De positieve kant van eenzaamheid

Toen we nog op school zaten, maakten we geregeld gebruik van zinnetjes als ‘Ik heb de toetst gehaald’ of ‘De juf heeft me een onvoldoende gegeven’. Vaak genoeg waren we er niet toe in staat toe te geven welke prijs er aan onze beslissingen verbonden zat, waardoor we externe factoren als excuus gebruikten. Het juiste om te zeggen zou namelijk zijn ‘Ik had besloten om niet te leren’ of ‘Ik wilde liever iets anders doen’. Meestal zijn we op die leeftijd echter bang dat ‘de groep’, alle mensen om ons heen, ons niet zullen accepteren. We zijn bang om alleen of eenzaam te moeten zijn.

De vrijheid om jezelf te zijn, gaat uit van twee dingen. Allereerst moet je verklaringen en excuusjes vermijden en ten tweede moet je bereid zijn om de gevolgen van je handelingen te accepteren. Het is echter helemaal niet zo makkelijk om vrij te zijn, vrij van de angst om door iedereen aardig gevonden te moeten worden. Vrij van de behoefte om je aan te passen aan hetgeen anderen van je willen. Vrij van de noodzaak om te doen wat de maatschappij en de mensen om je heen van je verwachten.

De vrijheid die de westerse wereld probeert te verdedigen en die veel andere landen benijden. Er bestaat daarnaast echter nog een veel subtielere vorm van vrijheid: de vrijheid om keuzes te maken binnen de marges die we hebben, binnen hetgeen ons echt angst aanjaagt. Dit betekent namelijk dat we de risico’s die verbonden zitten aan de persoon die we zijn en de keuzes die we maken moeten accepteren.

Vrijheid en de acceptatie van anderen

In onze hedendaagse maatschappij wordt ons gedrag en zelfs de manier waarop we ons kleden, ons haar kammen, praten etc., geconditioneerd door de behoefte om door anderen geaccepteerd te worden. In dit geval is het ook weer niet de bedoeling om alle regels volledig te verbreken en gewoon te doen wat we willen. Het gaat er om dat we in staat zijn om de juiste balans te vinden tussen onze persoonlijke vrijheid en ons respect voor anderen. Het paradoxale hieraan is echter dat niemand ons waarschijnlijk ooit echt zal accepteren als we niet eerst in staat zijn om onszelf te accepteren.

Zo geven veel recente studies bijvoorbeeld aan dat we tegenwoordig van alles doen om onszelf van onze beste kant te kunnen laten zien op social media. Dit doen we vrijwel alleen maar om erkenning te krijgen van anderen.

We posten dingen waarvan we denken dat anderen ze zullen ‘liken’. En dingen waarvan we denken dat ze minder populair zullen zijn, posten we gewoon lekker niet. Hetzelfde geldt voor ons offline leven: we laten alleen die delen van onszelf zien waarvan we denken dat anderen ze leuk zullen vinden.

Bovendien tonen sommige studies aan dat het deel van de hersenen dat geactiveerd wordt wanneer we een belonging ontvangen ook geactiveerd wordt wanneer we erkenning krijgen van anderen, waardoor we deze erkenning zien als een beloning of een aangename ervaring. Erkenning krijgen van anderen is heus wel leuk, maar we zouden niet toe mogen staan dat deze erkenning de drijfveer is achter ons leven. De drijfveer achter ons eigen leven zouden onze eigen voorkeuren en wensen moeten zijn.

De positieve en negatieve kanten van eenzaamheid

Sommige antropologische studies beweren dat deze behoefte aan erkenning en bevestiging duizenden jaren geleden al ontwikkeld werd. In de prehistorie hing onze kans op overleving af van onze plek binnen een bepaalde groep. In zijn eentje zou niemand kunnen overleven in zo’n omgeving, waardoor we vrijheid zijn gaan associëren met eenzaamheid. Bijvoorbeeld: als de groep mij niet accepteert, dan zal ik vrij zijn, maar dan zal ik ook alleen zijn.

Het tijdschrift Perspectives on Psychological Science gaf vorig jaar een enquête uit die aantoonde wat voor invloed eenzaamheid op iemands levenskwaliteit kan hebben. Voor deze enquête werden zeventig voorgaande studies geanalyseerd, die uit werden gevoerd tussen 1980 en 2014. Deze studies deden onderzoek naar de invloed die eenzaamheid, sociale isolatie en alleen door het leven gaan kunnen hebben op iemands levensduur. De gemiddelde deelnemer was rond de 66 jaar oud en bijna een derde van alle deelnemers had last van een soort chronische aandoening.

Deze enquête toonde aan dat sociale isolatie in verband kan worden gebracht met een vroegere dood. Met sociale isolatie bedoelen we het hebben van geen of zeer weinig sociale contacten of het nooit meedoen aan sociale activiteiten. Mensen die tot deze groep behoren, hebben daarom negenentwintig procent meer kans om vroegtijdig te overlijden.

Eenzaamheid daarentegen, waarmee we het hebben over die periodes waarin we tijd alleen nodig hebben om te kunnen reflecteren om meer over onszelf te weten te komen, heeft echter een heel andere betekenis in het leven van mensen. De behoefte aan erkenning kan ons het gevoel geven alsof we alleen zijn. Onszelf accepteren en leren van onze fouten en deugden zal er echter voor zorgen dat we de kans krijgen om de persoon die we werkelijk zijn te leren kennen.