Waarom dacht Nietzsche dat we ziek zijn?

De filosoof Nietzsche (1844 – 1900) heeft waarschijnlijk één van de meest revolutionaire en de meest geïnterpreteerde filosofieën geschapen in de korte geschiedenis van de gedachteleer. Met hem ontstonden het idee dat God dood is en een nieuwe wijze om de manier waarop de wereld geboren was, te bekijken en te begrijpen.

Het is een manier die probeert om mensen en hun gedachten te bevrijden. Want we hebben onszelf opgesloten in een gevangenis. Het is een geraffineerde poging om te ontsnappen aan onze ergste angst, een angst voor het leven, onszelf en onze vrijheid.

Nietzsche dacht dat de oorsprong van vele van onze problemen in het verlichte, enigszins democratische Griekenland lag. We hebben de mythe aan de kant geschoven en zijn de logos gaan aanbidden. We aanbaden een gevoel van rede dat van ons beperkte wezens maakte, bang van de schaduwen die we in de grot zagen.

Nietzsche blijft sceptisch over dit soort moderniteit. Hij denkt dat er onder dit kader iets verborgen ligt: bitterheid over het leven, over wat ons overkomt en over wat we niet leuk vinden.

De oorsprong van de ziekte volgens Nietzsche…en van de tragedie

In Griekenland verloor Dionysus (zijn leven) en won Apollo (de discussie). Dat is hoe we gehypnotiseerd werden door een gevoel van volmaaktheid dat we naar buiten toe projecteren. Want het zal altijd buiten onszelf liggen. Dat komt door de manier waarop we het uitdrukken: ver weg, omdat dat is waar we zijn, ver van onze eigen aard.

• Onze straf en ook onze lotsbestemming: een symbolische vorm te overstijgen en verder te gaan naar een materiële vorm.
• De enige manier om deze straf om te keren: de dood.

Het is een idee dat tegenwoordig nog steeds het ideaal is voor religieuze fundamentalisten. Ze verpakken zichzelf bommen en gaan op weg naar een betere wereld. Maar ze nemen onderweg ook andere levens mee. Ze denken bovendien dat deze levens hun ticket naar buiten zijn.

Socrates heeft wellicht de deur naar deze gedachte geopend, door het dionysische (leven) te scheiden van het apollinische (rede). Maar het was Plato die de ene bovenop de andere geplaatst heeft. Op die manier heeft hij de Socratische methode (de vrucht van de kennis, het succes van de rede) en ook de tragedie volbracht.

De openbaring van deze splitsing en de hiërarchie ging dan verder door het christendom. Het christendom sprak over het leven als een voorbereiding op de dood of als een tranendal.

De dood was een straf en de beloning was de hemel. Dit was een idee dat volmaakt paste bij de ontberingen die de mensen doormaakten. Ze werden geteisterd door hongersnood en de pest en ze dorstten naar hoop. Je lijdt nu maar daarna zal je jouw beloning krijgen. Maar alleen de mensen die genoeg geleden hebben om de beloning te verdienen, zullen die krijgen.

Deze visie betekent voor mensen ook morele bestraffing. Want onze beste daden zijn nooit onze eigen handelingen. Dit is wellicht de reden waarom we dingen zeggen als “achter de wolken schijnt de zon.” Dit is eigenlijk de rechtvaardiging die sommige mensen gebruikt hebben om te verklaren hoe het mogelijk is dat een almachtige lieve God toelaat dat tragedies ons overkomen. Het is bijna grappig, toch?

We hebben onszelf tot de slavernij veroordeeld

We keren even terug naar de kern van het denken van Nietzsche. Dit is dus hoe we een waardeschaal ontworpen hebben die meer op ons geloof dan op onze kennis gebaseerd was. Maar we zijn allemaal slimme mensen en de Middeleeuwen zullen niet voor eeuwig blijven duren, dus…

Intussen begonnen we de wetenschap uit te bouwen. Het was de beste oplossing die we hadden om te ontsnappen aan alle diepe gevoelens in onszelf. Voor Nietzsche was in deze betekenis alle wetenschap een volmaakt instrument dat mensen geschapen hadden om zichzelf uit hun grot te graven.

Toen we de wetenschap als model installeerden, hoopten we de lotsbestemming die voor ieder van ons uitgeschreven was, te begrijpen. Het is een vergelijking waar alles in past. Het is eigenlijk net als wat handelszaken nu gebruiken om te voorspellen wat het volgende is dat consumenten gaan kopen.

Nietzsche stelt deze manier van denken tegenover het nihilisme. Hierop baseert hij zijn “filosoferen met een hamer.” Het is het destructieve deel van zijn filosofie. Want het valt het kader van het traditionele denken en zijn resultaten aan, en dan vooral de westerse cultuur en andere plaatsen waarin hij die cultuur weerspiegeld ziet.

Nihilistisch pessimisme en de komst van de supermens

Als onderdeel van zijn nihilisme vertelt Nietzsche ons waarom hij denkt dat we ziek zijn. Hij denkt dat wat in Griekenland gebeurde, het begin van de tragedie voor ons allemaal was. Zijn antwoord is net als een Copernicaanse wending. Want het is vergelijkbaar met wat er met de Verlichting en met het antropocentrisme gebeurde. Maar het heeft een erg verschillende toon en betekenis.

In tegenstelling tot de denkers van de Verlichting geloofde hij niet dat de wetenschap ons zou redden. Nietzsche dacht eigenlijk dat wetenschap niets anders was dan een vervanging voor religie, maar op sommige vlakken wel intelligenter en dynamischer. Het was een religie die alleen maar onze bitterheid over het leven verraadde. Het resultaat was dat het ook onze ziekte en de “onderdrukking” van onze meest fundamentele instincten verraadde.

Een andere uiting van deze zieke moderniteit was, naast religie of wetenschap (wat Nietzsche vooral in de wiskunde zag) taal. We probeerden het leven niet alleen tot louter getallen te herleiden maar ook te reduceren tot begrippen.

Dit soort taal is fictie. Het is een collectief instrument dat we gebruiken in een poging om de waarheid te vinden. En het is een waarheid waarvan we zeker zijn dat het geklasseerd en geobjectiveerd kan worden en dat het kwantificeerbaar en absoluut is. Maar werkt de wereld die we bewonen, echt op die manier?

We hebben nu de ziekte begrepen. Maar wat was volgens Nietzsche de oplossing? Hij dacht dat het antwoord was dat we in onze waarden moeten investeren en verder bewegen naar de geboorte van de supermens. De supermens is een persoon die zijn leven zo goed leeft, dat hij het opnieuw wil doen.

Dit is het echt dynamische deel van de denkschool van Nietzsche, zijn manier om wantrouwen te overstijgen en het leven te omhelzen.