Wat zijn emoties eigenlijk precies?

9 minuten

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Laatste update: 27 december, 2022

Wat zijn emoties? Dit is een vraag die we onszelf allemaal wel minstens één keer hebben gesteld. We kunnen ze definiëren als de ‘lijm van het leven’. Emoties zijn de onzichtbare maar intense materie die ons in staat stelt om contact te maken met anderen en deel uit te maken van de werkelijkheid. Tegelijkertijd lachen we met deze materie, bewonderen we het, laten we ons door de wonderen ervan verrassen en voelen we verdriet wanneer het verdrietig is.

Er zijn maar weinig dingen die zo mysterieus voor ons zijn als emoties. Het is inderdaad zo dat ze deel uitmaken van onze cultuur, opleiding, geslacht en land van herkomst. Toch maken ze echter ook deel uit van onze genetische opmaak. De universiteiten van Durham en Lancaster (beide in Engeland) hebben een fascinerende studie uitgevoerd om dit te demonstreren. Tijdens deze studie werd waargenomen dat foetussen in de baarmoeder al een kleine verscheidenheid aan emoties kunnen vertonen.

“Een emotie veroorzaakt geen pijn. Het weerstaan en onderdrukken van een emotie is wat echt pijn en lijden veroorzaakt.”
-Frederick Dodson-

Door middel van een echografie konden ze ontdekken dat ongeboren baby’s glimlachen en zelfs dat ze gezichtsuitdrukkingen vertonen die verband houden met huilen. Dit bewijst dat zelfs in het vredige en stille universum van de baarmoeder, mensen hun emoties al beginnen te activeren. Dan al beginnen ze die instinctieve en essentiële taal te beoefenen die hun overleving garandeert. Een enkele glimlach zal helpen om een gevoel van welzijn en tevredenheid te tonen. Huilen is een functie die dient als een effectief ‘alarmsysteem’. Dit stelt een baby in staat om zijn meest fundamentele behoeften te uiten.

Dus, wat zij emoties? Emoties maken ons menselijk. Hoewel we vaak de fout maken door te denken dat er zowel negatieve of positieve emoties bestaan, zijn eigenlijk alle emoties noodzakelijk en waardevol. Ze vervullen immers een adaptieve functie. Er is niets zo belangrijk als het begrijpen van emoties om ze ‘intelligent’ te kunnen gebruiken voor ons eigen welzijn.

Wat zijn emoties?

Paul werkt aan zijn scriptie. Als hij thuiskomt van de universiteit, gaat hij regelrecht naar zijn slaapkamer om ermee verder te gaan. Hij gaat achter de computer zitten en opent een la, omdat hij een aantal documenten nodig heeft. Hij kijkt in de la en precies bovenop de map die hij nodig heeft, zit een joekel van een spin. Vanuit angst gooit hij de la meteen dicht. Vlak daarna merkt hij dat hij het warm heeft en dat zijn hartslag is versnelt. Daarnaast heeft hij een gebrek aan lucht en krijgt hij kippenvel.

Een paar minuten later zegt hij tegen zichzelf dat hij dom is geweest. Hij moet doorgaan met zijn werk en kan geen tijd verspillen. Wanneer hij de la opnieuw opendoet, realiseert hij zich dat de spin helemaal niet zo groot was als hij in eerste instantie dacht. Eigenlijk was het juist een vrij klein spinnetje. Omdat hij zich schaamt voor zijn irrationele angst, laat hij de spin op een vel papier lopen en gooit hij hem in de tuin naar buiten. Dit geeft hem een tevreden gevoel, hoewel hij wel nog om zichzelf moet lachen.

Wat zijn emoties? De drie dimensies

Dit eenvoudige voorbeeld laat ons zien hoe we binnen een paar minuten een breed scala aan emoties kunnen ervaren: angst, schaamte, voldoening en plezier. Al deze emoties hebben drie zeer duidelijke dimensies gecombineerd:

Subjectieve gevoelens: Paul is bang voor spinnen en die emotie zorgt ervoor dat hij ervoor vlucht, om zichzelf te beschermen.
Een reeks fysiologische reacties: zijn hartslag versnelt en zijn lichaamstemperatuur stijgt.
Expressief of gedragsmatig handelen: Na het zien van de stimulus (de spin) die hem bang maakt, doet Paul de la gelijk dicht.

Het meest complexe aan de studie van emoties is dat ze heel moeilijk te meten, beschrijven of voorspellen zijn. Elke persoon ervaart ze op een andere manier. Het zijn zeer specifieke en exclusieve subjectieve entiteiten. Voor wetenschappers is het daarom een stuk makkelijker om de fysiologische reacties ervan te evalueren. Dit komt omdat we vrijwel allemaal op dezelfde manier reageren. Ongeacht onze leeftijd, ras of cultuur. Bij alle ervaringen die gepaard gaan met angst, paniek, stress of de behoefte om te ontsnappen, komt er bijvoorbeeld adrenaline vrij.

Vrouw die verschillende gezichtsuitdrukkingen uitbeeld

Waarom worden we opgewonden?

De vraag, wat zijn emoties, kan niet worden beantwoord zonder het te hebben over het specifieke doel dat emoties hebben. Ze dienen namelijk om ons voortbestaan te garanderen door ons in staat te stellen ons aan te passen aan onze omgeving. Dit werd aangetoond door Charles Darwin toen hij bewees dat dieren ook gevoelens hadden en emoties vertoonden. Volgens hem waren emoties een waar geschenk voor hen, en ook voor ons, omdat ze het makkelijker maakte om als soort te groeien. Bovendien zorgen ze ervoor dat we beter met elkaar kunnen samenwerken om dit doel te bereiken.

Als het gaat om het uitleggen wat emoties zijn en waar ze voor dienen, dan was Darwin hierin waarschijnlijk een van de de meest succesvolle figuren. In de loop van de geschiedenis zijn er echter ook andere namen, verschillende benaderingen en meer theorieën naar voren gekomen die antwoord proberen te geven op de vraag, wat zijn emoties?

Wat zijn emoties? Optekeningen over de riten

De ‘Optekeningen over de riten’ is een Chinese encyclopedie uit de eerste eeuw die we allemaal eens zouden moeten bekijken. Het maakt deel uit van de confucianistische canon en behandelt ceremoniële en sociale onderwerpen, maar het gaat vooral over aspecten van de menselijke aard. We verwijzen naar deze optekeningen omdat ook hierin wordt uitgelegd wat emoties zijn. Sterker nog, in dit werk worden zelfs de basisemoties uitgebreid omschreven: vreugde, woede, verdriet, angst, liefde en afstoting.

Wat zijn emoties? De theorie van James en Lange

In de negentiende eeuw legden William James en de Deense wetenschapper Carl Lange uit dat emoties afhankelijk zijn van twee factoren: de fysieke veranderingen die plaatsvinden in ons organisme wanneer we worden geconfronteerd met een prikkel en onze daaropvolgende interpretatie ervan.

Dat wil zeggen dat voor deze auteurs de fysiologische reactie wordt geactiveerd vóór de subjectieve gedachten of gevoelens. Deze zienswijze heeft zonder twijfel veel nuances en biedt zeker een enigszins deterministisch beeld.

“Als ik zeg ‘omgaan met emoties’, bedoel ik alleen de echt verontrustende, invaliderende emoties. Emoties voelen maakt het leven rijk.”
-Daniel Goleman-

Wat zijn emoties? Het Schacter-Singer model

Laten we nu eens naar de jaren zestig gaan, naar de prestigieuze Yale Universiteit (Verenigde Staten), om kennis te maken met twee invloedrijke wetenschappers: Stanley Schacter en Jerome Singer. Beiden hebben ze de bestaande theorieën over emoties verder gepolijst. Ze vormden ook hun eigen bekende en interessante model.

Schachter en Singer hebben ons geleerd dat emoties zich inderdaad kunnen voordoen wanneer we de perifere fysiologische reacties van ons lichaam interpreteren, zoals uitgelegd door William James en Carl Lange. Volgens deze twee wetenschappers kunnen ze zich echter ook voordoen als een resultaat van een cognitieve beoordeling. Dit betekent dat onze gedachten en cognities ook kunnen leiden tot een organische respons en een daaropvolgende afgifte van neurotransmitters die een bepaalde emotie en een bijbehorende respons zullen activeren.

Wat zijn emoties? Paul Ekman, pionier in het bestuderen van emoties

Als we willen weten wat emoties zijn, is het bijna onmogelijk om het werk van Paul Ekman te vermijden. Toen deze psycholoog van de Universiteit van San Francisco zijn studies over dit onderwerp begon, geloofde hij dat emoties een culturele oorsprong hadden. Merendeel van de wetenschappelijke gemeenschap deelde deze overtuiging.

Na meer dan veertig jaar studies en analyses uit te voeren, die een groot deel van de culturen in de wereld omvatten, kwam hij echter tot een conclusie waar Darwin in zijn tijd al naar had verwezen. Fundamentele emoties zijn aangeboren en een gevolg van onze evolutie. Op basis van die conclusie stelde Ekman vast dat mensen worden gedefinieerd door een reeks fundamentele en universele emoties:

Vreugde
Woede
Angst
Afschuw
Verrassing
Verdriet

Tegen het eind van de jaren negentig, breidde hij deze lijst echter uit nadat hij de gezichtsuitdrukkingen van mensen grondiger had bestudeerd:

Schuld
Verlegenheid
Minachting
Zelfgenoegzaamheid
Enthousiasme
Trots
Genoegen
Angst
Walging of afstoting
Tevredenheid
Verrassing
Schaamte

Wat zijn emoties? Het rad van emoties, door Robert Plutchik

De theorie van Robert Plutchik legt vanuit een meer evolutionistisch oogpunt uit wat emoties zijn. Deze arts en psycholoog geeft ons een interessant model waarin hij acht basisemoties goed geïdentificeerd en gedifferentieerd heeft. Al deze emoties hebben onze overleving gedurende ons hele evolutionaire proces gegarandeerd. Volgens Plutchik zouden we ook nog andere secundaire en zelfs tertiaire emoties aan deze lijst moeten toevoegen. Dit zijn namelijk de emoties die we in de loop der tijd hebben ontwikkeld om ons veel beter aan te passen aan onze omgeving.

Deze zeer interessante benadering geeft vorm aan wat tegenwoordig bekend staat als ‘Plutchiks rad van emoties’. Dit rad helpt ons te waarderen hoe emoties in termen van sterkte en intensiteit van elkaar verschillen. Het is bijvoorbeeld interessant om te onthouden dat woede minder intens is dan razernij. Door dit te begrijpen, zullen we iets beter in staat zijn om ons gedrag te reguleren.

Hoe je emotioneel welzijn kunt bereiken

Op dit punt is er één aspect waar we rekening mee moeten houden. Het is niet genoeg om te weten wat emoties zijn. Het is niet genoeg om te weten welke neurotransmitter schuilgaat achter elke emotionele toestand, elke fysiologische reactie of elke sensatie. Dit zou zijn alsof je een handleiding voor een bepaalde machine hebt, maar niet weet hoe je deze handleiding echt in je voordeel kunt gebruiken.

Het is van essentieel belang om onze theoretische kennis om te zetten in praktische kennis. Bovendien is het net zo belangrijk om te leren om ons emotionele universum te beheren om ons welzijn te bevorderen, de kwaliteit van onze relaties te verbeteren en onze productiviteit en creativiteit te stimuleren. Kortom, om onze kwaliteit van leven te verbeteren.

Als Darwin inderdaad gelijk had, en het het uiteindelijke doel van onze emoties is om ons in staat te stellen om ons aan te passen aan onze omgeving, en zodoende onze overleving en coëxistentie als soort mogelijk te maken, laten we dan leren hoe we ons deze emoties eigen kunnen maken zonder ze te vrezen, verbergen of vermommen.

Een goede methode om dit voor elkaar te krijgen, is door deel te nemen aan wat men tegenwoordig emotionele intelligentie noemt. We hebben er allemaal weleens van gehoord en wellicht hebben velen zelfs het boek van Daniel Goleman en meerdere artikelen erover gelezen. Als dit voor jou geldt, heb je dan de voornaamste strategieën ervan toegepast in je dagelijkse leven? Factoren zoals empathie, herkenning van onze eigen emoties, aandacht, correcte communicatie, assertiviteit, tolerantie voor frustratie, positiviteit en motivatie zijn aspecten die we nooit mogen verwaarlozen. Inmiddels weten we wat emoties zijn, daarom is het nu aan ons om er het beste hulpmiddel van te maken om een authentiek gevoel van welzijn en waar geluk mee op te bouwen.