Paranoïde schizofrenie: de definitie, oorzaken en behandeling

Je hebt vast wel meer dan een keer iemand horen zeggen “ik voel me paranoïde.” Het is niet ongewoon dat we de term “paranoïde” gebruiken voor iemand die denkt dat iemand hem achtervolgt, hem wil kwetsen, hem voor gek wil zetten of tegen hem is. Maar academisch gezien is de term paranoïde meer dan dat. In dit artikel gaan we praten over een subtype van psychose, paranoïde schizofrenie.

Historisch gezien is de term “psychotisch” op verschillende manieren gedefinieerd, en geen van deze definities is universeel aanvaard. We kennen “psychotisch” als een persoon met een specifiek set van symptomen die in twee grote groepen vallen: positieve en negatieve symptomen. Laten we ze gedetailleerd bekijken.

Schizofrenie, een ernstige geestesziekte

De DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) definieert schizofrenie als “twee (of meer) van de volgende [symptomen], die elk aanwezig zijn voor een aanzienlijk deel van de tijd gedurende een periode van 1 maand (of minder indien succesvol behandeld)”. Deze symptomen zijn de volgende: wanen, hallucinaties, verward spreken, ernstig ongeorganiseerd of katatoon gedrag, en negatieve symptomen.

Positieve symptomen zijn een overmaat of vervorming van normale functies, terwijl negatieve symptomen een afname of verlies van normale functies is. Positieve symptomen zijn onder andere verstoringen van de werkelijkheid (vaak wanen genoemd, met inbegrip van die “paranoïde” ideeën die we eerder besproken hebben). Ze omvatten ook hallucinaties, ongeorganiseerd spreken, ernstig ongeorganiseerd gedrag.

Aan de andere kant omvatten negatieve symptomen het volgende. Beperkingen in de omvang en intensiteit van emotionele expressie, verlies van vloeiendheid en productiviteit van denken en taal (alogie), en de afwezigheid van wilskracht (abulia).

Waanbeelden

Waanbeelden zijn verkeerde overtuigingen die meestal voortkomen uit een verkeerde interpretatie van ervaringen of percepties. Het kan over vele dingen gaan (bijvoorbeeld vervolging, zelf-referentie, ziekte, godsdienst of grootheidswaanzin). Vervolgingswaanbeelden komen het vaakst voor.

Een persoon die lijdt aan vervolgingswaanbeelden (ze zijn paranoïde of hebben paranoïde ideeën) gelooft dat iemand ze lastig valt, achtervolgt, bedriegt, bespioneert of belachelijk maakt. Zelf-referentiële wanen komen ook vaak voor: dit is wanneer de persoon gelooft dat bepaalde gebaren, opmerkingen, passages uit boeken, kranten, liedjes of andere elementen van de omgeving speciaal voor hem bestemd zijn.

Hoewel vreemde wanen worden beschouwd als typisch voor schizofrenie, of het een afwijking is kan moeilijk beoordeeld worden, vooral in verschillende culturen. Waanideeën worden als vreemd geclassificeerd als ze duidelijk onwaarschijnlijk en onbegrijpelijk zijn en als ze niet afkomstig zijn uit de gewone levenservaringen (bijvoorbeeld door te denken dat iemand een microchip onder zijn huid heeft geplant om zijn bewegingen te “bespioneren”).

Een ander voorbeeld van een waanidee is de overtuiging dat een vreemd wezen zijn inwendige organen heeft gestolen en vervangen door die van een ander persoon zonder wonden of littekens achter te laten. Waanvoorstellingen die een verlies van controle over het lichaam of geest uitdrukken, worden over het algemeen als vreemd beschouwd.

Waanvoorstellingen kunnen sociale, relationele of problemen op het werk veroorzaken. Mensen met waanideeën kunnen de argumenten van anderen begrijpen en hun ideeën irrationeel vinden. Zij kunnen het echter niet accepteren. Deze mensen kunnen erg geïrriteerd raken. Tegelijkertijd kan deze prikkelbaarheid een reactie zijn op hun misleidende overtuigingen.

Psychose of paranoïde schizofrenie

Er zijn verschillende soorten of subtypen van schizofrenie volgens de DSM-5:

• Paranoïde
• Ongeorganiseerd
• Catatonisch
• Tijdens de kindertijd
• Schizoaffectief

Zoals we al eerder hebben gezegd, in dit artikel gaan we ons richten op paranoïde schizofrenie.

Kenmerken van paranoïde schizofrenie

De belangrijkste kenmerken van paranoïde schizofrenie zijn duidelijke wanen of auditieve hallucinaties. De persoon heeft echter geen problemen met de doorstroming van gedachten of emoties. Over het algemeen gaat het bij waanideeën om vervolging, grootsheid of beide, maar ze kunnen ook met een ander thema worden gepresenteerd (bijvoorbeeld jaloezie, religiositeit of ziekte).

Er kunnen meerdere wanen zijn bij paranoïde schizofrenie, maar ze hebben meestal een samenhangend thema. Het is ook gebruikelijk dat hallucinaties gerelateerd zijn aan het thema van de wanen.

Symptomen geassocieerd met paranoïde schizofrenie

De bijbehorende symptomen omvatten angstgevoelens, woede, terugtrekking en een tendens om ruzie te maken. Mensen die hieraan lijden kunnen een gevoel van superioriteit en neerbuigendheid uitstralen. Ze kunnen ook pompeus, saai, onnatuurlijk of extreem fel zijn in persoonlijke relaties.

Het gevoel van vervolging kan hen vatbaar maken voor zelfmoord, en de combinatie van vervolgingswaanzin en grootheidswaanzin met woede kan ertoe leiden dat zij gewelddadig handelen (hoewel dit niet noodzakelijk het geval is, het verschilt het per persoon).

In die zin is spontane of onverwachtse agressie zeldzaam. Agressie komt meer voor bij jonge mannen en bij personen met een geschiedenis van geweld, problemen tijdens therapie, drugsmisbruik en impulsiviteit. In ieder geval moeten we duidelijk maken dat de meerderheid van de mensen met schizofrenie niet agressief is. Bovendien zijn ze vaker slachtoffer van agressie of misbruik dan mensen zonder schizofrenie. Het zijn vaker potentiële slachtoffers dan potentiële agressors.

Het begin van een paranoïde psychose ontstaat vaker later dan bij andere soorten schizofrenie. Ook kunnen de kenmerken zich stabiliseren na verloop van tijd. Sommige gegevens suggereren dat de vooruitzichten voor mensen met paranoïde schizofrenie aanzienlijk beter zijn dan bij andere soorten schizofrenie. In het algemeen zijn deze mensen meestal in staat om een leven te leiden met een hoge mate van autonomie.

Wat zijn de oorzaken?

De oorzaken zijn nog steeds niet helemaal duidelijk en zijn ook controversieel. In ieder geval zijn er enkele risicofactoren, zoals:

• Omgevingsfactoren: het seizoen waarin iemand geboren wordt kan een factor zijn, zoals de late winter of het vroege voorjaar in bepaalde gebieden. Schizofrenie en verwante stoornissen komen vaker voor bij kinderen die opgroeien in een stedelijke omgeving, evenals bij sommige etnische minderheidsgroepen.
• Genetische factoren: genetische factoren zijn zeer belangrijke begunstigers van schizofrenie. Het ontstaat vanuit zowel gemeenschappelijke als zeldzame genmutaties. Deze mutaties worden ook in verband gebracht met andere psychische stoornissen, zoals bipolaire stoornis, depressie en autisme spectrum stoornis.
• Fysiologische factoren: zwangerschapscomplicaties en een bevalling met hypoxie (gebrek aan zuurstof), en een hogere leeftijd van de vader veroorzaken een hoger risico op schizofrenie. Daarnaast kunnen andere negatieve prenatale en perinatale situaties, zoals stress, infectie, ondervoeding, moederdiabetes en andere medische aandoeningen geassocieerd worden met schizofrenie. Verreweg de meeste kinderen met deze risicofactoren ontwikkelen echter geen schizofrenie.

Behandeling van paranoïde psychose

Chronische paranoïde psychose wordt behandeld met een combinatie van geneesmiddelen, voornamelijk neuroleptica, antipsychotica, anxiolytica en ondersteuning door psychotherapie. Patiënten krijgen echter zelden de juiste behandeling omdat ze niet op de hoogte zijn van de ziekte. Ze voelen zich slecht, maar denken dat het is vanwege wat er met hen gebeurt, niet iets in hun hoofd. Ze hebben tijdens hun hele leven farmacologische behandelingen nodig. In ernstige gevallen dient ziekenhuisopname te worden overwogen.

Zoals we hebben gezien, heeft paranoïde type schizofrenie andere kenmerken dan andere soorten schizofrenie. Waanideeën over vervolging, grootsheid of beiden komen vaak voor. Ze zijn echter min of meer in staat om logisch te redeneren, waardoor ze een hoge mate van autonomie kunnen hebben.

Bibliografie:

American Psychiatry Association (2014). Manuele diagnose y estadístico de los trastornos mentales (DSM-5), 5ª Ed. Madrid: Redactie Médica Panamericana.
Chinchilla Moreno A. Las esquizofrenias. Barcelona: Elsevier Masson; 2007.