Wat is retrospectieve jaloezie en hoe ermee om te gaan?

Je jaloers en ongemakkelijk voelen bij de exen van je partner komt vaker voor dan je denkt. Onveiligheid, hechtingsproblemen en een laag zelfbeeld beschrijven vaak deze dimensie. Wij leggen uit wat je eraan kunt doen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 29 november, 2024

Misschien herinner je je de prachtige film van Alfred Hitchcock, Rebecca (1940). Daarin woonde de hoofdpersoon in een enorm landhuis waar de lange schaduw van de overleden vrouw van haar man alles leek te domineren. Wat sinds het uitkomen van deze film bekend staat als het ‘Rebecca-syndroom’ definieert de typologie van retrospectieve jaloezie.

Jaloezie jegens die onzichtbare – en niet-bestaande – figuur martelde haar niet alleen, maar vervulde ook haar band met de persoon van wie ze hield met onzekerheid.  Hoewel het normaal is om na te denken over hoe de eerdere relaties van onze koppels waren, komt het probleem wanneer dit een obsessie wordt.

Het vergelijken van je huidige relatie met de relatie die je partner in het verleden had, kan je veel lijden bezorgen.

Wat is retrospectieve jaloezie?

In het universum van seksuele relaties ervaren we vaak emoties die moeilijk te definiëren zijn. Retrospectieve jaloezie is hiervan een duidelijk voorbeeld.

Voortdurend nadenken over de relaties van je partner uit het verleden en je daar ongemakkelijk of ongerust over voelen, is een zeer uitputtend fenomeen. Soms maakt het niet eens uit dat die verhalen geen relevantie hebben voor het heden.

De geest is net zo geobsedeerd. Omdat jaloezie soms een irrationele component kan hebben die moeilijk te reguleren is. Dit veroorzaakt de opkomst van gedrag waarbij je plotseling, zoals ze aangeven in een werk gepubliceerd in Social Media + Society (Engelse link), op sociale netwerken naar die ex-partners zoekt om jezelf met hen te vergelijken. Het zijn zelfdestructieve realiteiten.

Hoe ze zich manifesteren

Je partner heeft – net als jij – een verleden, relationele bagage en een reeks emotionele verhalen die een deel van zijn of haar levenslijn beschrijven. Desondanks is er een onbetwistbaar feit: als dit allemaal achterwege is gelaten, komt dat omdat het niet werkte.

Er zijn echter mensen die geobsedeerd raken door de seksueel-affectieve geschiedenis van de geliefde en de manier waarop deze zich manifesteert is als volgt:

Onzekerheid en een laag zelfbeeld

Deze vorm van jaloezie houdt nauw verband met problemen met het zelfbeeld. Degenen die er last van hebben, hebben bijna elk moment de behoefte om bevestiging te krijgen, om te allen tijde het gevoel te hebben dat ze geliefd en geaccepteerd worden.

Emotioneel leed

Dit is vaak jaloezie die gepaard gaat met hoge niveaus van angst, zorgen en emotioneel leed. Gedachten over het verleden kunnen opdringerig en moeilijk te reguleren worden, waardoor het welzijn volledig wordt uitgehold.

Zoeken naar informatie

In dit soort contexten is het heel gebruikelijk dat we alles willen weten over de mensen met wie onze partner is geweest. Dit vertaalt zich in uren doorbrengen op sociale netwerken, foto’s bekijken, reacties, berichten lezen, enz.

Vergelijking

Een terugkerend fenomeen in deze dynamiek zijn vergelijkingen met ex-partners. Dit kan ertoe leiden dat iemand de fysieke verschijning van die mensen onderzoekt en deze vergelijkt met die van henzelf, maar ook met prestaties, persoonlijkheid of zelfs een mogelijk seksleven.

Cognitieve vervorming

De geest die door dit soort jaloezie wordt gedomineerd, ontwikkelt gewoonlijk opvallende cognitieve vervormingen. Een voorbeeld hiervan is het uitvergroten van het belang van relaties uit het verleden of de veronderstelling dat, als de geliefde iets zegt over een van zijn ex-partners, dit een teken is dat hij of zij nog steeds gevoelens voor hem/haar heeft.

Denk na over het verleden van je partner

Mensen die deze jaloezie ervaren, hebben de neiging herhaaldelijk en obsessief na te denken over de eerdere relaties van hun partner. Dergelijke ideeën richten zich op de duur van die relaties, fysieke kenmerken, of er een grotere emotionele of seksuele band was, enz.

Aanhoudende twijfels

Het Rebecca-syndroom voedt degenen die eraan lijden met tonnen twijfels en verschillende onzekerheden. Het is gebruikelijk om te denken dat de geliefde bijvoorbeeld nog steeds gevoelens voor die mensen heeft. Zoiets opent een afgrond van wantrouwen tegenover het stel, ondanks dat er geen bewijs is voor die ideeën of vermoedens.

Hyperwaakzaamheid

Wanneer onzekerheden gepaard gaan met angst, raken de hersenen in een staat van constante alertheid. Wantrouwen, angst voor verraad of verlating zorgen ervoor dat de persoon bijna elke situatie interpreteert als een bedreiging voor zijn emotionele band.

Een voorbeeld hiervan is dat je geobsedeerd raakt door te weten naar wie je partner berichten stuurt, omdat je denkt dat hij of zij je verraadt met een ex.

Waarom verschijnt dit soort jaloezie?

Volgens een studie gepubliceerd in Frontiers in Psychology (Engelse link) zou jaloezie een evolutionair doel dienen: het verschijnt wanneer je een bedreiging voor je relatie waarneemt. Als je denkt dat je die band zult verliezen, word je alert en defensief. Nu gebeurt er iets complexer met jaloezie met terugwerkende kracht.

Wat je bang maakt, behoort tot het verleden en niet tot het heden. Het is ook geen echte bedreiging, maar reageert eerder op een compendium van angsten en onzekerheden die in je ingebed zijn. De redenen? Er zijn verschillende redenen die deze ongemakkelijke en gevaarlijke emotie voor elke emotionele band kunnen verklaren. Wij analyseren ze:

De vooringenomenheid van het romantische idealisme

Het kan je aandacht trekken, maar sommige mensen wensen dat hun partner geen romantisch verleden had, noch dat zij genegenheid en seksuele verlangens voor andere mannen of vrouwen hadden gevoeld. Deze irrationele en idealistische vooringenomenheid zorgt ervoor dat ze elkaars liefdesgeschiedenis als een bedreiging zien.

Angstige gehechtheid

Angstige gehechtheid wordt gekenmerkt door een constante behoefte aan validatie en angst voor verlating, waardoor degenen die het ervaren vatbaar zijn voor het ontwikkelen van retrospectieve jaloezie.

De Universiteit van Catania (Engelse link) heeft een onderzoek uitgevoerd waarin dezelfde kenmerken naar voren komen, naast de behoefte aan zorg, het zoeken naar bescherming en het herkauwen van gedachten.

Iemand met deze hechtingsstijl wordt gegrepen door twijfel, zowel over zichzelf als over de relatie zelf. Deze angst zorgt ervoor dat je op zoek gaat naar details over de liefde van je partner uit het verleden en jezelf vergelijkt met voormalige exen.

Deze cyclus van onzekerheid en jaloezie veroorzaakt conflicten in de huidige relatie, waardoor een negatieve spiraal ontstaat die moeilijk te doorbreken is zonder adequaat emotioneel of therapeutisch werk.

Negatieve ervaringen uit het verleden

Velen van ons leven in moeilijke relaties, waarin we, naast andere dynamieken, te maken kunnen krijgen met bedrog en verraad. Dit soort ongunstige emotionele ervaringen laten een ‘ emotionele wond ’ achter die het soms moeilijk maakt om je huidige partner te vertrouwen.

De angst om nieuwe ontrouw opnieuw te beleven, zorgt er misschien voor dat we exen zien als potentiële bedreigingen voor onze band.

Behoefte aan controle

Er zijn mensen die een buitensporige behoefte ervaren om alle aspecten van de relatie onder controle te houden, inclusief het verleden van de partner. Dit verlangen zou worden ingegeven door een gebrek aan vertrouwen in zichzelf en de partner.

Het is gebruikelijk dat retrospectieve jaloezie een uiting is van deze poging om iets te domineren dat in werkelijkheid niet langer bestaat of relevantie heeft in het hier en nu.

Angst en opdringerige gedachten

Mensen die aan angststoornissen lijden, kunnen soms opdringerige gedachten hebben die moeilijk onder controle te houden zijn. In het geval van het Rebecca-syndroom zijn deze ideeën geconcentreerd op de ervaringen uit het verleden van het paar, wat leidt tot voortdurend piekeren en een zeer uitputtende cyclus van angst.

Gebrek aan vertrouwen in de huidige relatie

Onzekerheden zijn een van de samenstellende elementen van jaloezie. Vaak verschijnt deze emotie wanneer iemand zich niet veilig voelt in zijn relatie en de geliefde niet vertrouwt. Plots wordt alles bedreigend en een reden tot wantrouwen, inclusief de exen die de geliefde misschien nog steeds op zijn sociale netwerken heeft.

Psychologische hulpmiddelen om retrospectieve jaloezie te reguleren

Het reguleren van dit probleem vereist een bewuste en doordachte aanpak. Niet alleen zijn goede communicatiestrategieën van cruciaal belang. Het is ook belangrijk om te werken aan aspecten als eigenwaarde, zelfvertrouwen en zelfs het begrijpen van het soort gehechtheid dat ons definieert. Dit maakt therapie in veel gevallen aanbevolen. Hieronder geven we je enkele basisstrategieën.

Herken en accepteer jaloezie

Houd in gedachten dat jaloezie een emotioneel, cognitief en gedragsmatig fenomeen (Engelse link) is dat mensen altijd heeft vergezeld. En het heeft een heel duidelijk doel: je waarschuwen voor een mogelijke bedreiging voor het emotionele evenwicht met je partner.

Het kan nooit kwaad om de anatomie van deze psychologische realiteiten te begrijpen. Jaloezie voelen is een emotionele reactie die, hoewel ongemakkelijk, terecht is, en we kunnen het allemaal meer dan eens ervaren.

In plaats van het te onderdrukken, is het ideaal om de aanwezigheid ervan te erkennen en het een naam te geven, om vervolgens de oorsprong ervan te begrijpen en het op een effectieve en rationele manier te reguleren.

Identificeer triggers

Begrijpen welke situaties of gedachten deze vorm van jaloezie activeren, is van doorslaggevend belang. Om dit te doen kan het nuttig zijn om bij te houden wanneer en hoe deze gevoelens optreden, en daarbij specifieke patronen te identificeren.

Met deze strategie kun je je bewust worden van de contexten die de meeste onzekerheid en angst veroorzaken, zoals gesprekken met je partner over hun verleden.

Stel irrationele gedachten in vraag

Een nuttig hulpmiddel is cognitieve herstructurering. Het bestaat uit het identificeren en aanpassen van vervormde denkpatronen via vijf stappen die we hieronder zullen beschrijven:

1. Identificeer. Het eerste wat je moet doen is het herkennen van de automatische gedachten die opkomen als reactie op bepaalde situaties en die retrospectieve jaloezie bij je opwekken.
2. Evalueer. Identificeer de sensaties, emoties en gevoelens die je ervaart als gevolg van de gedachten of ideeën die in je opkomen en die de jaloezie versterken.
3. Analyseren. Vraag jezelf af: “Welk bewijs heb ik dat deze ideeën precies zijn zoals ik ze geloof?” ‘Is er iets dat mij je bewijs laat zien?’
4. Genereer alternatieven. Zodra disfunctionele gedachten zijn uitgedaagd, is het tijd om meer realistische en evenwichtige alternatieve gedachten te genereren. Bijvoorbeeld: “Mijn partner hoeft mij niet te verraden met zijn ex. “Als hij nu bij mij is, is dat omdat hij voor mij heeft gekozen, omdat hij van me houdt en ik elke dag kan merken dat hij gelukkig is aan mijn zijde.”
5. Verander je perspectief. De laatste stap is jezelf visualiseren in toekomstige situaties van jaloezie, en dat gevoel op een vastberadener, standvastiger en effectievere manier onder ogen zien. Het gaat erom dat je aan je welzijn werkt, zodat je relatie goed verloopt, zonder disfunctionele denk- en gedragspatronen.

Versterk het gevoel van eigenwaarde

Zoals we al vermeldden, wordt retrospectieve jaloezie vaak geassocieerd met een laag zelfbeeld en persoonlijke onzekerheid. Werken aan zelfvertrouwen en eigenliefde is essentieel om deze realiteit te reguleren.

Aarzel daarom niet om zelfacceptatie te oefenen, jezelf te valideren en je te concentreren op je eigen emotionele welzijn, in plaats van jezelf te vergelijken met bijvoorbeeld de exen van je partner.

Zoek therapeutische ondersteuning

Misschien is dit soort jaloezie moeilijk om in je eentje mee om te gaan, vooral als het voortkomt uit hechtingsproblemen of traumatische ervaringen uit het verleden. Acceptatie- en commitmenttherapie (ACT), cognitieve gedragstherapie (CBT) of EMDR-therapie voor trauma zijn nuttig in deze scenario’s.

Kijk met vertrouwen naar het heden

Retrospectieve jaloezie nodigt je uit om naar binnen te kijken, in plaats van naar het verleden van je partner. Ze zijn bovenal een weerspiegeling van je eigen onzekerheden en de strijd om je waardig en genoeg te voelen in een relatie.

Zie deze emotie niet als iets disfunctioneels, maar eerder als een waarschuwingssignaal, als een kans om aan jezelf te werken en je zelfvertrouwen te verbeteren.

Door jezelf en de huidige verbinding met je partner te leren vertrouwen, transformeer je angst in acceptatie en twijfels in zelfliefde. Het overwinnen van jaloezie bevrijdt je niet alleen van het verleden, maar stelt je ook in staat een toekomst op te bouwen gebaseerd op vertrouwen, wederzijds respect en innerlijke vrede. Het is de moeite waard om aan te werken.