De monsters die op de loer liggen in onze geest
Toen we kinderen waren, vertelden ze ons altijd dat monsters alleen in verhalen bestaan. Niemand heeft ons ooit gezegd dat het eigenlijk echte mensen zijn en dat ze op klaarlichte dag rondwandelen. De persoon die jou eerst ontvoert, je dan misbruikt en tenslotte je eigenwaarde vernietigt. Of de ouders die hun kinderen liefde ontzeggen. En ook de terrorist die onschuldige levens wegneemt of de politicus die een overbodige oorlog begint.
Als er één ding is dat we allemaal weten, dan is het dat woorden belangrijk zijn. Ze maken labels die niet altijd volledig waar zijn. Neem bijvoorbeeld de term ‘monster’. Dit woord heeft zowel een fictieve als een letterlijke bijbetekenis. Maar dat verhindert ons niet om het op een volledig terechte manier te kunnen gebruiken. Want dit woord beschrijft daden die naar onze mening totaal niet te verklaren zijn en gewoon puur kwaadaardig zijn.
“Diegene die met monsters vecht, moet voorzichtig zijn dat hij er zelf geen wordt”
-Nietzsche-
Toch moeten we opmerken dat er voor dit concept geen wetenschappelijke basis is. Er bestaan geen studieboeken met het hoofdstuk ‘Hoe ondervraag ik een kwaadaardig persoon of monster’. Bovendien bestaat er geen enkele handleiding die ons helpt hen te herkennen. Maar geef toe, het is bijna onmogelijk dit woord niet te gebruiken wanneer we gedrag beschrijven dat volledig ontdaan is van ons begrip ‘menselijkheid’.
Volgens deskundigen in de criminele psychologie werd de term ‘monster’ in 1790 voor de eerste keer gebruikt om een persoon te beschrijven, door de politie in London. De autoriteiten waren op zoek naar een moordenaar, het soort dat ze nog nooit eerder ontmoet hadden. Het was iets pervers en onbegrijpelijk dat gedurende bijna twee jaar paniek gezaaid had in de wijken van London. We hebben het hier natuurlijk over Jack the Ripper.
Monsters van vlees en bloed, mensen verstoken van enige menselijkheid
Het woord ‘monster’ behoudt nog steeds zijn oorspronkelijke betekenis. Het bovennatuurlijke wordt in dit woord gecombineerd met het kwaad en heeft als doel ons schade toe te brengen. Telkens als we deze term dus op iemand toepassen, dan ontnemen we hem eigenlijk al zijn menselijke eigenschappen.
In het begin van dit artikel hebben we gezegd dat dit woord niets meer dan een eenvoudig label is dat geen enkele wetenschappelijke basis heeft. Maar sommige deskundigen op het vlak van criminele profilering hebben soms ook deze fout gemaakt. We geven een voorbeeld. Het gebeurde in de jaren zeventig in de Verenigde Staten met Ted Bundy.
In de wereld van de misdaad is Ted Bundy de meest meedogenloze seriemoordenaar in de geschiedenis. In zijn interviews vertelde hij dat hij honderd vrouwen vermoord had. De autoriteiten geloofden hem, gewoon omwille van zijn kille wreedheid, ook al hadden ze slechts de lichamen van zesendertig van zijn slachtoffers gevonden.
Het kwaad in persoon
Van buiten was Bundy een briljante en bewonderenswaardige man. Hij was Bachelor in Rechten en Psychologie, een inspirerend politicus en voortdurend betrokken bij gemeenschapsactiviteiten. Hij leek het perfecte voorbeeld van een winnaar, iemand die een succesvol leven in het vooruitzicht had.
Maar na de verdwijning van tientallen universiteitsstudenten ontdekte men dat de naam Ted Bundy achter deze verdwijningen en veel meer barbaarse daden zat, die onmogelijk te begrijpen waren. Het waren wrede moorden die zelfs de autoriteiten verstomd deden staan. Ze gaven hem het label ‘monster’. Dit was niet alleen omwille van de gruweldaden die hij gepleegd had. Want het had ook te maken met de complexe resultaten van de verschillende psychologische tests die hij had ondergaan.
Ze kwamen tot de conclusie dat Bundy niet psychotisch of een drugverslaafde was, en ook geen alcoholist. Hij had geen hersenbeschadiging en leed ook aan geen enkele psychiatrische ziekte. Ted Bundy genoot er gewoon van om het kwaad uit te voeren.
Er is nog een andere plaats waar monsters leven – in onze geest
We weten dat onze wereld soms op die verontrustende schilderijen van Brueghel de Oude lijken. In zijn schilderijen zit het kwaad verborgen in het alledaagse leven van de menigte, tussen de geruchten van de massa in de stad, en in de zijstraten. Maar de monsters die ons schade kunnen berokkenen, huizen niet alleen in onze omgeving. Want de plaats waar ze regelmatiger verschijnen, is in onze eigen geest.
Soms kunnen angst, onze emoties en onze gedachten ons op een erg duistere plaats gevangen houden. Het is een plaats waar we ons verloren voelen en verstikt door onze eigen demonen. Schrijvers zijn erin geslaagd om deze reis op een perfecte manier weer te geven. Op die reis komen we in contact met onze eigen monsters. Die schrijvers zoeken een manier om ze te leren kennen, te verslaan en dan naar de oppervlakte terug te keren, bevrijd van hun kettingen.
Dante deed het met Virgil in de Goddelijke Komedie, Lewis Caroll liet Alice afdalen en Maurice Sendak beschreef de reis van Max in Where the Monsters Live.
Het boek van Sendak is een klein juweel in de kinderliteratuur. Zijn verhaal nodigt ons uit om over vele verschillende dingen na te denken ongeacht onze leeftijd en achtergrond. Iedereen kan op een gegeven moment het slachtoffer worden van die ‘innerlijke klauwen’ waar de monsters ons meesleuren naar vreemde plaatsen.
“Wanneer Max zijn wolvenkostuum aantrok, voelde hij de onweerstaanbare drang om stout te zijn, en dan noemde zijn moeder hem ‘MONSTER’ en Max antwoordde ‘IK GA JE OPETEN!'”
‘Where the monsters live’ -Maurice Sendak-
Het land van monsters
Dit kleine boek geeft ons de mogelijkheid om hand in hand met een kind een reis te maken. Het avontuur herinnert ons dat we soms dat wilde surrealistische rijk moeten bezoeken waar de vreemdste wezens leven. Maar we mogen ons daar niet laten vasthouden. We moeten eromheen trekken. Maar niet voordat we geschreeuwd hebben, gespeeld hebben zonder regels, kwaad zijn geworden, hebben gelachen en gehuild en wat het ook was dat nodig was om onze monsters te verslaan.
We zullen onze voetafdrukken en verroeste kronen achterlaten in het land van de monsters en opnieuw opstaan. We voelen ons vrij omdat we in de duisternis afgedaald zijn, gezuiverd en gelukkig om naar het leven terug te keren, gesterkt. Want de monsters waarover ze ons verteld hebben toen we kinderen waren, bestaan echt. We kunnen de monsters rond ons niet altijd onder controle houden – het zijn die monsters die zich voordoen als ‘engelen’. Maar we kunnen dapper genoeg zijn en de monsters die nu en dan in onze geest verschijnen, verjagen.
