Wat is prosopagnosie? Ik zie jou, ik ken jou, maar ik herken jouw gezicht niet
Prosopagnosie is een zeldzame ziekte die tegenwoordig tweeënhalf procent van de bevolking raakt. Het heeft enkele erg bekende mensen getroffen, zoals de acteur Brad Pitt, de medeoprichter van Apple Steve Wozniak en de neuroloog Oliver Sacks, die onlangs overleden is. Mensen met deze stoornis zijn niet in staat om gezichten te herkennen, ook hun eigen gezicht niet. Heb je er ooit al eens over nagedacht hoe je leven zou zijn als je ‘gezichtsblindheid’ hebt?
Stel je voor dat je met de hond gaat wandelen en je ontmoet je beste vriend. Maar je zegt hem geen ‘goeiedag’ omdat je niet weet wie hij is. Je wil je kinderen slaapwel zeggen, maar je herkent hun gezichten niet. Of je gaat naar kantoor en je collega’s zien er als complete onbekenden uit.
Voor iemand met prosopagnosie is elke dag ingewikkeld. Mensen met deze aandoening beseffen vaak zelfs niet dat ze het hebben.
Wie ben jij? En wie ben ik?
Deze aandoening verstoort niet alleen de gezichtsherkenning van dichte familieleden, vrienden en kennissen. Het kan zelfs invloed hebben op het herkennen van emotionele uitdrukkingen en het geslacht van personen. Alle gezichten lijken dan zonder onderscheid hetzelfde.
Dat is de reden dat iemand in de sociale omgeving van een persoon met prosopagnosie, zich gekwetst kan voelen door die persoon. Ze hebben zovele ervaringen gedeeld en nu herkent hij haar zelfs niet. De acteur Brad Pitt heeft dit letterlijk gezegd. Hij zei dat de mensen die zeer dicht bij hem stonden, hem beschreven als egoïstisch en arrogant. Dit kwam door de aandoening.
In de meest ernstige gevallen is de persoon zelfs niet in staat om zichzelf in de spiegel of op een groepsfoto te herkennen. Dit kan erg negatieve gevolgen hebben. Niet alleen in interpersoonlijke relaties maar ook op de werkvloer. Het kan je zelfbeeld aantasten en zelfs depressie veroorzaken.
Sommigen geloven dat het een geheugenprobleem is
De term komt van het Griekse prosopon (gezicht) en agnosia (afwezigheid van kennis). De mensen die aan deze stoornis lijden, hebben een perfect goed zicht. Ze kunnen de meeste voorwerpen redelijk goed onthouden en herkennen. Net als elke gezonde persoon weten ze dus wie hun ouders zijn, wat de favoriete kleur van hun kinderen is, wat hun partners al of niet graag hebben, wat ze gisteren gegeten hebben of hoe goed hun kamergenoot kan zingen.
Hoewel de hersendelen die gezichten verwerken, in een voortdurende wisselwerking zijn met de neuronale netwerken van het geheugen, is het niet per se een geheugenprobleem. Het is meer een aandoening die speciaal verbonden is met gezichten.
We nemen een algemeen model van gezichten waar
Voordat baby’s leren praten of zelfs brabbelen, merken ze op een instinctieve manier gezichten op. Tegen de tijd dat ze vier maanden oud zijn, verwerken ze gezichten op een duidelijk bepaalde manier. Dit is te wijten aan het feit dat gezichten extreem veel informatie bieden. Gezichten weerspiegelen emoties, gevoelens, identiteit, geslacht en etniciteit.
Een persoon met prosopagnosie kan verschillende delen van het gezicht (neus, ogen, mond, enzovoort) identificeren. Maar ze zijn niet in staat om zich de precieze plaats van deze delen op het gezicht te herinneren. Bovendien kunnen ze geen volledige gezichtsstructuur samenstellen. Ze kunnen de kenmerken van een gezicht niet omzetten in een uniek patroon van eigenschappen. Met andere woorden, ze kunnen de kenmerken van een gezicht niet associëren met de identiteit van een persoon.
Dit gebeurt omdat gezichten verwerkt worden in hun geheel, niet in delen. Dat wil zeggen dat we anderen niet alleen identificeren op basis van hun ogen of hun mond. Omdat we zoveel informatie krijgen van het gezicht van een persoon, zijn we in staat om alles tegelijkertijd op te nemen en een algemeen model van een gelaat te creëren.
De oplossing is om aanwijzingen uit de omgeving te gebruiken
Het onvermogen om gezichten te herkennen is het meest opvallende kenmerk van prosopagnosie. Maar in sommige gevallen kunnen mensen met deze aandoening de gezichten van mensen met wie ze een hechte band hebben, wel herkennen. Zolang de gezichten opvallen binnen een groep omwille van een bepaald specifiek kenmerk, zullen ze erin slagen om ze te herkennen.
Wat ze in dit geval doen, is verschillende aanwijzingen in de omgeving gebruiken en strategieën toepassen die mogelijk vervelende situaties vergemakkelijken. Ze kunnen afleiden wie de persoon is die tegenover hen staat, aan de hand van een typisch detail van die persoon. Dit zijn enkele voorbeelden. Ze merken de haarkleur of de bril of de manier waarop iemand stapt. Andere aanwijzingen zijn de tint van de huid, unieke littekens, vlekjes of de kwaliteit van de stem.
Hoe meer het kenmerk merkbaar is, hoe sneller en hoe gemakkelijker het zal zijn om hen te identificeren. Erg dikke wenkbrauwen, oren die echt ver uiteen staan, een felgroene bril, een sterke parfum, enzovoort. Al deze eigenschappen kunnen een persoon met prosopagnosie helpen om de mensen rond hem te herkennen.
Word je geboren met prosopagnosie?
Deze ziekte kan al bij de geboorte aanwezig zijn. Het kan erfelijk zijn en doorgegeven van generatie op generatie. Maar dit komt niet vaak voor. In de meeste gevallen wordt deze stoornis veroorzaakt door hersenbeschadiging in de beide hersenhelften. Dit kan het gevolg zijn van een beroerte of van een hersentumor. Wat minder vaak voorkomt, is dat het een resultaat is van een cranio-encefaal letsel zoals een hersenontsteking die het centrale zenuwstelsel aantast.
Waarneming van gezichten vereist een aantal cognitieve processen in verschillende gebieden en structuren van de hersenen. Maar er is een bepaald gebied in de hersenen dat specifiek verantwoordelijk is voor de herkenning van gezichtskenmerken: het fusiforme aangezichtshersengebied. Het bevindt zich in de temporale hersenkwab, in de gyrus fusiformis.
Welke behandelingen bestaan er?
Voor prosopagnosie bestaat er geen doeltreffende behandeling. Toch kunnen artsen hun patiënten trainen om contextuele aanwijzingen te gebruiken. Deskundigen geven ook het advies dat de mensen rond deze patiënten hun dagelijks leven zo gemakkelijk mogelijk maken. Je kan bijvoorbeeld de naam zeggen van iedereen die aanwezig is. Of je vermijdt grote menigten en feesten of films met te veel personages.
Nu weet je iets meer over deze weinig bekende ziekte. Slechts weinig mensen krijgen last van deze aandoening waarbij ze blind worden voor gezichten. Wat denk jij zelf als je al deze informatie leest?
