Jane Austen: een empathische schrijfster

De romans van Jane Austen hebben een gave: ze stellen ons in staat ons te identificeren met het lijden, de verlangens en de situaties van de personages. Liefde, vriendschap of verraad geven ons een emotionele weerklank, ongeacht het tijdstip waarop deze verhalen zijn geschreven.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 08 januari, 2024

Als je bekend bent met het werk van Jane Austen, dan weet je hoe je altijd hetzelfde gevoel hebt als je een van haar boeken begint te lezen. Je hebt het gevoel dat je letterlijk in het leven van haar personages stapt en hun intiemste geheimen ontdekt. Het maakt niet uit dat ze meer dan 200 jaar geleden stierf en dat haar wereld heel anders was dan de onze van vandaag.

In feite, hoewel de historische en sociale contexten die ze weergaf enorm verschillend waren, blijven de menselijke behoeften dezelfde. Daarom is het echt gemakkelijk om je in te leven in veel van de personages in Austen’s boeken.

Je kunt je bijvoorbeeld identificeren met Elinor Dashwood in Sense and Sensibility. Zij is een personage dat gewend is haar emoties in te houden, omdat ze altijd voorrang geeft aan die van haar zus, Marianne.

Dan is er haar meest geliefde vrouwelijke figuur van allemaal. De scherpe en avant-gardistische Elizabeth Bennet. Zij spreekt de lezer aan door haar sterke persoonlijkheid en natuurlijk door haar verscheurdheid tussen passie en trots in haar relatie met Mr. Darcy. Opmerkelijk zijn ook de mannelijke personages. Bijvoorbeeld George Knightley in Emma die fascinerend is vanwege zijn gevoeligheid en vriendelijkheid.

Ongetwijfeld schreef Jane Austen over de menselijke psychologie. We kunnen ons allemaal identificeren met de kaart van emoties en behoeften die ze tekende via haar werkelijk overtuigende personages.

Jane Austen en empathie

Hoewel Jane Austen de meeste van haar romans begiftigde met idyllische eindes, was dat in haar eigen leven niet het geval. Ze zou bijvoorbeeld gaan trouwen, maar dat werd afgeblazen. Bovendien stierf ze op 41-jarige leeftijd, en haar dood blijft in mysterie gehuld. Een misdaadromanschrijver heeft zelfs gesuggereerd dat ze gestorven kan zijn aan arsenicumvergiftiging.

Lindsay Ashford, een Britse romanschrijver en misdaadjournalist heeft inderdaad gesuggereerd dat arsenicumvergiftiging wel eens de oorzaak zou kunnen zijn geweest van Austens dood.

Zeker, in die tijd was arsenicum praktisch overal aanwezig: in water, wijn, kleding en veel medicijnen. Een recenter onderzoek (Engelse link) beweert echter dat ze misschien leed aan de ziekte van Addison, een soort endocriene stoornis.

Hoe dan ook, haar laatste jaren waren niet gemakkelijk. Toen ze in 1817 stierf, en haar oudere broer bezig was haar postume roman (Persuasion) te laten drukken, besloot hij ter ere van haar een memoires over haar te schrijven. Hij beschreef haar als een vrolijke, gevoelige en welwillende geest.

Net als de Brontë’s moest Jane Austen al haar boeken publiceren onder een pseudoniem. Bovendien had ze een onmiskenbaar talent voor het vastleggen van de complexiteit van de menselijke psychologie.

Volmaakt onvolmaakte personages

Velen denken misschien dat Austens romans louter romantische soap opera’s zijn. Het is waar dat liefde het centrale element is dat de meeste van haar personages verbindt en motiveert. Maar je hoeft alleen maar haar hoofdpersonen te bestuderen om te beseffen hoe rijk getekend ze zijn.

In feite maakte ze het de lezer gemakkelijk om het snobisme en de onderdanigheid waar te nemen van veel van de personages die haar helden en heldinnen omringen. Haar weergave van latente hypocrisie verrast en verrukt de lezer zowel. Ze portretteerde ook hebzucht en de eeuwige vooroordelen die afstand scheppen tussen geliefden.

Werkelijkheden die dienen als spiegel

De verhalen van Jane Austen zijn een prachtige oefening in het opwekken van empathie bij de lezer. In feite dienen ze als een spiegel voor ons om ons te verbinden met onze eigen behoeften, emoties, gebreken en verlangens. Denk bijvoorbeeld aan Fanny Price, de heldin van Mansfield Park. Zij is een tenger, onaantrekkelijk meisje dat dankzij haar tante Norris een aanzienlijk trauma heeft opgelopen.

Haar tante heeft haar opgevoed en haar doen geloven dat ze geen consideratie verdiende, omdat haar neven en nichten beter waren dan zij. Fanny is echter een sterk personage. Ze is eerlijk, laat zich door niets breken en is altijd trouw aan haar geweten. Als lezer krijg je vanaf de eerste bladzijden van het boek een band met dit rijke en fascinerende personage, net als met veel van Austens vrouwelijke figuren.

De waarde van liefde in al haar vormen

Elizabeth Bennet en Darcy, Emma Woodhouse en Mr. Knightley, Fanny Price en Edmund Bertram. Het lijdt geen twijfel dat de romans van Jane Austen je doen geloven in ware liefde. Het is echter niet alleen de romantische liefde die ze ophemelt. Ze schreef ook over de liefde tussen vrienden, zussen en van ouders voor hun kinderen.

In Sense and Sensibility bracht ze de empathie tussen de Dashwood zussen in beeld. Elinor is zo verstandig, terwijl Marianne hartstochtelijk en soms oppervlakkig is. Austen traceerde ook op een voortreffelijke en charmante manier de vriendschap tussen mannen en vrouwen. Bijvoorbeeld de relatie tussen Emma en Frank Churchill.

Haar boeken laten je, via het leven van anderen, je eigen gevoelens onderzoeken, altijd nuttig om te erkennen.

Het is duidelijk dat de romans van Jane Austen je in heel andere conventies en sociale contexten plaatsen dan die van de hedendaagse maatschappij.

Dat gezegd hebbende, veel van de worstelingen die zij portretteerde heb je vandaag de dag nog steeds de neiging te ervaren. In feite moeten we allemaal eens kijken naar onze vooroordelen, vooroordelen en beperkingen die onze moed beperken en ons verhinderen echt lief te hebben.