Zijn dieren van nature zorgzaam?

Veel diersoorten hebben ons verrast door wat wij zien als een soort vrijgevigheid. Dit doet ons twijfelen aan de werkelijke achtergrond van altruïstisch gedrag bij dieren.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Sergio De Dios González.

Laatste update: 21 augustus, 2023

Je hebt vast wel eens een paar van de video’s gezien die momenteel op sociale media circuleren en die ontroerende scènes laten zien van dieren die een altruïstische houding demonstreren. Er is bijvoorbeeld een gorilla in een dierentuin die een kind redde dat per ongeluk viel. Dan is er de eend die een kleine hond onder zijn vleugels beschut tegen de kou. Dit leidt tot de vraag: zijn dieren van nature zorgzaam?

Degenen aan de meer positivistische kant van de wetenschap vinden deze vraag absurd. Zij hanteren de beroemde theorie van het biologisch egoïsme en zijn ervan overtuigd dat concurrentie en individualisme de assen zijn van de natuurlijke selectie. Sommige minder orthodoxe wetenschappers zullen echter zeggen dat de vraag niet volledig is behandeld en dat er nog veel twijfels over bestaan.

De bevestiging dat dieren van nature ondersteunend zijn, is een ‘menselijk’ idee. Dat gezegd hebbende, mensen zijn ook dieren. Velen geloven in antropocentrisme (Spaanse link), het idee dat de mens superieur is aan alle andere wezens. Toch blijven veel dieren ons verrassen met hun gedrag en wetenschappers hebben geen consensus over deze kwestie.

.

Biologisch egoïsme

Een van de benaderingen die deze kwestie aanpakken is het biologisch egoïsme. Volgens dit perspectief zijn organismen geneigd om, voordat ze enige vorm van altruïstisch gedrag vertonen, te proberen hun eigen welzijn veilig te stellen. Met andere woorden, als er maar één rantsoen voedsel is en alle andere variabelen zijn gelijk, dan zou ieder proberen dat rantsoen te bemachtigen.

In dezelfde geest werd de zelfzuchtige gen-these voorgesteld. Dit concept werd bedacht door Richard Dawkins. Volgens zijn theorie zijn genen en niet individuen de agenten van de evolutie. Organismen zijn niets meer dan middelen voor de evolutie van deze genen. In feite, in de woorden van Dawkins: “overlevingsmachines voor genen.”

Het egoïstische gen verwijst als zodanig niet naar het morele concept van egoïsme. Het verwijst naar het mechanisme dat ervoor zorgt dat ze overleven en kunnen worden doorgegeven aan de volgende generatie.

Een soort ‘natuurlijke wreedheid’. Als voorbeeld worden bijen genoemd: de werksters zijn steriel en werken voor de koningin, die de rol van ‘regentes’ heeft omdat ze vruchtbaar is.

Zijn dieren van nature zorgzaam?

Sommige wetenschappers, zoals Colin Tudge en George Price, hebben ideeën over biologisch egoïsme, het zelfzuchtige gen en dergelijke in twijfel getrokken. Zij denken dat altruïsme en samenwerking de basis vormen van de natuur en dat deze gedragingen worden afgewisseld met wat we vanuit menselijk oogpunt “egoïsme” zouden kunnen noemen.

Een van de voorbeelden die Price gebruikte om te bevestigen dat dieren van nature zorgzaam en altruïstisch zijn, is dat van een amoebesoort (Dictyostelium mucoroides ). Deze leeft in afzondering. Als er echter een tekort aan voedsel is, voegen deze individuen zich samen en vormen zo een complexer organisme. In dit proces moeten sommigen zich opofferen voor anderen, en dat doen ze ook.

Er zijn ook mensen die denken dat elk altruïstisch gedrag niets anders is dan een masker voor egoïsme.

Amotz Zahavi ontdekte dat een vogel genaamd de Arabische trap, bij het vinden van een worm midden in de woestijn deze niet opeet, maar bewaart totdat een ander individu verschijnt die erom gaat bedelen. Als dat gebeurt, geeft hij het voedsel graag ‘weg’. Hij loopt dan rond met de bedoeling het alfamannetje van de roedel te worden.

Gevallen die moeilijk te verklaren zijn

Naast dit wetenschappelijke debat bestaat er een reeks dierlijke gedragingen die zeker niet verklaard worden door biologisch egoïsme of het egoïstische gen. Bijvoorbeeld het eerder genoemde geval van de vrouwelijke eend die de pup beschermt tegen de kou. Dit gedrag levert de beschermer geen enkel voordeel op. In feite lijkt het een typische uiting van altruïsme.

Dit soort gevallen zijn echter niet de enige die ons doen denken dat dieren van nature zorgzaam zijn. De bioloog Bernd Heinrich observeerde dat een zwerm kraaien, bij het vinden van de resten van een rendier, allemaal een daverend lawaai begonnen te maken om hun metgezellen op de hoogte te stellen van de vondst.

Een studie (Engelse link)  ontdekten enkele verrassende gevallen van altruïsme bij zeedieren. Zo begeleidden bultruggen een zeehond die door verschillende orka’s werd achtervolgd, totdat deze het strand bereikte.

Welk voordeel zouden ze hiermee bereikt hebben? Antwoorden zijn er niet. Misschien zijn dieren van nature zorgzaam, maar ook aangeboren egoïstisch. Het lijkt er inderdaad op dat beide gedragslijnen aanwezig kunnen zijn.