Marketing en geestelijke gezondheid: staan de belangen van de patiënt altijd voorop?

In de afgelopen jaren heeft geestelijke gezondheid een prominente plek gekregen in de cultuur, de media en de politiek. Maar, hoewel het nu minder gestigmatiseerd en zichtbaarder is, vertaalt dit zich in meer steun voor de mensen die psychologische zorg nodig hebben?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Andrea Pérez.

Laatste update: 23 december, 2022

Tientallen jaren geleden werden degenen die naar een psycholoog gingen automatisch als gek bestempeld. Mensen die niet bekend waren met het beroep dachten dat alleen de ‘gekken’ baat konden hebben bij een psychologische interventie. In feite zag men mensen die naar deze specialisten gingen als ‘zwak, ‘ziek’, of ‘zonder wilskracht of vastberadenheid’.

Nauwelijks verrassend dus dat psychologische therapie in het geheim werd uitgevoerd, zonder dat iemand het wist. Of dat psychisch lijden en de geestelijke gezondheid werd verborgen of onder het tapijt werd geveegd, zodat niemand het zou merken.

Vandaag de dag blijft het stigma tot op zekere hoogte bestaan. Toch is het normaal geworden om over geestelijke gezondheid te praten. Dat geldt ook voor naar een psycholoog gaan in tijden van emotionele pijn. Dit heeft ertoe geleid dat men ook vanuit andere gezichtspunten over het onderwerp praat.

Zo vertellen mensen die lijden hebben meegemaakt hun verhaal, professionals spreken over hun dagelijkse praktijk, en veel publieke figuren proberen dit belangrijke onderwerp zichtbaar te maken. Bovendien benadrukken politici vaak de geestelijke gezondheid in hun toespraken en richten individuen hun bedrijfspraktijken op dit segment.

Een van de grote problemen is dat niet iedereen die over geestelijke gezondheid praat dit wil bevorderen. Ook denken ze niet eens na over de mogelijkheid om ermee om te gaan. Daarom is het belangrijk om kritisch te zijn bij het analyseren van de betogen die we van verschillende kanten horen. In feite moeten we ons afvragen of ze werkelijk geïnteresseerd zijn in geestelijke gezondheid of ertegen zijn.

Geestelijke gezondheid en therapie als vormen van gedeelde menselijkheid

De grootste kern van de medische professie is zich bewust van het belang van het uitvoeren van goede praktijk. Misschien wel de belangrijkste strijd is geweest de erkenning van de psychologie als wetenschappelijke discipline door degenen die haar voorheen aanvielen.

Professionals en organisaties hebben veel middelen geïnvesteerd in het vinden van de meest geschikte technieken voor specifieke problemen. Ze hebben ook geprobeerd te ontdekken hoe psychologen moeten werken om de beste service te bieden en hoe ze het therapeutische werk moeten valideren ten opzichte van de rest van de wetenschappelijke gemeenschap.

Evidence-based en research-informed professional practice heeft rijke debatten en controverses over dit onderwerp opgeleverd. De invloed van de techniek, de therapeutische relatie, de docent, het model of de gemeenschappelijke factoren in het therapeutisch proces zijn bestudeerd.

Een van de basisideeën waarover men het eens is, is het feit dat de werkzaamheid van psychologische therapie niet zozeer berust op het specifieke model of de techniek als wel op de therapeutische relatie.

Natuurlijk zou therapie zonder technieken, modellen, mechanismen, hypothesen en werkmethodieken niet bestaan. Onderzoek geeft echter aan dat het de therapeutische relatie is die psychotherapie effectief maakt. Het houdt in dat twee mensen praten over het lijden (gericht op een van hen in het bijzonder) hen begeleiden, en proberen te begrijpen waar hun pijn vandaan komt en hoe ermee te leven.

Technologie helpt, maar bevordert niet altijd de geestelijke gezondheid

Wereldwijd behoren benzodiazepinen (BDZ’s) en aan benzodiazepinen verwante geneesmiddelen (Z-drugs) tot de meest gebruikte farmacologische groepen, vooral in ontwikkelde landen. Deze gegevens laten zien hoe de problemen van het dagelijks leven meestal sociaal en professioneel worden behandeld.

Angst, slapeloosheid, vermoeidheid, verdriet en andere onaangename emoties zoals verdriet of angst worden gemedicineerd zodat ze snel verdwijnen. Zo kan het individu blijven functioneren in zijn gebruikelijke context, zelfs als het die context is die zijn symptomen genereert.

Sommige psychische problemen vereisen medicatie. Toch moeten we niet elke onaangename emotie of persoonlijk probleem medicineren. In feite hangt deze dagelijkse psychopathologisering (Spaanse link) meer samen met structurele problemen en economische belangen dan met de zorg voor onze gezondheid.

Lange wachtlijsten, gebrek aan tijd om elke patiënt goed te bedienen, snelle oplossingen voor complexe problemen, en een miljardenindustrie liggen ten grondslag aan deze gegevens.

Het mediceren van een normale emotie of reactie op een abnormale situatie kan leiden tot gezondheidsproblemen voor het individu. Dit staat bekend als iatrogenese (Spaanse link).

Het verwijst naar het optreden van schadelijke gezondheidseffecten die voortkomen uit een behandeling die bedoeld is om die te verbeteren. Hoewel het paradoxaal lijkt, wordt aangenomen dat een zekere mate van iatrogenese aanvaardbaar is. Tenminste, zolang de voordelen opwegen tegen de nadelen.

Het nemen van psychiatrische medicatie is niet vrijgesteld van deze schadelijke effecten voor het individu. Daarom is het belangrijk om als professionals en consumenten te beseffen dat deze oplossing ons probleem op de lange termijn misschien niet alleen niet oplost, maar zelfs verergert.

Het in twijfel trekken van bepaalde hypothesen

De meeste onderzoeken hebben geconcludeerd dat medicijnen niet werken op variabelen als de locus of control. Dit is bepalend voor het herstel van bepaalde klinische stoornissen.

Anderzijds is er al vele jaren sprake van de serotonerge hypothese van depressie. Die verklaart depressie als een chemische onbalans waarbij er een gebrek aan serotonine in de hersenen is. Dit is lange tijd de hypothese geweest die ten grondslag lag aan de reden om depressie met medicijnen te behandelen.

Onderzoek dat 17 studies over deze hypothese beoordeelde, toonde aan dat antidepressiva niet werken zoals men denkt. De studie kon namelijk geen bewijs vinden voor de rol van serotonine bij depressie. Men constateerde dat er geen significante verschillen waren tussen de groep mensen met een depressie en de controlegroep.

Het lijkt erop dat de sleutel ligt, niet zozeer in het hebben van hogere niveaus van neurotransmitters (serotonine) in de hersenen, maar eerder in het hebben van een brein met meer flexibiliteit en plasticiteit. Daardoor krijgt het meer beweeglijke verbindingen die het helpen zich te oriënteren op verandering.

Deze bevindingen impliceren echter niet het veroordelen of afzweren van farmacologische medicatie voor geestelijke gezondheid. Er zijn gevallen waarin medicatie essentieel is voor de verbetering van het individu en een psychologische behandeling het verwachte effect heeft.

Desalniettemin ondersteunen de bevindingen wel het idee om het werk van quartaire preventie te versterken. Dit is de preventie die probeert de gevolgen van iatrogenese te voorkomen of te verzachten. Het is fundamenteel en noodzakelijk, net als het voorrang geven aan niet-chemische behandelingen zoals psychotherapie.

Verantwoordelijke bevordering van de geestelijke gezondheid

Bij de bevordering van de geestelijke gezondheid zijn veel sociale factoren betrokken. Er zijn mensen die voortdurend in contact staan met naasten die lijden. Er zijn patiënten, die geïnformeerd en kritisch zijn over de zorg die ze krijgen.

Ook zijn er professionals, die kwaliteitszorg moeten leveren, en bedrijven die zich toeleggen op het vinden van hulpmiddelen om met menselijk lijden om te gaan. Dat gezegd hebbende, zijn er ook vaak andere belangen die in de weg staan van het doel om de gezondheid te bevorderen.

Bijvoorbeeld de instellingen die deze wellnessruimtes bevorderen of afremmen en degenen die onze economische middelen op macroniveau beheren. Immers, zonder middelen is het niet mogelijk om kwalitatief goede dienstverlening en aandacht aan de samenleving te geven.

Er zijn vaak campagnes ten gunste van geestelijke gezondheid die, wanneer ze moeten worden gematerialiseerd in middelen of concrete feiten, verdwijnen. Het zijn slechts loze beloften.

Bevordering van en zorg voor gezondheid vereist plannen, maatregelen en specifieke richtlijnen voor actie die verder moeten gaan dan woorden. Beloften zonder actie zijn slechts een vorm van marketing waarbij wat ze ons verkopen niet noodzakelijkerwijs is wat ze adverteren.

Ongetwijfeld zullen degenen die een secundair voordeel halen uit geestelijke gezondheid dat blijven doen via hun verkoopstrategieën. Daarom is het aan de praktiserende professionals om te proberen een vangnet te bieden. Zij moeten gaan eisen dat andere sociale agenten zich bij hen aansluiten, en een stem geven aan al die mensen die dat door gebrek aan steun niet meer kunnen.