Zelfopoffering binnen de familie

Zelfopoffering binnen de familie is bij sommigen aan de orde van de dag. Hierbij wordt de leden aangeleerd dat ze offers moeten brengen omwille van de familie. Ze bevorderen het idee dat iemands eigen behoeften en verlangens op de tweede plek horen te staan. De rest van de familie — en de familie als geheel — krijgt voorrang.

De relationele principes binnen deze soorten families volgen de wet die zelfopoffering eist in ruil voor acceptatie. In andere woorden: je wordt gedwongen andermans behoeften boven je eigen te plaatsen om maar geen zwart schaap te worden. De genegenheid en andere voordelen waar je familie je van voorziet, zijn afhankelijk van het feit dat jouw leven een ononderbroken serie van verplichtingen is.

Wie is verantwoordelijk voor zelfopoffering

We zien dit soort gedrag vooral bij ouders. Zij transformeren zichzelf (in zekere zin) tot martelaren. Het gedrag dat zij vertonen komt voort uit de verwachting dat dit het beste is voor hun kinderen. De behoeften die kinderen uiten, leiden immers de opvoeding die ze genieten.

Als de familie uitgebreid wordt en dit idee met betrekking tot zelfopoffering verder rijpt, nemen de volgende generaties deze denkwijze over. Alle leden van volgende generaties worden op deze manier verantwoordelijk gesteld voor het verzorgen van de familie. Vervolgens verwacht men een leven van offers en overgave ten gunste van de anderen.

Wanneer de ouders de offers brengen

Wanneer de ouders nog steeds degenen zijn die zichzelf opofferen, kunnen hun kinderen zich aangesproken voelen om een nieuwe draai aan hun leven te geven. Ze komen in opstand in gedachten, woord en daad. Hierbij proberen ze vanuit een gezonder perspectief naar hun relaties met hun ouders te kijken.

Dus net zoals Giorgio Nardone — een Italiaanse psycholoog en psychotherapeut — zegt: “D e kinderen smeken hun ouders om meer leuke dingen te doen, om uitjes te plannen, om te reizen … maar de ouders laten weten hier geen keus in te hebben. Als het kind zich graag volgens de laatste mode kleedt, willen studeren, een eigen auto wil hebben, enzovoort, dan moeten de ouders offers brengen. Zij laten veel dingen achterwege om dit te bereiken.”

We kunnen zien dat hun beeld van de wereld en familie om een specifiek idee draait. Dat idee luidt dan als volgt: stel altijd andermans behoeften en verlangens voorop. Ze beschouwen dit als een essentieel onderdeel van het proces om stabiliteit en acceptatie van de familie te garanderen.

Noemenswaardige dynamieken

Andere (stereo)typische familieleden die zichzelf snel opofferen, vallen in de categorie van ‘pathologische altruïsten‘ of ‘pathologische narcisten.’ Deze twee treden vaak als duo op, waarbij de eerst genoemde voldoening put uit het helpen van anderen, en de laatst genoemde op zijn beurt voldoening haalt uit de offers die de ander brengt. Elk lid van dit duo speelt zo zijn eigen rol en kan tot zelfopoffering opstappen om controle te krijgen (of houden) over de relatie.

Dit is echter niet het enige voorbeeld dat we kunnen geven. Er bestaan duo’s die minstens net zo verontrustend zijn. Zo ontstaat er binnen sommige families een strijd over wie het meeste kan opofferen. Hierbij draait het offer om het behalen van een uiteindelijk, extern doel. Dat wil zeggen, iets dat niet te maken heeft met de dynamiek tussen twee personen zoals hier boven genoemd. Denk aan het kopen van een huis, bijvoorbeeld (wie werkt het hardst voor het geld hiervoor, wie steekt er het meeste tijd in ook al komen ze al tijd tekort, enzovoort). Ze bedenken het perfecte excuus om het genot van het huidige moment te vermijden. Het doel hiervan is om mogelijke voldoening in de toekomst te vergroten.

Hoe dan ook, de relationele patronen zijn van nature negatief. Ze verwaarlozen immers het belang van liefde voor jezelf en gezond zelfvertrouwen.

‘Offer’ en ‘ik zou moeten…’ definiëren een levensstijl

In de meest extreme gevallen zijn er een paar woorden die vaak opduiken. Denk hierbij eens aan ‘offer’ en ‘zou moeten.’ Deze laten vaak een permanente indruk achter op iemands leven en de filosofie die hij hierbij volgt. Wanneer de ‘pathologische altruïst’ een ouder is, wordt het kind (de ‘pathologische narcist’) gedwongen om alles te aan te grijpen waar hij maar aan kan komen. Giorgio Nardone zegt:

Dit is een herkenbaar soort persoonlijkheidspatroon en is dikwijls uitputtend. In sommige gevallen hebben mensen die zijn opgegroeid in de bovengenoemde omgeving moeite met het accepteren van hun behoefte voor teruggave (van een ander). Dit komt omdat ze hebben aangeleerd hun eigen behoeften en verlangens niet als prioriteit te zien.

De negativiteit die zelfopoffering met zich meebrengt

Mensen met deze houding hoor je vaak het volgende zeggen: “Je weet niet wat ik allemaal opgeofferd heb. Als ik er niet geweest was…” Ze eigenen zich de rol van slachtoffer toe. Hun levens zijn in feite een continue teraardebestelling; ze zijn beperkt tot een leven waarin ze altijd hun eigen activiteiten en interesses begraven.

Bij kinderen die dit soort zelfopoffering voor hun familie als gedragspatroon ontwikkelen, resulteert dit in een onvermogen om het heden te waarderen. Andermans dromen worden ook die van hen. Ze voelen zich hopeloos en hebben moeite om zichzelf te leren kennen. Dat terwijl dit zo hard nodig is om zo’n situatie te veranderen!

Andere mensen proberen juist wanhopig hun verstikkende familie-omgeving te verlaten. Ze kunnen de chantage en de overweldigende zorgen niet meer aan. Weer anderen zoeken constant naar een manier om de situatie te veranderen in plaats van deze te verlaten, of leren (beter) met de des betreffende mensen om te gaan, enzovoort.

Het is belangrijk om deze relatiepatronen te leren identificeren binnen families waar zelfopoffering een grote rol speelt. Dat is namelijk de eerste stap richting persoonlijke groei en het stellen van prioriteiten. Gezien het belang hiervan is het zeker geen slecht idee hier dagelijks even bij stil te staan.