Identiteit en het schip van Theseus
We hebben de neiging om te denken dat onze identiteit uniek is, dat we ermee geboren zijn en dat het altijd hetzelfde blijft. In werkelijkheid is onze identiteit echter kwetsbaarder dan dat. De paradox van het schip van Theseus is een goed voorbeeld om ons te helpen dit idee beter te begrijpen.
Deze paradox is ongeveer als volgt: “Tijdens de boottochten raakten de houten planken gebroken of verrot, dus moesten ze worden vervangen. Toen Theseus thuiskwam, had het schip dat in de haven aanmeerde geen enkel origineel onderdeel. Toch twijfelde de bemanning geen seconde aan het feit dat het dezelfde boot was.”
Het schip van Theseus is een paradox van vervanging. Als de onderdelen van een object worden vervangen, is het dan nog steeds hetzelfde object? We kunnen deze paradox ook op mensen toepassen. Zijn we nog steeds hetzelfde, ook al verandert ons uiterlijk? Wat als onze persoonlijkheid datgene is wat daadwerkelijk verandert?
Het schip van Theseus en identiteit
Volgens de Griekse legende was Theseus de oprichter van Athene. Andere legenden beweren dat hij de zoon van Poseidon was. Een van de verhalen van Theseus stelt dat hij een boottocht van Kreta naar Athene maakte.
De boot was echter 300 jaar oud, wat verklaart waarom veel van de onderdelen vervangen moesten worden. Na een volledige restauratie leek de boot niet meer op het origineel. Het nieuwe schip had geen originele onderdelen meer.
Als een boot met dertig roeispanen één roeispaan vervangt, is het dan nog steeds dezelfde boot? Wat als er vijftien roeispanen worden vervangen? Of wat als alle roeispanen vervangen worden? Wat als er nu dertig planken in plaats van roeispanen worden vervangen? Wat als elke afzonderlijke plank wordt vervangen?
Het belangrijkste is hier dat het heel moeilijk is om precies te weten wanneer het ene object verandert in een ander object.
Het schip van Theseus in de filosofie
De filosoof Thomas Hobbes verdiepte zich dieper in deze paradox. Hij stelde dat elk stuk hout dat op de boot werd vervangen bewaard werd om een nieuw schip te maken. Op basis van dit verhaal stelde Hobbes de volgende vraag:
Welk van de twee schepen is het werkelijke schip van Theseus? Je zou kunnen zeggen dat dat het origineel is. Dat is echter niet wat Theseus dacht. Hij geloofde dat zijn schip gerestaureerd was, en niet vervangen.
Zoals we hierboven al zeiden, geldt deze paradox ook voor de identiteit. Hebben we een stabiele identiteit of kan die veranderen? De filosoof Heraclitus deed hier een zeer bekende uitspraak over: “Niemand stapt ooit twee keer in dezelfde rivier, want het is niet dezelfde rivier en hij is niet dezelfde man.”
Aan de hand van dit citaat kunnen ons allemaal afvragen of onze identiteit verandert als we iets aan onszelf veranderen.
Veranderingen in de identiteit
Deze paradox is eenvoudiger als het gaat om het uiterlijk van mensen. Iemand kan bijvoorbeeld verschillende orgaantransplantaties ondergaan. Hij zal echter nooit in staat zijn om elk orgaan in zijn lichaam te veranderen.
Daarmee bedoelen we dat de persoon nog steeds dezelfde zou zijn. Aan de andere kant geloven wetenschappers dat de essentie van mensen in hun hersenen ligt. Er zit echter een addertje onder het gras. We zijn dichter bij het punt gekomen waar de hersenen ook vervangen kunnen worden.
Wat zou er gebeuren als we onze gedachten, herinneringen en plannen technisch konden overbrengen naar andere hersenen? Wat als we al die informatie zouden kunnen overbrengen naar een systeem dat net als onze hersenen werkt? Zouden we dan nog steeds hetzelfde zijn?
Het is onmogelijk voor ons om in verschillende fases van ons leven naar onszelf in de spiegel te kijken en dezelfde persoon in de spiegel te zien. Ons uiterlijk verandert, net als onze persoonlijkheid.
Mensen zijn echter niet alleen hun uiterlijke verschijning en persoonlijkheid. Ze bestaan ook uit hun relaties met anderen, hun relatie met de omgeving, hun plannen, hun werk, en nog veel meer. Onze sociale identiteit bepaalt voor een groot deel wie we zijn.
Het maakt dus niet uit of iemands uiterlijke verschijning verandert, omdat hij of zij hetzelfde zal blijven als zijn of haar omgeving hetzelfde blijft, toch? Zoals elke paradox moet het schip van Theseus nog nauwkeurig worden geduid. Het kan ons echter helpen om veranderingen beter te begrijpen en te accepteren.