Ken jij de verschillende soorten dyslexie al?

Deskundigen erkennen verschillende soorten dyslexie. De overkoepelende definitie hiervan is dat het een stoornis is die iemands vermogen om te lezen en geschreven taal te begrijpen aantast. Hierbij gaat het om moeite met het doorlopen van het alfabet, het benoemen van letters en het analyseren en classificeren van geluiden.

Bovendien komen de volgende dingen ook vaak voor bij mensen met dyslexie: men slaat woorden over, vervangt ze, vervormt ze, draait lettergrepen om of voegt woorden toe. Vaak is men ook een beetje traag en twijfelachtig.

Ook fungeert de visuele oplettendheid vaak niet helemaal naar behoren en begrijpt iemand met dyslexie vaak niet wat er mis gaat. Echter niet iedereen met deze aandoening heeft last van al deze symptomen. Er bestaan namelijk verschillende soorten dyslexie!

Om deze verschillende soorten dyslexie te begrijpen, moet je begrijpen hoe een mens leest. Dit gebeurt via een zogeheten dual process (dubbel proces). Dit wil zeggen dat ons brein gedachten vaak op twee verschillende manieren vormt. Dat geldt in dit geval ook voor hoe het informatie uit woorden opneemt: visueel en fonologisch.

De eerstgenoemde, visuele lus omvat het lezen van woorden als geheel. We gebruiken hierbij ons dieper gelegen, niet-declaratieve geheugen om de woorden te herkennen. Dit is enkelen alleen mogelijk bij woorden waar we al bekend mee zijn. De fonologische lus focust om fonemen en grafemen en hoe deze vervormd worden. Hierbij worden de woorden telkens individueel beschouwd. Dit komt dus juist goed van pas bij onbekende woorden.

Als dus al één van deze lussen wordt aangepast, zal dit resulteren in een specifiek type dyslexie. In dit artikel gaan we het daarom hebben over de verschillende soorten dyslexie die zich kunnen ontwikkelen wanneer verschillende functies aangetast worden.

We gaan hierbij vooral kijken naar oppervlaktedyslexie, fonologische dyslexie en diepe dyslexie.

Verschillende soorten dyslexie

Oppervlaktedyslexie

Mensen met oppervlaktedyslexie ervaren een selectieve stoornis van hun vermogen om onregelmatige woorden te lezen. Dit zijn woorden waarbij twee woorden met klanken die op dezelfde wijze wordt geschreven, niet hetzelfde worden uitgesproken.

Oppervlaktedyslexie is een type dyslexie dat niet in alle taalgebieden voorkomt omdat niet alle landen onregelmatige woorden heeft. In het Spaans kent men dit soort woorden namelijk niet, maar Nederlands wel. Bijvoorbeeld: “oefening” (normaal) en “coëfficiënt” (onregelmatig).

Oppervlaktedyslexie laat een beperking van de visuele lus zien, ofwel van het niet-declaratieve geheugen. Mensen met dyslexie kunnen normale woorden prima lezen, al dan niet met behulp van een één-op-één overzetting van een grafeem (geschreven klank) naar een foneem (hoorbare klank).

Deze strategie zal echter weinig nut hebben bij het lezen van onregelmatige woorden. Verder bewijs dat bijdraagt aan de hypothese dat de visuele lus bij deze vorm van dyslexie aangedaan is, is dat mensen met oppervlaktedyslexie geen moeite hebben met het lezen van verzonnen woorden.

Nog een belangrijk onderdeel van oppervlaktedyslexie is dat de semantiek niet aangetast is. Dat wil zeggen dat als iemand niet in staat is om een woord goed te lezen, hij of zij toch begrijpt wat er staat — zolang iemand anders het hardop leest en het goed uitspreekt. De schade is daarom beperkt tot het daadwerkelijke leesvermogen van de patiënt.

Fonologische dyslexie

Mensen die fonologische dyslexie hebben, lijden aan een selectieve stoornis van hun vermogen om onbekende woorden te lezen. Dit geldt ook voor verzonnen woorden. Ze zijn in ieder geval wel in staat om woorden die ze kennen, wel te herkennen. Zo kan iemand moeite hebben met het verzonnen woord “kosteren,” en niet met het woord “kosten.”

Dit demonstreert dat de fonologische lus beschadigd is. Mensen met fonologische dyslexie zijn niet in staat om woorden van grafemen om te zetten tot fonemen. Daarom zal zo iemand moeite hebben met onbekende of niet-bestaande woorden. Tegelijkertijd, omdat de visuele lus wel intact is, zullen ze prima in staat zijn om bekende woorden goed te lezen.

Deze mensen ondervinden bovendien moeilijkheden bij het lezen van functiewoorden (de, het, een enzovoort). Dat komt waarschijnlijk omdat ze erg abstract zijn en op zich geen inhoud hebben. Onderzoek hiernaar lijkt echter tegenstrijdige uitkomsten te geven.

Vandaar dat we voorzichtig moeten zijn wanneer we fonologische dyslexie proberen te interpreteren. Het kan namelijk heel goed dat andere hersenregio’s schade hebben opgelopen waar wij nog niet van af weten.

Diepe dyslexie

Als laatste op de lijst van soorten dyslexie, behandelen we diepe dyslexie. Op het eerste gezicht lijkt het misschien zo dat oppervlaktedyslexie en fonologische dyslexie de mogelijkheden tot andere vormen uitgeput hebben. Tenminste, wat betreft de dual process theorie.

Er bestaan echter nog andere soorten dyslexie, waarvan dit er eentje is. Je zult vanzelf zien dat het ook meteen een erg verrassende soort is: diepe dyslexie. Ondanks de overeenkomsten met fonologische dyslexie, heeft dit type een typisch kenmerk: semantische paralexie.

Semantische paralexie treedt op wanneer de patiënt in plaats van een woord te lezen, een ander woord produceert. De betekenis van dit nieuwe woord is echter gerelateerd aan dat van het oorspronkelijke woord. Een voorbeeld: in plaats van het geschreven woord “dochter,” zal de patiënt misschien het woord “zus” zien.

Dit is een erg interessant verschijnsel. Het suggereert namelijk het bestaan van hersenlaesies. Deze lijken van invloed te zijn op hoe iemand de betekenissen van verschillende woorden inschat.

Er is nog een belangrijk onderdeel dat de mate van semantisch disfunctioneren illustreert: de moeite die iemand heeft met het lezen van een woord, kan worden afgeleid uit hoe vindingrijk het nieuwe woord is dat hij of zij produceert. Wanneer iemand moeite heeft met het opbouwen van een mentaal beeld omtrent de relevante concepten, zal hij meer moeite hebben met lezen.

Tegelijkertijd is het zo dat wanneer de concepten gerelateerd aan het woord makkelijk in te beelden zijn, de leesprestatie beter zal zijn. Dit laat ons zien dat iemand met diepe dyslexie dus moeite heeft met het zoeken naar een woord binnen het semantische netwerk. Hierdoor denkt men ook dat hoe meer mentale data beschikbaar is, hoe makkelijker het te vinden is. Zodoende zou lezen ook makkelijker moeten zijn.

Meer onderzoek is nodig

Dyslexie is een complexe stoornis. De onderzoeken hierover hebben ons veel geleerd over ons vermogen om taal te begrijpen en te beoefenen, en hoe taal werkt. Het begrijpen van de verschillende soorten dyslexie helpt ons op den duur ook de structuur en functionaliteit van taal te begrijpen.

Daarom is diepgaand onderzoek ook hard nodig. Alleen op die manier kunnen we een breder begrip van de basis van communicatie krijgen. Bovendien zal het ons in staat stellen om de mogelijke oorsprong van mislukkingen in deze communicatie te ontdekken.