The Machinist: een jaar zonder slaap
Christian Bale lijkt zich niet al te veel zorgen te maken over fysieke veranderingen. Hij verraste ons door aan te komen om Dick Cheney te portretteren in Vice. Dit was echter niet de eerste keer dat hij een drastische verandering van imago onderging. In 2004 verscheen The Machinist, een film van Brad Anderson, in de bioscopen.
Het was een psychologische thriller waarin Bale niet alleen onherkenbaar was, maar hij wist ook een flink deel van het kijkerspubliek van zijn stuk te brengen.
De extreme slankheid van het personage van Trevor Reznik maakte het publiek namelijk uiterst ongemakkelijk. Zijn fysieke verschijning was in werkelijkheid niets meer dan een weerspiegeling van het gekwelde innerlijk van het personage. In feite draait de film volledig om Trevor en de mysterieuze samenzwering tegen hem. Als kijkers weten we niet of we moeten meeleven of afstand van hem moeten nemen.
Trevor werkt als machinist in een fabriek en kan al een jaar niet meer slapen. Hij is een moeilijk personage wiens gedrag anderen weghoudt. Sterker nog, zelfs als kijkers wijzen we hem af. Na een ernstig ongeluk in de fabriek neemt Trevors leven een onverwachte wending. Dit leidt hem op een vijandig pad tussen geestelijke gezondheid en waanzin.
The Machinist is een film die ingaat op de psyche van zijn hoofdpersoon, die langzaam onthult waarom hij zo vreemd is en een jaar lang niet heeft kunnen slapen.
In dit artikel proberen we geen spoilers te geven voor het geval je de film niet hebt gezien, maar we verklappen wel een paar details over de plot.
Wat is er met hem gebeurd?
Dit is de vraag die door ons hoofd spookt. Als kijkers zijn we gewend ons in te leven in personages, die altijd de neiging hebben een zekere belangstelling bij ons op te wekken, of ze nu goed of slecht zijn.
In dit geval is het niet zo dat Trevor Reznik onze belangstelling niet wekt, maar dat we niet weten of we willen dat zijn plannen uitkomen of niet. In feite weten we niet of we hem moeten vertrouwen of niet.
Vanaf de eerste minuten van de beelden zien we een man die lichamelijk volledig achteruit is gegaan. Zijn extreme magerheid en gebrek aan slaap resulteren inderdaad in een kadaverachtig gezicht dat ook duidelijk wijst op een of ander probleem.
In feite beseffen we al snel dat er iets mis is met Trevor. Bovendien heeft het slaapgebrek zijn tol geëist van hem. We weten echter niet waarom hij niet kan slapen. Daarin schuilt de magie van de film The Machinist.
In een thriller die vaak grenst aan terreur, worden we meegesleept door een ongemakkelijke, duistere en tragische vertelling waarin de puzzelstukjes vaag lijken.
We weten niet of Ivan, de nieuwe operator die Trevor kwelt, echt is of een product van zijn verbeelding. Evenmin begrijpen we volledig Trevors relatie met de twee vrouwen in zijn leven. Maria is een serveerster en Stevie is een prostituee met wie Trevor een nauwe band heeft. Heeft hij hen altijd gekend?
Trevor’s verleden
We weten weinig of niets over Trevor’s verleden, ook al begint de film met een slotscène. Gaandeweg krijgen we echter aanwijzingen. Het feit dat er een serie post-it briefjes op zijn koelkast verschijnt met een spelletje beul is echter nogal moeilijk te geloven, zeker als Trevor probeert het spel te voltooien.
We beginnen te speculeren en denken dat alle problemen in zijn leven voortkomen uit zijn slapeloosheid. Er is duidelijk iets misgegaan en er is een diep probleem dat Trevor emotioneel raakt, maar we kunnen er niet achter komen wat dat is. Hoe is hij in deze toestand gekomen? Heeft hij altijd al last gehad van slapeloosheid? Is hij altijd al een gekweld individu geweest?
De film geeft niet al te veel aanwijzingen, hoewel het niet moeilijk is om uit te vinden dat een of andere traumatische episode heeft geleid tot zijn vreemde gedrag.
De sleutel ligt in de enscenering
De film beweegt zich voortdurend in een monochrome omgeving en koude tinten grijs en blauw doordringen het scherm. Op de een of andere manier roepen deze kleuren bepaalde gevoelens van wantrouwen, angst en ongemak bij ons op (Spaanse link).
Het groen dat we zien is niet helder maar troebel, als de kleur van stilstaand water. De weergave van groene tinten roept bij ons inderdaad een gevoel van afwijzing, verraad en manipulatie op.
In zekere zin komt die doffe, grijsachtige en vieze groene toon overeen met Trevors waarheid en de mentale manipulatie waaraan hij wordt onderworpen. We weten echter niet waar het vandaan komt. We weten niet of het Ivan is, een van zijn vrienden, of Trevor zelf die zo’n druk uitoefent op zijn geest.
Hetzelfde gebeurt met de blauwe tinten. Die zijn een constante gedurende de hele film. Nogmaals, het is geen helder maar een troebel blauw dat de wereld van de dromen oproept, de wereld die Trevor niet kan bereiken.
Blauw
Blauw kan worden geïnterpreteerd als een misleiding van onze zintuigen, een onwaarheid, vanwege het verband met dromen. Wat we zien is niet helemaal echt, maar een soort fata morgana van de werkelijkheid.
Het decor is vol illusoire, bewolkte en ongemakkelijke kleuren, waar de vreemde, zwijgzame en mysterieuze personages zich doorheen bewegen. Ook de nacht krijgt een bijzondere betekenis, evenals Trevors werkomgeving, die als vijandig en te mechanisch wordt voorgesteld.
Al deze negatieve visuele connotaties accentueren de intrige van de film en dienen als een extra element in het verhaal dat ons, de kijkers, bepaalde sensaties bezorgt.
We beseffen al snel dat Trevor’s geest hem vaak parten speelt. Tussen zijn vergeetachtigheid en misleidende visioenen bevindt hij zich in een achtervolging, in een gevecht met zijn eigen ik.
Op dit punt vragen we ons af of hij lijdt aan een posttraumatische stressstoornis. Hij lijkt zeker een slachtoffer te zijn van zichzelf en zijn mysterieuze verleden en het onbekende feit dat hem ervan weerhoudt in slaap te vallen.
Terreur zit in de geest
Zoals we al eerder zeiden, is het engste aan de film de hoofdpersoon zelf en de vreemde gebeurtenissen die in zijn appartement plaatsvinden als gevolg van een ongeluk in de fabriek. We worden in onzekerheid gehouden. Daarnaast twijfelen we aan Trevor en tegelijkertijd willen we iets positiefs in hem ontdekken. We weten eenvoudigweg niet waar zijn problemen vandaan komen.
Alles lijkt in dezelfde richting te wijzen, naar de menselijke geest en zijn breekbaarheid. Verre van te geloven in vreemde samenzweringen, nemen we een houding aan die wijst naar de geest van de hoofdpersoon als de schuldige.
Tot op zekere hoogte hebben we allemaal wel eens last gehad van de problemen die een slapeloze nacht veroorzaakt. Daarom begrijpen we het idee van een conflict dat ontstaat door een jaar lang te lijden aan voortdurende slapeloosheid.
De waarheid
Maar in hoeverre kunnen onze zintuigen ons misleiden? In hoeverre kan een gebrek aan slaap ons beïnvloeden in ons dagelijks leven? We proberen voortdurend de sleutels van dit raadsel te ontcijferen.
Het is een puzzel die zich manifesteert in de vorm van een beulspel dat Trevor afmaakt met een potlood, behalve wanneer hij eindelijk de waarheid begrijpt. Dan gebruikt hij een permanente stift. Dit markeert een beslissende wending op zijn weg naar acceptatie en het overwinnen van zijn probleem.
The Machinist bevat verschrikkingen die verre van bovennatuurlijk zijn. De afweermechanismen van de geest van de hoofdpersoon interfereren in een verhaal dat bijna in de eerste persoon wordt waargenomen. We zien wat Trevor ziet, wat hij voelt en, hoewel we het wantrouwen, is het de enige waarheid die we voor onze ogen hebben.
The Machinist is een film gebaseerd op werken als Dostojevski’s The Double (1846) en Roman Polanski’s The Chimeric Tenant (1976).
Kortom, dit is een film die, in de stijl van een thriller, een angstaanjagend verhaal aanneemt waarin alles draait om een mens en zijn geest en psyche. Het laat ons zeker niet onverschillig. Sterker nog, hoewel het probleem uiteindelijk wordt opgelost, roept het bij ons, de kijkers, slepende twijfel en verbijstering op.
