Is hersenspoelen echt of is het slechts een mythe?
Waarschijnlijk heb je wel verhalen gehoord over mensen die zich aansluiten bij een religie of bij een sekte en dan plotseling volledig veranderen. Ze denken, handelen of voelen zelfs niet meer zoals ze gewend waren te doen. Vaak zeggen we dan dat ze gehersenspoeld zijn. We bedoelen het dan meestal niet letterlijk. Hersenspoelen is echter heel reëel.
Hersenspoelen is pas sinds de jaren ’50 een onderwerp. Mensen hebben echter al veel langer geprobeerd om de geest van andere mensen te veranderen. Toch zagen pas de jaren ’50 de eerste systematische pogingen om een methode te ontwikkelen waarmee men de hersenen van mensen op een samenhangende, doeltreffende manier kon “herprogrammeren.”
De journalist (en CIA-agent) Edward Hunter heeft in 1950 de term brainwashing (hersenspoelen) verzonnen. Vanaf dat moment werd het een belangrijk thema in romans zoals 1984 en films zoals The Serpent’s Egg. Die band met fictieverhalen zorgen ervoor dat veel mensen denken dat het slechts een fantasie was. Helaas is dat niet het geval.
De geschiedenis van het hersenspoelen
We kijken even terug naar de Koreaanse Oorlog. Mensen in de Verenigde Staten waren vaak geschokt door het gedrag van de soldaten die na hun gevangenschap terugkeerden.
Ze gedroegen zich heel vreemd en hadden rare ideeën. Sommigen verdedigden het communistische regime nadat ze er net tegen gestreden hadden. Sommige mensen keerden zelfs helemaal niet terug. Ze wisselden gewoon van kant.
Edward Hunter besloot om dit fenomeen te bestuderen. Hij ontdekte dat de Chinezen technieken ontwikkeld hadden om tijdens de befaamde Culturele Revolutie de geest van het volk te herprogrammeren. Later deelden ze hun methoden met de Koreanen. Die pasten deze technieken toe op krijgsgevangenen.
Op deze manier ontdekte Hunter dat hersenspoelen verschilt van folteren. Foltering kan echter vaak deel uitmaken van het proces. Het voornaamste verschil is dat foltering een heel specifiek doel heeft, zoals een bekentenis of vrienden en bondgenoten verraden. Hersenspoelen gaat anderzijds over de volledige herstructurering van de geest van iemand.
Hoe “spoel” je de hersenen?
Men heeft ontdekt dat er vier fundamentele manieren zijn om ervoor te zorgen dat iemand zijn overtuigingen en houdingen tegenover de wereld verandert. Dit zijn de vier wijzen: rationele overreding, suggestie, foltering en tot slot, hersenspoelen.
Overreding is de enige manier die een “relatie van gelijken” inhoudt. Elke van de drie andere manieren bevat een dynamiek van macht. Dit zijn enkele van de specifieke mechanismen die bij hersenspoelen betrokken zijn:
- Totale controle over de communicatie van een persoon met de buitenwereld.
- Lichamelijke en/of psychologische straf als reactie op ongehoorzaamheid. De hersenspoelers stellen gedragsregels op. Als je die niet volgt, dan folteren ze jou op een of andere manier.
- De verplichting tot bekennen. Ze laten niet toe dat je een privéleven hebt.
- Beloningen voor gehoorzaamheid. Ze laten je geloven dat je jezelf redt van foltering door de persoon in controle te gehoorzamen.
- Dogmatische propaganda die ze je laten zien als 100% rationeel. De ideeën die ze je geven zijn uitermate nauwkeurig.
- Een vereenvoudiging van de intellectuele activiteit. Dit verhindert dat je overgaat tot abstract en kritisch denken.
- Een andere persoon het recht geven om jouw leven en jouw lot voor “jouw eigen welzijn” te controleren.
Al deze mechanismen maken gebruik van onze menselijke behoefte aan een gevoel van veiligheid, van ergens bij te horen en van bescherming. Je begint het feit dat je jouw leven en ideeën in de handen van een andere persoon legt, als een noodzakelijk kwaad te zien. Het is een manier om een beetje stabiliteit en rust te krijgen.
De rol van dwang
Zonder dwang zou hersenspoelen niet mogelijk zijn. We bezitten een natuurlijk instinct om te vechten tegen het verlies van onze onafhankelijkheid en van ons identiteitsgevoel. Dit betekent dat een enorme hoeveelheid druk nodig is om ervoor te zorgen dat iemand zijn gedrag verandert.
Je breekt de natuurlijke weerstand van iemand door krachtige emoties op te roepen. Tegelijkertijd laat je hun stressniveaus veel meer dan normaal de hoogte in schieten. Om hersenspoelen op de juiste manier te laten werken, moet je ervoor zorgen dat de persoon uitermate emotioneel en gestrest is. Dit maakt hen veel vatbaarder voor de druk.
Helaas hebben de huidige machthebbers deze techniek zo goed verfijnd dat ze ons onder druk kunnen zetten en onze geest vormen bijna zonder dat we het beseffen. Er zijn veel mensen die dit proces uit vrije wil ondergaan zonder enige strijd te leveren.
De consumptiecultuur is hiervan een perfect voorbeeld. Een ander goed voorbeeld is onze gehechtheid en afhankelijkheid van de sociale media. Sta er even bij stil. Beide hebben te maken met technieken van hersenspoelen.
Ze zijn zo doeltreffend dat mensen zelfs niet beseffen dat het hen overkomt. Ze denken dat dingen kopen en hun privéleven online delen tekenen van hun vrijheid zijn.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Rodríguez Carballeira, A. (1992). El lavado de cerebro. Psicología de la persuasión coercitiva. Barcelona: Editorial Boixareu Universitaria.