Maak in dit artikel kennis met de vier soorten aandacht

Aandacht is een complex psychologisch proces. Er bestaan bovendien ook meerdere soorten aandacht. Lees verder en ontdek meer!

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Francisco Roballo.

Laatste update: 27 december, 2022

Het is belangrijk dat we begrijpen dat er meerdere vormen van aandacht zijn. De meeste mensen geloven dat aandacht enkel het vermogen is om zich te focussen. Telkens als iemand afgeleid is of gewoon niet naar jou luistert, zeg je dan dat ze “geen aandacht aan je schenken.” In dit artikel ontdek je echter de vier soorten aandacht.

Dit is namelijk onze vraag: is het eigenlijk mogelijk om totaal zonder aandacht te leven? Aandachtsstoornissen komen uitermate vaak voor. Deze diagnose wordt tegenwoordig ook in overdreven mate gesteld. Dit is nog het meest verrassende van alles. We leven immers in een maatschappij die vereist dat we voortdurend een eindeloos aantal prikkels verwerken.

Reclame, multitasking en elektronische toestellen zijn slechts enkele voorbeelden van de dingen die op elk moment om onze aandacht strijden. Aandacht is een cognitief proces dat plaatsvindt in je hersenen.

Wanneer iemand gewoon afgeleid is, dan betekent dit nog niet dat ze geen enkele vorm van aandacht hebben. Op dat moment richten ze hun aandacht alleen maar ergens anders.

Aandacht is een uitvoerende functie

De aandacht is één van de meest complexe processen in onze hersenen. In feite zijn deskundigen zijn nog niet tot een vaste definitie van aandacht gekomen.

Het is een hersenfunctie die je helpt om prikkels te filteren, informatie te verwerken en je op iets specifiek te focussen. Om dat te doen moet je frontale hersenkwab alle informatie in zich opnemen die afkomstig is uit de rest van het zenuwstelsel.

Dat proces gebeurt op meerdere niveaus. Dit hangt ook af van het specifieke medium waarmee je in contact komt. De kenmerken van een bepaalde taak en wat het van je vereist, zijn eveneens bepalend voor het soort aandacht dat je moet gebruiken.

Soorten aandacht

We hebben eerder al vermeld dat er verschillende aandachtsniveaus zijn. Je moet echter één fundamenteel begrip begrijpen: oriëntatie. Dat betekent in wezen dat je je bewust bent van je omgeving. Het soort aandacht dat je nodig hebt, hangt dus af van je bewustzijnsniveau en van de hoeveelheid activatie waarop je moet reageren.

Geconcentreerde aandacht

Dit soort aandacht is jouw vermogen om specifiek op één prikkel te reageren. Dat vereist dat je alle andere prikkels in jouw omgeving negeert. Hiervoor heb je een hoog waakzaamheidsniveau en een hoge activatie nodig.

Als je na een lange periode van waakzaamheid heel moe wordt, dan negeer je andere prikkels niet langer. Je wordt dan in feite gevoeliger voor afleidingen.

Blijvende aandacht

Blijvende aandacht is het soort aandacht dat je gebruikt voor taken die lang duren. Eigenlijk zorgt deze aandacht ervoor dat je één specifieke cognitieve activiteit op een consequente manier uitvoert.

Als je bijvoorbeeld voor een examen moet studeren, dan moet je lezen. Je moet gedurende meerdere uren de informatie uit een handboek verwerken. De beloning is er vaak niet onmiddellijk. Bij dit soort aandacht doen er zich dan ook vele obstakels voor.

Dit zijn enkele voorbeelden:

• Een gebrek aan motivatie
• Vermoeidheid
• Verveling

Verdeelde aandacht

Onze hersenen zijn absoluut fantastisch. Ze maken het ons immers mogelijk om meerdere dingen tegelijkertijd te doen! We vinden het belangrijk te vermelden wat er gebeurt, ook als de opdrachten niet erg veeleisend zijn. Zelfs in dit geval moeten de hersenen jouw aandacht zodanig opsplitsen dat je beide taken op een goede manier kan uitvoeren.

Dit heeft echter een beperkte capaciteit. Zodra één of beide bronnen van informatie meer aandacht beginnen te vragen, zal jouw vermogen om te reageren verzwakken. Als je bijvoorbeeld tegelijkertijd moet schrijven en luisteren of tegelijkertijd naar jouw professor kijken en tegen hem spreken, dan gebruik je verdeelde aandacht.

Afwisselende aandacht

In termen van cognitieve flexibiliteit is dit de belangrijkste vorm van aandacht. In wezen heeft het te maken met het vermogen om de focus van je aandacht te veranderen en tussen verschillende opdrachten af te wisselen.

Een voorbeeld is wanneer je de verschillende ingrediënten in verschillende tijdsperiodes bereidt om een ingewikkeld recept klaar te maken. Om dit op een goede manier te doen moet je afwisselen tussen de taken. Tegelijkertijd mag je de vorige taak niet vergeten want na enkele seconden zal je je opnieuw op deze taak richten.

Het belang van aandachtscontrole

Aandacht is geen enkelvoudig en uitsluitend mentaal proces. De meeste opdrachten die je uitvoert, vereisen namelijk een combinatie van de verschillende soorten aandacht.

Aandachtscontrole is het vermogen om tussen deze verschillende soorten aandacht te wisselen en ze op een doeltreffende manier te gebruiken. Die controle is afhankelijke van andere uitvoerende functies. Dit zijn enkele van de belangrijkste:

• Het geheugen. Vele taken vereisen dat je dingen uit je lange- en kortetermijngeheugen herstelt. Om dat te doen heb je een goed aandachtsniveau nodig.
• Plannen. Bij andere taken is een gelijktijdig en geplande actie nodig. Wil je dat goed doen, dan moet je elke taak op een doeltreffende manier organiseren en uitvoeren.
• Remming. Dit is het vermogen om de zintuiglijke prikkels om je heen te blokkeren, te filteren en onder controle te houden. Hier gaat het over de prikkels die niets te maken hebben met wat je probeert te doen.

Welke delen van het zenuwstelsel spelen een rol bij de soorten aandacht?

• Het reticulaire activeringssysteem. Aandacht vereist het vermogen om prikkels in je op te nemen. De omgevingsinformatie om je heen wordt verwerkt naarmate het door de hersenstam reist.
• De pariëtale hersenkwab. Dit is een belangrijke hersenstructuur voor de ruimtelijke verwerking van prikkels en de toewijzing van de hulpmiddelen voor een specifieke opdracht.
• De frontale hersenkwab. Dit is de dirigent van het orkest van je hersenen. Het is het hersendeel dat reacties en motorische vaardigheden selecteert om een specifiek plan uit te voeren en actie te ondernemen.

De vier soorten aandacht zijn een essentieel instrument

De aandacht is een ingewikkelde hersenfunctie. Het heeft een heel belangrijke rol gespeeld in onze evolutie en in onze ontwikkeling als soort. Bovendien is het een vaardigheid die je moet trainen. Elke schade aan de structuren die we zonet besproken hebben, kan tot onomkeerbare hersenschade leiden.

De vier soorten aandacht zijn allemaal even belangrijk. We gebruiken ze ook allemaal dagelijks. In sommige gevallen gebruiken we ze voor automatische dingen zoals ontbijten. In andere omstandigheden zijn ze nodig voor complexe dingen zoals je in het verkeer begeven. Aandacht is dus van levensbelang in ons dagelijks leven.