Wat is scholastiek en wat zijn de kenmerken ervan?
De Middeleeuwen lijken in een ver en soms vergeten verleden te liggen. Het is echter nuttig om het begin ervan te herstellen om bepaalde kenmerken van onze geschiedenis en denkwijzen te begrijpen. In deze zin noemen we de periode van de Middeleeuwen van de 9e tot de 15e eeuw scholastiek. Tijdens deze fase werd het christendom geconsolideerd als de overheersende religie van de samenleving.
Dit was het resultaat van religieuze scholen die begonnen met het geven van gespecialiseerde opleidingen voor toekomstige priesters. Uiteindelijk werden de methoden die in deze scholen werden toegepast gesystematiseerd in de universiteiten, een andere grote creatie tijdens de scholastiek. Laten we het onderwerp gaan onderzoeken.
Wat noemen we scholastiek?
De term scholastiek komt van het Latijnse scholasticus, wat in eerste instantie “wijs”, “geleerd” of “gecultiveerd mens” betekent. Na verloop van tijd werd het woord gebruikt om de leraren aan te duiden die de vrije kunsten van het trivium (grammatica, retorica en dialectiek) en het quadrivium (rekenkunde, geometrie, astronomie en muziek) onderwezen in kloosterscholen.
Later werd het een methode die werd overgenomen door onderwijzers die bepaalde filosofische trends volgden. Scholastiek wordt over het algemeen gezien als het denken dat ontstond en zich ontwikkelde tijdens de Middeleeuwen. In deze periode onderwierp de religie, vooral het Christendom, de filosofie en haar reflecties om haar postulaten te begrijpen en te ondersteunen.
In feite wordt deze beweging beschouwd als de filosofische en theologische kennis die op middeleeuwse scholen werd onderwezen.
Hoe ontstond de scholastiek?
We kunnen spreken van een pre-scholastieke periode, d.w.z. vóór de opkomst van de leer aan het begin van de 6e eeuw na Christus. Op dit historische moment werden de oude heidense scholen gesloten op bevel van keizer Justinianus. Deze gebeurtenis markeerde het verval van de polytheïstische cultuur.
In plaats daarvan probeerde de Christelijke Kerk, en daarmee het Christendom, haar geloof te verspreiden in de samenleving. Om dit te bereiken openden de kerken nieuwe scholen die de oude heidense instellingen probeerden te vervangen.
Iedereen die een ander geloof dan het christendom beleden had of de oude goden aanbaden werden als heiden beschouwd.
Er waren drie soorten scholen, afhankelijk van de plaats waar ze opereerden. De eerste waren de kloosterscholen, gericht op het opleiden van monniken in de abdijen.
Daarna kwamen de bisschoppelijke scholen, waarvan het onderwijs plaatsvond in kathedralen en gericht was op het onderwijzen van toekomstige priesters en het verzorgen van basisonderwijs.
Tot slot was er de paltsschool die verbonden was aan het hof van keizer Karel de Grote en geleid werd door de theoloog Alcuin van York. Dit was fundamenteel voor het ontwaken van de middeleeuwse cultuur.
Zo verscheen de scholastiek voor het eerst als de leer die in deze religieuze scholen werd gegeven.
Fasen van de scholastiek
De scholastieke ideologie kan worden verdeeld in drie fasen.
Tussen de 9e en 11e eeuw is de eerste fase, een periode die wordt gekenmerkt door hervormingen binnen de kloosterscholen en door kerkelijke vernieuwing. De belangrijkste vertegenwoordigers in deze periode waren Anselm van Canterbury en Peter Abelard.
De tweede fase, bekend als de gouden eeuw van de scholastieke filosofie, begon in de 13e eeuw, toen de universiteiten floreerden. Het meest opvallende kenmerk van deze periode is de ontwikkeling en verfijning van de scholastieke methode, die werd onderwezen in de nieuwe universitaire instellingen. De meest prominente vertegenwoordiger was Thomas van Aquino.
De derde fase tenslotte kan rond de 14e eeuw worden geplaatst, een tijd waarin de Kerk en het Rijk in een ernstige crisis verkeerden. Deze periode wordt vaak beschouwd als het einde van de invloed van de geestelijke wereld op alle gebieden van het menselijk leven: wetenschap, politiek en religie.
De meest prominente vertegenwoordiger was Willem van Ockham, die de scheiding van geloof en rede introduceerde.
De universiteiten
Met de opkomst van de universiteiten in de 12e en 13e eeuw in Bologna en Parijs werd de scholastiek gesystematiseerd tot een methode van lesgeven.
Deze instellingen zijn ontstaan als samenwerkingsverbanden tussen docenten en studenten. Het fundamentele kenmerk is de relatie tussen geloof en rede. Met het oog hieropdient de filosofie als instrument om de Heilige Schrift te interpreteren.
Op dezelfde manier was de discipline een zeer nuttig hulpmiddel bij de verduidelijking en verdediging van het geloof. Het doel van deze synthese was de opbouw van een systematische leer.
Belangrijkste kenmerken van dit denken
Zoals we al hebben vermeld, is de harmonie tussen geloof en rede het meest karakteristieke kenmerk van het scholastieke denken.
Het was echter nauw verbonden met het onderwijs en de scholen. Het was ook een periode van heropleving van de beschouwingen van Aristoteles, dankzij de vertalingen van verschillende filosofen, waaronder Boethius. Bijgevolg kunnen we het unieke karakter van de periode van de middeleeuwse filosofie als volgt samenvatten:
- Voorrang van geloof boven rede: hoewel de relatie tussen theologie en filosofie niet kan worden ontkend, is het ook waar dat de laatste ondergeschikt was aan de eerste.
- Onderwijzende functie: scholastiek werd een systematische methode om kennis over te dragen. De procedure bestond in grote lijnen uit het lezen, becommentariëren en bespreken van filosofische of theologische teksten.
- Onthulde waarheid: filosofie werd het bevoorrechte instrument om het goddelijke woord te begrijpen. Dit kwam doordat de filosofie bepaalde logische en argumentatieve kaders bood om geschillen te verduidelijken en te beslechten.
- Filosofische traditie: de teksten en werken die circuleerden waren die van Plato, St. Augustinus en Aristoteles. Het gebruik van de rationele principes van deze filosofen maakte het mogelijk om aan te tonen dat de waarheden van het christelijk geloof niet in strijd zijn met de menselijke rede.
Wat stelt de scholastieke methode voor?
De scholastieke methode ontwikkelde zich op een speciale manier in de universiteiten van de 12e en 13e eeuw.
Deze procedure bestond uit twee centrale elementen: de lectio en de quaestio. De lectio bracht de student dichter bij de te bestuderen wetenschap of discipline door middel van filosofische, theologische en juridische teksten.
In eerste instantie was het de bedoeling om het werk in kwestie te interpreteren en te becommentariëren. Natuurlijk ontstonden er twijfels, vragen en problemen naar aanleiding van dergelijke lezingen.
Dit werd quaestio genoemd, een creatieve en innovatieve fase waarin zelfs geaccepteerde stellingen in twijfel getrokken konden worden. Na verloop van tijd kregen dequaestio’s een zekere autonomie en werden ze quaestio disputata. Met andere woorden, er werden openbare debatten georganiseerd over een onderwerp van algemeen belang.
Daarna kwamen de quodlibetales quaestiones waarin het publiek allerlei vragen kon stellen.
Lees ook dit artikel: Middeleeuwse filosofie: stadia, kenmerken en auteurs
Uitmuntende vertegenwoordigers van de scholastieke filosofie
De uitmuntende filosofen van de Middeleeuwen waren voor het grootste deel theologen. In die zin was hun onderzoek gericht op het geven van verklaringen over de aard van God, geloof en religie in het algemeen. Om deze reden is de scholastiek nauw verbonden met het christendom, omdat het een weerspiegeling is van de spirituele overtuigingen die in de Middeleeuwen heersten.
Hieronder volgen de meest prominente vertegenwoordigers.
Severinus Boethius (480-524)
Het was Severinus Boethius die een brug sloeg tussen de Romeinse wereld en het christendom. Daardoor was hij een sleutelfiguur in het ontstaan van de Middeleeuwen. Zijn vertalingen van de werken van Aristoteles hielpen het Westen om de Griekse cultuur te leren kennen.
Op dezelfde manier zorgden zijn teksten ervoor dat deze Griekse filosoof erkend werd in de christelijke wereld.
John Scotus Eriugena (800-877)
De introductie van de filosofie in theologisch onderzoek werd geleid door John Scotus Eriugena. Dit betekent dat de rede een fundamenteel hulpmiddel werd om de studie van religie te verklaren en te verduidelijken. In zijn werk On Predestination benadrukt hij de onvervangbare rol van het intellect.
Anselm of Canterbury (1033-1109)
Anselm of Canterbury staat bekend om het formuleren van argumenten die het bestaan van God proberen te bewijzen. In zijn werk Monologion stelt hij vier bewijzen voor die bekend staan als a posteriori, omdat hun uitgangspunt de aard der dingen is.
In dezelfde geest biedt zijn boek Proslogion het ontologische argument dat bekend staat om zijn a priori karakter. Dit betekent dat het uitgaat van het mentale idee dat we hebben over God.
Peter Abelard (1079-1142)
Vanwege de rol die hij gaf aan de rede bij het begrijpen van fundamentele vragen over God, is Peter Abelard de meest prestigieuze figuur van de 12e eeuw. Deze middeleeuwse filosoof streefde naar een kennis die toegankelijk was voor de menselijke rede en die niet in strijd was met de Heilige Schrift. Om dit te bereiken nam hij twijfel en kritiek als uitgangspunt.
Thomas van Aquino (1221-1274)
Roccasecca, Italië, is de geboorteplaats van Thomas van Aquino in 1221. Hij werd beschouwd als de grootste vertegenwoordiger van de scholastieke filosofie omdat zijn denken een voorbereiding op het geloof wilde zijn.
Zo bedacht hij dat zowel de filosofische discipline als de theologie elkaar hielpen om de mysteries van het geloof te ontrafelen. Tot zijn bekendste werken behoren de Summa contra Gentiles, de Summa theologica en zijn Scriptum super Sententias.
William of Ockham (1285-1349)
Het denken van William of Ockham veroorzaakte een breuk tussen geloof en rede. Daarmee begon de crisis en het einde van de scholastiek. Zijn stelling dat de waarheden van het geloof noch vanzelfsprekend noch bewijsbaar zijn, laat zien dat ze ontoegankelijk zijn voor de menselijke rede.
Natuurlijk was dit een grote afwijking van de filosofische en theologische beschouwingen van andere middeleeuwse vertegenwoordigers.
Historische betekenis en erfenis van de scholastiek
Door de historische periode van de Middeleeuwen te bekijken, kunnen we de oorsprong van universitaire instellingen en wat zich daarbinnen afspeelt beter begrijpen. Op deze manier kunnen we vergelijkingen trekken tussen de scholastieke methode en de manieren waarop informatie wordt overgedragen in universiteiten.
Natuurlijk zijn er veranderingen geweest, maar de essentie blijft hetzelfde: lezen, becommentariëren en debatteren. Deze reis dient ook om het nut van filosofie als rationeel en argumentatief hulpmiddel te benadrukken.
De filosofen uit de middeleeuwen erkenden dit en maakten het tot een ideaal middel om na te denken en te reflecteren over zaken die onbetwistbaar lijken, zoals bijvoorbeeld het bestaan van God.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Ferrater, M. (1941). Diccionario de filosofía. Editorial Montecasino.
- Grabmann, M. (1928). Filosofía medieval. Editorial Labor.
- Hankins, J. (2007). The Cambridge Companion to Renaissance Philosophy. Cambridge University Press.
- Reale, G.; Antiseri, D. (2007). Historia de la filosofía II: patrística y escolástica. Universidad nacional pedagógica.
- Romero, R., & Pupiales, B., (2013). La educación en el otoño de la Edad Media. El nacimiento de la Universidad en el contexto de la sociedad medieval. Tendencias, 14(2), 231-246. http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0124-86932013000200231&lng=en&tlng=es.
