Instrumentele agressiviteit: agressie als een middel om een doel te bereiken
Instrumentele agressiviteit is een vorm van agressie waarbij het doel niet precies is om fysieke pijn te veroorzaken. In feite, is het subtieler. In dit geval is het gedrag koud, volgt het een vast plan, en is het vooral gericht op het bereiken van een doel. Wie dit soort gedrag uitoefent, wordt gemotiveerd door externe bekrachtigingen en een reeks voordelen die hij hoopt te bereiken.
Om voor de hand liggende redenen is de gedragswetenschap bijzonder geïnteresseerd in dit soort profielen. We weten immers dat we, om agressie uit te bannen, de motieven moeten begrijpen die deze agressie sturen. Het soort dat verstoken is van elk gevoel voor moraliteit en er uitsluitend op uit is voordelen van anderen te verkrijgen, is het meest problematisch. Het is ook gevaarlijk.
De mensen die het meest gebruik maken van deze vorm van instrumentalisering zijn degenen die worden gedefinieerd door de donkere triade. Zij scoren hoog op narcisme, psychopathie en machiavellisme en manipuleren anderen voor sociale, seksuele en, natuurlijk, economische voordelen. Laten we eens kijken naar dit soort individuen.
“Geweld is de laatste toevlucht van de onbekwamen.”
Instrumentele agressiviteit
Instrumentele agressiviteit, in tegenstelling tot de reactieve of impulsieve soort, beheerst zijn emoties en impulsen extreem goed. Het is geen heethoofdige vorm van agressiviteit. Het is een middel om een doel te bereiken. Een voorbeeld hiervan is de misdadiger die probeert te verduisteren of iemands spaargeld afhandig te maken nadat hij een emotionele relatie met hem heeft onderhouden.
Een klassiek voorbeeld dat vaak wordt gegeven met betrekking tot dit soort gedrag is het incident dat zich een paar maanden voor de Olympische Spelen van 1994 voordeed. Er gebeurde namelijk iets totaal onverwachts tijdens het kunstschaatsen.
Uit het niets sloeg een aanvaller schaatsster Nancy Kerrigan met een politieknuppel op kniehoogte. De atlete liep blauwe plekken op, maar haar knie was niet gebroken en ze won een Olympische medaille.
Het daaropvolgende onderzoek onthulde het bizarre verhaal achter de gebeurtenis. Men ontdekte dat Nancy’s concurrente, Tonya Harding, samen met haar ex-man iemand had ingehuurd om de agressieve daad uit te voeren om zo haar rivale uit de weg te ruimen.
Sindsdien is Harding’s persoonlijkheid in talrijke films geportretteerd. Bovendien is zij het onderwerp geweest van meer dan één studie over het onderwerp instrumentele agressie.
Kenmerken van instrumentele agressie zijn dat het gedrag doordacht en zorgvuldig gepland is dat gericht is op het verkrijgen van een reeks zeer specifieke voordelen.
De meest verfijnde vorm van agressie
Instrumentele agressiviteit heeft zijn eigen repertoire van gedragingen die het onderscheiden van elke andere vorm van agressie. Deze mensen veroorzaken sociale, emotionele maar ook fysieke schade, die het gevolg is van het gebruik van bepaalde middelen om hun doelen te bereiken. Wat voor hen van belang is, is het bereiken van hun ‘prijs’ op elke mogelijke manier.
Dit zijn de kenmerken die instrumenteel agressieve mensen definiëren:
- Hun gedrag is altijd gericht op lange termijn doelen.
- Ze zijn in staat om verfijnde plannen te bedenken om te krijgen wat ze willen.
- Zij zullen elk middel gebruiken om hun doel te bereiken, zelfs als dat amoreel of crimineel is.
- Zij nemen altijd een positie van autoriteit over anderen in.
De psychologie ondersteunt het idee dat instrumentele agressie wordt begrepen door Skinner’s theorie van operante conditionering (Holland & Skinner, 1961). Dit is een leermethode die alleen wordt geconsolideerd door de associatie van bekrachtigingen (beloningen) en straffen met een bepaald gedrag.
Het ontmenselijken van slachtoffers om een doel te bereiken
Carleton University (Canada) voerde onderzoek uit (Engelse link) dat beweert dat instrumentele agressiviteit en psychopathie verwant zijn. Sterker nog, het stelt dat dergelijk ‘roofzuchtig’ gedrag veel voorkomt bij dit persoonlijkheidstype.
Het meest opvallend zijn de mentale mechanismen die deze mensen ertoe brengen het soort geweld toe te passen dat uiterst slim is, maar tegelijkertijd met voorbedachten rade.
- In veel gevallen ‘ontmenselijken’ ze hun slachtoffers. Met andere woorden, ze beroven hen van hun gevoelens, rechten en behoeften. Dit maakt het voor hen gemakkelijk om hun toevlucht te nemen tot elke strategie om te bereiken wat ze willen. Ze zullen bedriegen, verraden, in de steek laten en daarnaast elke vorm van schade uitoefenen om te bereiken wat ze willen.
- Zij tonen instrumentele empathie. Dit betekent dat ze zich bewust zijn van hoe anderen zich voelen, maar het kan ze niet schelen of ze lijden of bang zijn. Zich inleven in de emoties van anderen is nuttig voor hen omdat ze hen op die manier kunnen manipuleren.
- Er is een duidelijk moreel verschil en een compleet gebrek aan berouw of schuldgevoel.
Mensen die instrumentele agressie gebruiken hebben de neiging om emoties als schuld of schaamte te vervangen door gevoelens als trots. Daarom beschouwen ze elke oneerlijke daad die ze voor hun eigen doeleinden begaan als positief.
Mogelijke oorsprong van instrumentele agressie
Hoe kunnen we dit type gedrag verklaren? Wat motiveert deze mensen? Waarom komt het bij sommige mensen voor en niet bij anderen? Zoals altijd het geval is in gedragszaken, komt het neer op een combinatie van dimensies. In dit geval zijn het er drie:
- Omgevingsfactoren zoals opvoeding, onderwijs, evenals de invloed van traumatische ervaringen in de kindertijd.
- Psychologische factoren. Zoals we eerder vermeldden, is de donkere persoonlijkheidstriade verwant met instrumentele agressiviteit. Ook met bipolaire stoornis en borderline persoonlijkheidsstoornis (BPD).
- Biologische triggers. De Mount Sinai Medical School (VS) heeft onderzoek verricht (Engelse link) dat één theorie oplevert. Zij beweert dat er afwijkingen zijn in hormonen zoals testosteron en cortisol, en in neurotransmitters zoals serotonine en dopamine. Dit zou gedrag aanmoedigen bij mensen met een aanleg voor instrumentele agressie.
Deze uitingen van gepland gedrag die specifieke doelen nastreven en bovendien de basisrechten van anderen terzijde schuiven, komen dagelijks voor. Er zijn inderdaad veel verschillende soorten geweld en helaas zien we ze niet altijd aankomen.
Alle siterte kilder ble grundig gjennomgått av teamet vårt for å sikre deres kvalitet, pålitelighet, aktualitet og validitet. Bibliografien i denne artikkelen ble betraktet som pålitelig og av akademisk eller vitenskapelig nøyaktighet.
- Hartmann, D. P. (1969). Influence of symbolically modeled instrumental aggression and pain cues on aggressive behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 11(3), 280.
- Holland, J. G., & Skinner, B. F. (1961). The analysis of behavior: A program for self-instruction.
- Matthies, S., Rüsch, N., Weber, M., Lieb, K., Philipsen, A., Tuescher, O., … & van Elst, L. T. (2012). Small amygdala–high aggression? The role of the amygdala in modulating aggression in healthy subjects. The World Journal of Biological Psychiatry, 13(1), 75-81.
- Walsh, Z., Swogger, M. T., & Kosson, D. S. (2009). Psychopathy and instrumental violence: facet level relationships. Journal of personality disorders, 23(4), 416–424. https://doi.org/10.1521/pedi.2009.23.4.416
