Hoe kun je iemand helpen die aan zelfbeschadiging doet?

Heb je ontdekt dat iemand in je omgeving toevlucht neemt tot zelfbeschadiging? We hebben het over een moeilijke en netelige situatie waar we niet altijd raad mee weten. Als je jezelf nu in deze situatie ziet, geven we je enkele sleutels om die persoon te helpen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 04 april, 2024

Sommige emoties zijn te rauw. Ze zijn van het soort waar we niet goed raad mee weten en die aan ons kleven als een extra laag, als een vreemde stof die prikt en het leven moeilijk maakt. Om deze pijn te verlichten nemen sommigen hun toevlucht tot zelfbeschadiging. Het gaat hierbij om verwondingen aan het lichaam die het emotionele lijden voor een moment willen kanaliseren en/of verdoven.

Zelfbeschadiging is een volledig disfunctionele daad. Er zit echter een zeer complex geheel van triggers en redenen achter, waarmee het individu worstelt. Niet dat ze die begrijpen. Bovendien wordt dit gedrag beschouwd als een probleem voor de volksgezondheid. In feite is het in veel gevallen gekoppeld aan zelfmoord.

Uit onderzoek (Engelse link) van de Federale Universiteit van Bahia (Brazilië) blijkt dat de wereldwijde prevalentie van zelfbeschadiging in de adolescentenpopulatie buitengewoon ernstig is. Ongeveer 20 procent van de jongeren heeft er inderdaad last van. Het heeft een enorme impact op zowel het gezin als de samenleving en vereist gevoeligheid in het begrip en de aanpak ervan.

Laten we eens kijken naar enkele nuttige richtlijnen die je kunt volgen, mocht je iemand in je omgeving zelfbeschadigend gedrag zien vertonen.

Hoe help je iemand die aan zelfbeschadiging doet?

Als iemand in je omgeving zichzelf beschadigt, vraag je je waarschijnlijk af waarom. Het is inderdaad moeilijk te begrijpen waarom iemand zichzelf zou snijden of verbranden of zijn haar zou uittrekken. De State University of New Jersey (VS) deed een onderzoek (Engelse link) waarin ze beweerden dat fysieke pijn een manier is om af te leiden van emotionele angst.

Er is ook nog een andere hypothese. Dat is het feit dat een groot deel van de niet-suïcidale zelfverwonding wordt uitgevoerd in een poging om ‘iets te voelen’. In feite is de emotionele gevoelloosheid zo diep dat de lijder behoefte heeft aan enige sensatie. Dit zijn harde realiteiten waar we allemaal wel eens mee te maken kunnen krijgen.

Maar hoe handel je als iemand in je omgeving zichzelf verwondt? Het eerste wat je zult ervaren is het verlangen om hem te redden en hem te overtuigen zijn daden niet te herhalen. Maar deze strategieën – hoewel volkomen begrijpelijk – werken niet altijd. Hier zijn een aantal stappen om in gedachten te houden.

1. Vermijd oordeel en kritiek

Wanneer je ontdekt dat iemand die je kent zichzelf pijn doet, kun je heel goed gevoelens van afwijzing en verbijstering ervaren. Inderdaad, bijna automatisch zou je kunnen zeggen: “Maar waarom heb je dat gedaan, ben je gek?” Dit is echter de slechtste zin die ooit uit je mond kan komen. Het is een uitdrukking die je ten koste van alles moet vermijden.

Als je iemand wilt helpen die aan zelfbeschadiging doet, vermijd dan oordelen, kritiek en alle impulsieve opmerkingen. Het laatste wat iemand die te maken heeft met verhoogde emotionele nood nodig heeft is om beschuldigd en gestraft te worden. Blijf kalm en begrijp dat ze de enige copingstrategie gebruiken die ze kennen om om te gaan met wat hen overkomt.

2. Erken hun emoties en geef ze de ruimte

Zelfbeschadiging is een disfunctioneel mechanisme om met ernstige emotionele nood om te gaan. Hun angst verdwijnt niet door je te vertellen dat “Alles goed komt” en “Vertrouw me, ik zal je helpen.” Nadat ze zichzelf hebben verwond, voelen ze zich beschaamd. Dit betekent dat het voor hen waarschijnlijk niet gemakkelijk zal zijn om met je te praten.

Een nuttige strategie is hen begrip bieden. Maak ze duidelijk dat je je kunt afstemmen op hun werkelijkheid. Vraag hen: “Hoe voel je je?” of “Welke sensatie ervaar je op dit moment?” Uiteraard zal het voor hen niet gemakkelijk zijn om het onder woorden te brengen, dus geef ze tijd en ruimte.

3. Toon bezorgdheid en zorg

“Je staat er niet alleen voor. Ik ben er voor je. Ik zal voor je zorgen”. Wie zichzelf pijnigt, wil iets voelen door het gewicht van de angst via zijn wonden te verlichten. Ze voelen zich ook eenzaam. Bovendien kunnen ze aannemen dat hun wirwar van gedachten en emoties nooit meer weg zal gaan, en dat de pijn die ze nu voelen blijvend zal zijn.

Ze hebben steun nodig van hun omgeving en hun naaste relaties om zichzelf te kunnen zijn zonder oordeel of anderen die hen willen controleren. Toon hen dus je oprechte bezorgdheid. Probeer niet te controleren of op te dringen. Concentreer je gewoon op het zorgen voor hen en er zijn.

4. Wees onpartijdig maar aandachtig over hun zelfbeschadiging

Probeer heftige reacties op hun verwondingen te vermijden. Elke overdreven reactie zal hen nog meer in verlegenheid brengen. Wees idealiter onpartijdig en laat hen zien dat ze zich niet hoeven te verontschuldigen of iets hoeven te zeggen als ze dat niet willen.

Voorkom ook dat je het stigma rond zelfbeschadiging versterkt. Let op je taalgebruik. Beperk je impulsieve reacties en attitudes of je zou kunnen merken dat je plotseling een muur tussen jullie hebt opgetrokken.

Aarzel niet om steun te bieden bij de behandeling van hun lichamelijke wonden die misschien verborgen zijn maar medische hulp nodig hebben.

5. Onthoud dat je geen verantwoordelijkheid voor hen kunt nemen

Wanneer je getuige bent van zelfbeschadiging van een dierbare, wil je hem of haar redden. Sterker nog, je kunt geobsedeerd raken door het redden van hen, door voor hen te doen wat ze zelf niet kunnen. Deze aanpak is echter uiterst gevaarlijk, want je kunt de taken van anderen niet op je eigen schouders leggen.

Jouw functie is om hen te steunen, te begrijpen en er voor hen te zijn. Je moet hun verantwoordelijkheden niet overnemen. Zij moeten aan hun eigen herstel werken. Zelfs als je het moeilijk vindt, moet je delegeren en proberen op hen te vertrouwen.

6. Begeleid hen om gespecialiseerde hulp te vragen

Achter dit soort situaties liggen diepe werkelijkheden en ervaringen die de zelfhater niet heeft verwerkt. Ze hebben een groot aantal emoties te verwerken. Die kunnen ze echter niet alleen verwerken. We hebben immers al vastgesteld dat ze niet over de juiste copingstrategieën beschikken.

Je moet ook bedenken dat sommige zelfbeschadigende gedragingen een suïcidale bedoeling hebben. Daarom moet je optreden. Als je hen wilt helpen, begeleid hen dan bij het zoeken naar gespecialiseerde zorg. Psychologische therapie, samen met sociale steun uit hun omgeving, zal de beste vooruitgang mogelijk maken.

Slotopmerking

Voor een familielid, vriend of partner van iemand die zichzelf beschadigt, is er één onmiskenbare waarheid. Je zult nooit helemaal begrijpen waarom ze het doen. Het is iets dat moeilijk te accepteren is. In feite zijn geestelijke gezondheidsproblemen veelvormige realiteiten en het is uiterst moeilijk om hun hele anatomie tot in detail te begrijpen.

In alle gevallen is het belangrijkste te weten dat deze psychologische kruispunten overwonnen kunnen worden. Het individu dat zijn toevlucht neemt tot zelfbeschadiging moet de latente dimensies die zijn gedrag bevorderen aanpakken en er in psychologische therapie aan werken.

Geleidelijk kunnen ze adequate instrumenten ontwikkelen om op een effectievere en vooral gezonde manier met hun emotionele ongemak om te gaan.

Ten slotte is het de moeite waard te weten hoe je een vriend voor hen kunt zijn op hun genezingsreis, door hen te steunen maar niet te stigmatiseren. Zoals we al eerder zeiden, is dit een bijzonder ernstige sociale noodsituatie voor jongeren vandaag de dag. Daarom is het aan ons om te leren hoe we het kunnen voorkomen en behandelen.