Waarom cynisme ooit iets goeds was

Cynisme als filosofische stroming heeft niets te maken met het huidige gebruik van het concept 'cynicus'.

Diogenes van Sinope was de vader van het cynisme. Hij leefde in het oude Griekenland, tijdens de vierde eeuw voor Christus. De oude volgelingen van dit cynisme waren heel anders dan moderne cynici. Het was pure kritiek. Ze waren het niet eens met de schijnheiligheid van de samenleving en wilden op een veel authentiekere manier leven.

Het woord ‘cynisch’ komt van het Griekse woord ‘kinus’, wat ‘honds’ betekent. Op cynici werd in die tijd dan ook enigszins neergekeken, zij zouden leven als ‘honden’: rondzwervend, zonder bezit, eenzaam. Ook Diogenes zelf leefde als een hond, in absolute armoede.

Tegelijkertijd maakte zijn bijtende filosofische leer hem tot een van de meest scherpzinnige denkers van zijn tijd. Dit toonde de andere kant van het leven als een hond: onafhankelijk, belonend tegenover het goede, maar vijandig als het nodig is, vrij van schaamte, culturele regels en bezittingen.

Tegenwoordig heeft cynisme een heel andere betekenis gekregen. Moderne cynici geloven niet in waarden en hier scheppen ze ook over op. Ze bekritiseren de samenleving niet met het oog op verbetering, maar alleen om deze te veroordelen. Ze zijn als een norse hond, en leveren geen enkele geldige bijdrage.

Diogenes van Sinope en het oorspronkelijke cynisme

Diogenes wordt gezien als een groot man en er worden hem prachtige dingen toegeschreven. Hij had niet eens een huis, zijn enige huis was een vat. Hij zag eruit als een bedelaar, vanwege de vodden die hij droeg. Toch was hij een van de meest inzichtelijke mannen van zijn tijd. Plato noemde hem “Een gekke Socrates”.

Gezegd wordt dat Alexander de Grote geïnteresseerd was om hem te leren kennen. Hij ging hem zoeken en stelde zichzelf voor met: “Ik ben Alexander de Grote”. Waarop de cynicus antwoordde: “En ik ben Diogenes, de hond”. Na een kort gesprek zei Alexander tegen hem: “Vraag van me wat je maar wilt”. Diogenes antwoordde: “Ga opzij, je blokkeert de zon”.

Volgens een andere anekdote stond Diogenes op een dag op het plein en at hij groenten die anderen in de prullenbak hadden gegooid. Een andere filosoof liep langs hem en zei: “Als je voor edelen werkte zoals ik, hoefde je geen groenten te eten”. Diogenes antwoordde: “Als je groenten at zoals ik, hoefde je niet voor de edelen te werken”. Deze gevallen geven ons een idee van het type denker dat hij was.

Modern cynisme

Macht en geld zijn altijd een bron van corruptie geweest, ongeacht de plaats en de tijd. Met het verschijnen van het kapitalisme en de val van de grote utopieën, heeft het inmiddels echter zijn top bereikt. Geld en macht hebben het meest verachtelijke gedrag gemotiveerd dat er in onze samenleving heeft plaatsgevonden.

We zouden kunnen zeggen dat Machiavelli, de grote machtsfilosoof, de vader is van het moderne cynisme. Van hem is de beroemde uitdrukking “Het doel heiligt de middelen”. Na Machiavelli volgde een reeks filosofen die het individualisme boven alles plaatsten.

Volgens hen moet de mens, ten koste van alles, streven naar egoïsme. Elke handelwijze die jou ten goede komt, is perfect geldig, wat dat ook mag betekenen.

Door de geschiedenis heen hebben mannen met een grote politieke of economische macht altijd de neiging gehad om met groot cynisme te handelen, in de moderne zin van het woord. Als boegbeelden die samenlevingen hebben geleid of gestuurd, zijn ze voor velen een voorbeeld geworden.

Veel mensen zien hun handelingen dan ook als volledig correct. En na de val van de grote ideologieën en utopieën, gold dit alleen maar nog meer. De macht van het geld was verslagen en daarom is het doel heiligt de middelen zo een relevant gezegde geworden.

Cynisme in interpersoonlijke relaties

Vanuit de hoogste regionen van de macht heeft het cynisme zich uitgebreid en is het in onze dagelijkse relaties geïnfiltreerd. Dit komt vooral tot uiting in bepaalde machtsverhoudingen. Een voorbeeld hiervan is de relatie tussen werkgever en werknemer. We kunnen het ook zien in relaties tussen mannen en vrouwen en volwassenen en kinderen.

Hoewel er een sterke stroming is tegen het cynisme, blijft het een belangrijke plaats innemen in onze huidige samenleving. Vaak wordt het echter op een heel subtiele manier uitgedrukt. Zoals wanneer een werkgever, een man of een volwassene in de eerder genoemde relaties willekeurig regels oplegt hoe het hem uitkomt. Waarop de werknemer, de vrouw of de kinderen kunnen slikken of stikken.

Cynisch gedrag is pervers. Wanneer dergelijk gedrag zijn intrede doet in menselijke relaties, maakt het ze erg ongezond. Op de korte, middellange of lange termijn zijn er ook negatieve gevolgen voor degenen die in dit soort gedrag vervallen. Valse affectie bevordert verborgen zonden en stimuleert hypocrisie. Hoewel het je een onmiddellijke egoïstische voldoening geeft, verlies je veel meer dan je wint.

Afbeeldingen met dank aan Kylli Sparre