Narcisme op collectief niveau: wat zijn de gevolgen?
Narcisme is een vorm van gedrag die zich kan manifesteren op individueel of collectief niveau. In dit laatste geval dringt het narcisme door in het collectieve bewustzijn van een groep. Het verschijnsel narcisme is genoemd naar het mythologische personage Narcissus, een jongeman die uiteindelijk verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld. Narcissus was bijzonder knap, en zowel stervelingen als goden vielen als een blok voor zijn mooie verschijning. Maar Narcissus was niet in staat tot het liefhebben van een ander.
Bij het zien van zijn eigen gezicht in een weerspiegeling in het water, raakte Narcissus betoverd. Hij vond de verschijning zo mooi dat hij niet meer kon wegkijken. Zo ging het lange tijd door en Narcissus stopte volledig om voor zichzelf te zorgen. Uiteindelijk kwijnde hij weg en stierf hij, maar zijn lichaam was nergens meer te vinden. Wat overbleef was een mooie, maar slecht ruikende bloem: de narcis.
Klinisch narcisme
We associëren een narcistisch gedragspatroon met een groots, opgeblazen zelfbeeld. Narcistische mensen denken dat ze er beter uitzien en dat ze slimmer en belangrijker zijn dan anderen. Daarom vinden ze dat ze een speciale behandeling verdienen.
De narcistische persoonlijkheid is een type persoonlijkheid dat kan leiden tot een persoonlijkheidsstoornis. Deze stoornis treft 1-2% van de bevolking en komt vaker voor bij vrouwen. De kenmerken die verband houden met de aandoening komen overeen met een obsessie met de eigen persoonlijkheid, weinig inlevingsvermogen en een sterk gevoel van onafhankelijkheid. Deze personen vereisen constante bewondering en aandacht. Uiteindelijk bezorgt dit ze veel verschillende problemen.
Narcisme kent verschillende oorzaken, waaronder ook sociale oorzaken. Het verschijnsel is meestal vaker te bemerken in culturen die individualiteit en zelfpromotie waarderen. Narcisme kan ook van toepassing zijn op groepen. In dit artikel bespreken we wat er kan gebeuren als deze stoornis het collectieve bewustzijn van een groep overneemt.
De groep volgen
Wat gebeurt er wanneer narcisme gedeeld wordt door een groep? Over het algemeen behoren mensen tot verschillende groepen: nationaliteit, geslacht, religie enz. Het behoren tot deze groepen impliceert een mate van betrokkenheid die groter of kleiner kan zijn. Wanneer de betrokkenheid erg hoog is, identificeert de persoon zichzelf waarschijnlijk in grote mate met zijn groep.
Het identificeren met een bepaalde groep impliceert het accepteren van de regels van de groep, zij het expliciet of impliciet. Bovendien gaan mensen die zichzelf sterk herkennen in de groep, ook de waarden van de groep internaliseren. Als de regels van de groep bijvoorbeeld inhouden dat de leden van de groep zich op een bepaalde manier kleden, dan zullen degenen die zich werkelijk met de groep identificeren zich volgens deze regels kleden.
De regels en waarden van de groepen conditioneren sommige gedragingen door middel van versterking. In een bepaalde situatie kunnen we op verschillende manieren handelen. Als de regels van de groep echter specifiek gedrag dicteren, dan zullen we ons hier vaak aan houden.
Als narcisme plaatsvindt op collectief niveau
Stel je eens iemand voor die behoort tot een groep waarmee hij zich sterk identificeert. Als deze groep zich op een narcistische manier gedraagt, is het waarschijnlijk dat deze persoon narcistisch gedrag ontwikkelt. Sterker nog, alle mensen in de groep, of op zijn minst degenen die zich identificeren met de groep, zullen zich gedragen als narcisten.
De groep of gemeenschap zal in dit geval narcistisch zijn. Wat zich zal ontwikkelen is wat binnen de psychologie collectief narcisme wordt genoemd. Collectief narcisme wordt gedefinieerd als een grote emotionele investering in een onrealistisch geloof dat verwijst naar de overdreven grootheid van de groep waartoe men behoort. Net zoals mensen zichzelf kunnen idealiseren, kunnen ze sociale groepen idealiseren. Ze kunnen zichzelf onderscheiden van andere groepen.
De keerzijde van narcisme op collectief niveau
Narcisme kenmerkt zich onder andere door een obsessie met de eigen persoonlijkheid, een superioriteitsgevoel dat continue externe validatie vereist. Denk eens aan iemand die zichzelf beter vindt dan iedereen anders en die hier voortdurend aan herinnerd moet worden. Als dit niet gebeurt, als andere mensen hem bekritiseren of zijn superioriteit in twijfel trekken, zal de uitkomst waarschijnlijk woede zijn. Deze woede kan gepaard gaan met agressiviteit en geweld.
In het geval van collectief narcisme denken de groepsleden dat hun groep veel beter is dan de rest. Als mensen die tot andere groepen behoren dit niet erkennen of in twijfel trekken, zal het resultaat hetzelfde zijn. De groep zal zich bedreigd voelen en haar leden zullen reageren met woede. Dit zou ertoe kunnen leiden dat ze geweld gebruiken tegen mensen die hun superioriteit niet erkennen.
Bovendien zijn narcistische groepen vaak erg gevoelig en nemen ze overal bedreigingen waar. Het collectieve narcisme wordt geassocieerd met aanvallen op andere groepen wanneer iemand het idee heeft dat deze andere groepen hun imago bedreigen. Tegelijkertijd vergroot het collectieve narcisme de kans op confronterende situaties (meningsverschillen, debatten) tussen groepen. Het vergroot ook de kans dat een van deze gebeurtenissen als bedreigend wordt geïnterpreteerd.
De oplossing voor narcisme op collectief niveau
De geschiedenis kent vele groepen waarvan het collectieve bewustzijn doordrongen was van narcisme. We weten dan ook allemaal wat de gevolgen kunnen zijn wanneer een machtige groepering aan grootheidswaanzin lijdt. We hoeven bijvoorbeeld niet al te ver in het verleden te kijken om te worden herinnerd aan de wandaden van Hitlers volgelingen in nazi-Duitsland.
De oplossing voor narcisme op collectief niveau is niet bepaald voor de hand liggend. Verandering teweegbrengen binnen een groep kan tenslotte veel gevoeliger liggen dan wanneer het gaat om een enkele individu. Eén fout in dit aspect kan dan ook tot fatale gevolgen leiden. Hechting, empathie, dicht bij mensen staan en ze laten inzien dat niemand beter is dan een ander zijn altijd opties die, mits correct toegepast, positieve resultaten opleveren.