Kinderen met depressie: onbekend, verward en vergeten
Depressie bij kinderen is een stoornis die vaak onopgemerkt optreedt. Het wordt vergeten, is onbekend en wordt verward met andere problemen.
Velen denken dat het onmogelijk is dat een kind in de greep van een depressie terecht kan komen. “Hoe kunnen kinderen depressief worden als ze geen verantwoordelijkheden of zorgen hebben? Als ze alles tot hun beschikking hebben?” Toch zijn er vele kinderen met depressie. Volgens gegevens uit recente onderzoeken lijdt 1 op 100 kinderen en 1 op 33 tieners aan een depressie.
Het ernstigste probleem is dat slechts 25% van de tieners en kinderen met depressie de diagnose krijgen en behandeld worden. Dit lage percentage is een gevolg van het feit dat volwassenen het vaak minimaliseren, negeren of zelfs een andere verkeerde diagnose stellen.
Een veel voorkomende verkeerde diagnose gebeurt wanneer ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) gediagnosticeerd wordt in plaats van depressie.
Depressieve symptomen komen aan het licht vanuit bepaalde persoonlijke kwetsbaarheden. We bedoelen hiermee het ontbreken van bepaalde sociale, emotionele of cognitieve vaardigheden en het zich in een situatie bevinden die een hoge prestatie kan vereisen.
Als we rekening houden met het niveau van de persoon, in dit geval het kind, dan kunnen deze kinderen het gevoel hebben dat ze niet in staat zijn te reageren. Ze kunnen zich geblokkeerd voelen. Dit alles veroorzaakt veel stress en een keten van negatieve emoties. Voorbeelden van deze emoties zijn verdriet, gebrek aan betekenis of doel, nutteloosheid, kwetsbaarheid, leegte of woede.
“Depressie is een gevangenis waarin jij zowel de gevangene als de wrede cipier bent.”
-Dorthy Rowe-
Wat zijn de kenmerken van kinderen met depressie?
Er is een verschil tussen louter verdriet en een gediagnosticeerde depressieve stoornis. Verdriet, angst, vijandigheid en woede zijn normale, aanpassende en begrijpelijke emoties. Soms zijn ze nodig en kunnen ze vertaald worden in gedragingen.
Angst is bijvoorbeeld de emotie van gevaar en verdriet is de emotie van verlies. Deze gevoelens zijn niet schadelijk op zich. Ze helpen ons om ons aan te passen aan de dingen die in onze omgeving gebeuren. Deze “negatieve” emoties helpen ons om in veiligheid te blijven als we gevaar voelen, of een verhaal te schrijven, ons verhaal, waarin elk verlies logisch is.
Je hoeft emoties niet als pathologisch te zien. Alle kinderen en tieners zijn op een bepaald moment verdrietig. Ze hebben zelfs symptomen van een depressie ervaren. Maar een depressieve stoornis is meer dan dat.
Het is belangrijk dat je weet hoe je het onderscheid moet maken tussen verdriet en een mogelijke depressie bij kinderen. Hierbij moet je rekening houden met de frequentie, de intensiteit en de duur van de gedragingen.
Je moet ook aandacht schenken aan het onbehagen van het kind en hoe dit (eventueel) hun routine verstoort. Je moet ook nagaan of ze prikkelbaarheid en woede, een slechte eetlust, slaapproblemen, onrust en psychofysiologische of motorische symptomen ervaren.
Bij kinderen met depressie komen woede en prikkelbaarheid vaak voor. Verdriet en rouw treden meestal bij volwassenen op. Een ander symptoom dat bij kinderen anders is, is onrust. In het geval van volwassenen met depressie treden motorische en geestelijke achterstand op.
Maar bij kinderen met depressie komt het vaak voor dat ze actiever zijn (vandaar de verwarring in de diagnose met ADHD). Dit verschil in de symptomen zorgen ervoor dat depressie bij kinderen ongemerkt optreedt of verward wordt met andere soorten gedragsproblemen.
De verschillende symptomen van een depressie
Veel kinderen gaan naar de arts omdat ze nergens zin in hebben. Ze zijn heel prikkelbaar en boos. In sommige gevallen vertaalt zich dit in lichamelijke symptomen (hoofdpijn, buikpijn, braken, diarree, enzovoort).
De meest betrouwbare informatie die we over hun gedachten en emoties kunnen krijgen, is van de minderjarigen zelf. Anderzijds zullen de volwassenen in hun omgeving in staat zijn om meer inlichtingen te geven over waarneembare gedragingen en specifieke momenten.
Sommige factoren van kwetsbaarheid zijn een gebrek aan sociale vaardigheden, het vermogen om problemen op te lossen, sociale afzondering, een negatief zelfbeeld, interpersoonlijke problemen met familieleden of leeftijdsgenoten en disfunctionele houdingen met schuldige gedachten.
Het komt vaak voor dat de emotionele toestand van kinderen met een depressie door het “herkauwen” van bepaalde gedachten versterkt wordt. Voorbeelden zijn “Alles gaat mis, ik ben een ramp, het leven is de moeite niet waard. Het is allemaal mijn fout.”
“Onthoud altijd dat jij groter bent dan je omstandigheden, je bent meer dan alles dat je kan overkomen.”
-Anthony Robbins-
De theorie van aangeleerde hulpeloosheid en depressie bij kinderen
We ontwikkelen weerloze kinderen. De ene dag worden ze beloond en de andere dag gestraft voor hetzelfde gedrag. Om hen heen gebeurt van alles maar niemand legt hen uit waar het vandaan komt. Er worden geen grenzen gesteld.
Ze leren ook niet hoe ze met frustratie moeten omgaan en hoe ze het moeten verdragen. Het is heel belangrijk dat we hen leren dat we om de dingen te bereiken die we willen, ons moeten inspannen, wachten, tijd investeren, werken, fouten maken en opnieuw beginnen.
Dit leerproces vindt plaats door middel van persoonlijke ervaringen. Maar als we alles voor onze kinderen doen, dan zullen deze leerzame ervaringen tot hun minimale uitdrukking herleid worden. Dat is het moment waarop gedragsproblemen beginnen te verschijnen. Woedeuitbarstingen, instabiele gemoedsstemmingen en gebrek aan controle zijn enkele voorbeelden.
De waarde van onze daden
Verschillende elementen (gedragingen, voorwerpen, mensen…) hebben de waarde die iemand ze schenkt. Die waarde hangt ook af van de inspanning en de opoffering die geleverd zijn om deze waarden te verwezenlijken. Terwijl we opgroeien, leren we verbanden vormen tussen onze daden en de gevolgen die ze hebben.
Dit is iets fundamenteel. Want het geeft ons een gevoel van controle en maakt het mogelijk dat we zelf op een doeltreffende manier handelen. Uiteraard hebben we niet alles in handen. Maar we kunnen veel doen om ons leven te sturen.
Als kinderen deze relatie niet merken, dan voelen ze zich hulpeloos. Als ze niet leren wat de mogelijke gevolgen zijn van hun daden of als de uitkomsten willekeurig of verspreid gebeuren, dan zullen ze volledig verloren zijn.
In de theorieën over aangeleerde hulpeloosheid is het aangetoond dat de perceptie het belangrijkste is. Merken dat wat we doen, gevolgen heeft voor wat we later zullen vaststellen.
Als we bijvoorbeeld merken dat inspanning een belangrijk onderdeel is van het verwezenlijken van onze doelstellingen, dan zal inspanning weerspiegeld worden in onze daden. Maar als een kind merkt dat de resultaten volledig afhangen van het toeval, dan zal hij aannemen dat daden nutteloos en onnodig zijn. Hij zal dan kwetsbaar worden.
Om depressie bij kinderen te voorkomen moeten kinderen voelen dat wat ze doen, te verwachten gevolgen heeft voor henzelf en voor hun omgeving.
Verstorende overtuigingen bij kinderen met depressie
Disfunctionele overtuigingen zijn waarden waarop onze eigenwaarde steunt. Al vanaf heel jonge leeftijd ontwikkelen kinderen bepaalde vooroordelen in hun eigen overtuigingen. “Als je niet de eerste bent, dan ben je een sukkel; en als je een sukkel bent, dan ben je niets waard.” Op die manier bepalen we onze interpretatie van de werkelijkheid en van onszelf.
Wanneer een kind zijn eigen persoonlijke waarde in onmogelijke ideeën gelegd heeft, dan is het gedoemd om zich vroeg of laat gefrustreerd, moedeloos, onbekwaam of nutteloos te voelen. Want er zal altijd iemand zijn die slimmer of knapper is. We zullen altijd fouten maken. Bovendien zullen we niet in staat zijn om iedereen tevreden te stellen.
Kinderen moeten vanaf een vroege leeftijd leren relativeren. Je hoeft niet absoluut volmaakt te zijn of een totale ramp. We kunnen niet de hele tijd 100% zijn. Bovendien kunnen we ook niet zomaar alles aan de kant laten liggen. Het leven is niet zwart-wit. Het is een reeks grijstinten.
Er zullen dus momenten in ons leven zijn waar we onze prioriteiten moeten opnieuw moeten ordenen. Je zal bijvoorbeeld tijdens een examenweek leren dat het tijd is om meer tijd aan studeren te besteden. En op het einde van die week zal het oké zijn om opnieuw langer te genieten van je vrienden, je familie en je omgeving.
Het is dus belangrijk dat je leert om verantwoordelijkheden voorrang te geven en je tijd te beheren op basis van de beslissingen zelf en van hun gevolgen.
Zelfmoord bij minderjarigen
Depressie is één van de voornaamste factoren die tot zelfmoord kunnen leiden. Een essentieel aspect om het te voorkomen is de mythen die zelfmoord omringen, af te breken. 72% van de tieners en de kinderen met depressie hebben zelfmoordgedachten.
In het geval van kinderen met depressie kunnen deze gedachten bestaan, zelfs al worden ze niet in woorden geuit. Ook veel kinderwensen worden niet in woorden uitgedrukt maar door middel van andere vormen van communicatie zoals spelletjes of tekeningen. Het is belangrijk dat we als volwassene leren om “tussen de regels te lezen” wat kinderen uitdrukken.
Enkele mythes die omtrent kinderen met depressie bestaan
“Zelfmoord zit in de familie.”
Vaak denkt men dat als een ouder of een familielid zelfmoord gepleegd heeft, de minderjarige meer kans loopt zich van het leven te beroven. Het is waar dat ze blootgesteld zijn aan een ongeschikt mechanisme om met dingen om te gaan.
Maar zelfmoord wordt niet door erfelijkheid bepaald. Het is erg belangrijk dat je wat er gebeurd is, of je wensen of gevoelens, niet verzwijgt. Je moet met het kind praten en de taal gebruiken die bij zijn leeftijd past. Gebruik concrete verklaringen die ze begrijpen. Het is essentieel dat je oplossingen vindt voor de problemen waarvoor het kind de dood als een bevrijdende oplossing ziet.
“Iemand die er veel over praat, doet het nooit. Het is alleen om aandacht te krijgen.”
Je mag nooit zomaar aannemen dat het niet mogelijk is dat het kind het zal uitvoeren. Voor de ouders is het moeilijk om met het feit om te gaan dat hun kind een verlangen heeft om zijn leven te beëindigen. Je mag het probleem echter niet ontwijken. Het is zelfs dringend dat je het aanpakt. Denk dat het niet zal gebeuren maar handel alsof het zou kunnen gebeuren.
Zelfmoord kan voorkomen worden
“De beslissing is onherroepelijk.”
Een andere vergissing is denken dat de zelfmoordgedachten van het kind niet kunnen veranderen. Want de gevoelens zijn tegenstrijdig. Er is een mengeling van ontevredenheid en angst samen met het positieve idee over de dood. Dat is de reden dat het zo belangrijk is dat je je bewust bent van de verbale signalen en de tekens in het gedrag zodat je op tijd kan tussenkomen.
“Zelfmoord willen is een levenslange gedachte.”
De verlangens zijn van voorbijgaande aard. Meestal hebben deze mensen er spijt van en voelen ze zelfs schaamte. Je moet tijd maken om over hun emoties te praten en om het feit dat ze gemengde gevoelens hebben te normaliseren. In het leven zijn er heel moeilijke ervaringen. Maar uit die ervaringen kunnen we grote lessen trekken.
“Over zelfmoord praten leidt tot de daad.”
Van zelfmoord een taboe maken kan één van de schadelijkste vergissingen zijn. Door over het onderwerp te praten verlichten we het ongemakkelijk gevoel. Het laat de persoon toe zichzelf uit te drukken. Empathie tonen, normaliseren en proberen te begrijpen zijn de prioriteiten om oplossingen te vinden.
“Als je zelfmoord pleegt, dan heb je een geestelijke stoornis.”
Dit is nog een fout die vaak voorkomt. Mensen denken dat de persoon aan een psychologisch probleem moet lijden om zelfmoord te willen plegen. Depressie is een risicofactor voor zelfmoord. Ook bij tieners met geestelijke stoornissen is er een hoog percentage aan impulsieve zelfmoorden.
Wat kan je doen voor kinderen met depressie?
De doelstelling van psychologische tussenkomsten is de risicofactoren en het probleemgedrag aan te pakken die verbonden zijn met de depressie van het kind. De tussenkomst omvat het kind, zijn familie en zijn omgeving. Met de tieners of de kinderen met depressie werkt men aan verschillende vaardigheden om met dingen om te gaan, zoals hoe ze problemen kunnen oplossen.
De klemtoon wordt gelegd op het leren verwerken van informatie en hoe ze met emotionele tegenspoed kunnen omgaan. We proberen hun automatische negatieve gedachten en hun zelfevaluaties te veranderen. Want ze maken evaluaties van zichzelf en de wereld die hun huidige emotionele toestand in stand kunnen houden.
Ouders krijgen richtlijnen om de gedragingen van hun kinderen te sturen. Empathisch luisteren wordt aangemoedigd. Bovendien stimuleert men manieren om woede te beheersen, conflicten te voorkomen, boodschappen en gevoelens op een doeltreffende manier over te brengen, leren beslissingen te nemen, conflicten op te lossen en de manieren te veranderen om met de andere familieleden om te gaan.
Om depressie bij kinderen te voorkomen is het essentieel dat onvoorwaardelijke liefde altijd aanwezig is. Liefde mag nooit afhankelijk zijn van een daad of van een concreet kenmerk van het kind. Het is goed dat liefde als onvoorwaardelijk wordt waargenomen, als een band die elke mogelijke omstandigheid kan overleven.
“Hoewel de wereld vol lijden is, is hij ook vol van de overwinningen op lijden.”
-Helen Keller-
Bovendien moet er sprake zijn van redelijke regels die consequent worden toegepast. Het bekrachtigen van gepast gedrag, het uitstellen van beloningen, intrinsieke werkmotivatie, niet toegeven aan dwang en een goede communicatie uitbouwen… al deze dingen zijn essentieel.