mening dat de gevangenis geen plaats is voor rehabilitatie. Integendeel, het maakt mensen gewelddadiger. De Ludovico-behandeling belooft deze jongeren te veranderen en hun antisociaal gedrag te veranderen in passend en sociaal geaccepteerd gedrag.
Deze behandeling is gebaseerd op klassieke conditionering in de zuiverste stimulusresponsstijl van Pavlov. Alex onderwerpt zich aan de behandeling en wordt een goede man. Dit alles leidt ons ertoe te onderzoeken of Alex zijn vrijheid of zijn vrije wil kwijt is.
Alex koos niet om goed te zijn. De behandeling conditioneert hem namelijk zodanig dat hij niet in staat is zichzelf te verdedigen. Hij is niet meer in staat om te doen wat hij echt wil doen.
Het is niet mogelijk voor hem om een vrouw aan te raken, om te reageren op een belediging, of om vernederende situaties te vermijden. Dit is niet uit eigen wil, maar vanwege de effecten van de behandeling.
A Clockwork Orange is een studie over geweld. Er is geweld dat verbonden is met het seksuele gedrag van de hoofdrolspeler, geweld omwille van geweld en de aard van geweld. Maar wie is dan het meest gewelddadig? Want zijn de acties van de staat geen geweld?
Bedenk dat we in de film zien hoe de gevangenen hun vrijheid worden ontnomen. Ze worden beroofd van hun identiteit en onderworpen aan gewelddadige situaties. De Ludovico-behandeling kan Alex volledig neutraliseren, waardoor hij als een marionet van de staat wordt.
Hij wordt alleen gebruikt voor de interesses en voor vooruitgang van de staat. Het laat daarmee een soort toegestaan geweld toe, vermomd als iets dat sociaal aanvaardbaar is.
De staat en geweld
Alex kan de gevangenis verlaten, die plek die hem zijn vrijheid heeft ontnomen. Desondanks is hij nu nog minder vrij. Alles lijkt erg paradoxaal in A Clockwork Orange. Niet alleen verliest hij zijn vrijheid als hij de gevangenis verlaat, maar hij moet ook zijn verleden onder ogen zien.
Hij zal daartoe een gekweld leven leiden. Zijn oude vrienden behouden echter hun gewelddadige manieren. Nu is het alleen gerechtvaardigd en toegestaan: ze zijn politieagenten geworden.
De staat heeft zoveel macht dat het geweld op individuen uitlokt, ze in poppen verandert en ze gebruikt voor publiciteit. Het lijkt erop dat Alex niet langer een kwaadaardig persoon is. Nu is hij namelijk een slachtoffer. Is Alex nu dezelfde man die niet in staat is om zijn eigen beslissingen te nemen?
Zijn oude gedrag werd niet beperkt door moraliteit. Maar bestaat moraliteit in de context van de Ludovico-behandeling? De film opent de deur naar een veelvoud aan reflecties, zoveel dat het voor mij onmogelijk wordt om ze samen te vatten in een enkel artikel.
A Clockwork Orange is zonder twijfel een van de beste films ooit. Het is visueel prachtig, agressief, hypnotiserend en biedt stof tot nadenken. De impact is zo sterk dat het sommigen van ons heeft geconditioneerd, net als de Ludovico behandeling bij Alex.
“Is een man die het slechte kiest misschien op een of andere manier beter dan een man die het goede aan hem oplegt?”
–A Clockwork Orange–
Zozeer zelfs dat, elke keer dat we naar een stuk van Beethoven luisteren, het heel moeilijk is om te voorkomen dat we aan de scène van A Clockwork Orange denken.