Hoe kan ik iemand helpen die zichzelf pijn doet?

Heb je ontdekt dat iemand in je omgeving zijn toevlucht neemt tot zelfbeschadiging? We hebben het hier over een moeilijke en delicate situatie waarvan we niet altijd weten hoe we ermee om moeten gaan. Als je je op dit moment in deze situatie bevindt, zijn hier enkele tips over hoe je die persoon kunt helpen.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 26 juli, 2025

Sommige emoties zijn te rauw, het soort waar je geen raad mee weet en dat aan ons kleeft als een extra laag, als een vreemde substantie die prikt en het leven moeilijk maakt. Om deze pijn te verzachten, nemen sommige mensen hun toevlucht tot “zelfverwonding”, een verwonding van het lichaam waarmee wordt geprobeerd het emotionele lijden te kanaliseren en zelfs voor een moment te verdoven.

Het is een volledig disfunctionele daad, dat weten we. Achter zelfverwonding zit echter een complex amalgaam van triggers en redenen die moeilijk te beheersen zijn.

Het is ook moeilijk te begrijpen. Het is ook belangrijk om in gedachten te houden dat dit gedrag wordt beschouwd als een probleem voor de volksgezondheid dat in veel gevallen in verband wordt gebracht met zelfmoord.

Onderzoek (Engelse link) zoals dat is uitgevoerd aan de Federale Universiteit van Bahia, in Brazilië, geeft aan dat de wereldwijde prevalentie van zelfbeschadiging zeer ernstig is onder de adolescentenpopulatie.

Ongeveer 20% van de jongens en meisjes lijdt eraan. Het is een realiteit met grote gevolgen voor gezinnen en voor onze samenleving, iets dat vraagt om gevoeligheid in begrip en aanpak.

Laten we nu analyseren met welke factoren we rekening moeten houden als iemand in onze omgeving dit gedrag vertoont.

Zo kun je iemand helpen die zichzelf pijn doet

Wanneer iemand in onze omgeving zijn toevlucht neemt tot zelfbeschadiging, is het gebruikelijk om je af te vragen waarom. Het is moeilijk te begrijpen waarom iemand zichzelf een wond, snee, schaafwond, brandwond of haarbreuk toebrengt.

De State University of New Jersey wijst er in een onderzoek (Engelse link) bijvoorbeeld op dat deze fysieke pijn een manier is om emotioneel leed af te leiden.

Aan de andere kant is er nog een extra hypothese. Veel niet-suïcidale zelfbeschadiging is een poging om ‘iets te voelen’. De emotionele gevoelloosheid zit zo diep dat ze behoefte hebben aan een of andere sensatie. Dit zijn, zoals we kunnen aanvoelen, zeer harde realiteiten waar we op een bepaald moment mee te maken kunnen krijgen.

Maar hoe te handelen? Hoe iemand te helpen die zichzelf verwondt? Het eerste wat we ervaren in deze omstandigheden is het verlangen om hen te redden en hen ervan te overtuigen dat ze de actie niet moeten herhalen. Deze strategieën – heel begrijpelijk – werken echter niet altijd. Laten we eens kijken naar een aantal stappen om over na te denken en in gedachten te houden.

1. Vermijd een oordeel

Wanneer we ontdekken dat iemand zichzelf pijn doet, is het gebruikelijk om afwijzing en schaamte te voelen. Bijna automatisch zeggen we dan: “Maar waarom deed je dat, ben je gek? Dat is de ergste zin die uit onze mond kan komen, een uitdrukking die we koste wat het kost moeten vermijden.

Als we iemand die zichzelf pijn doet willen helpen, laten we dan oordelen, kritiek en impulsieve opmerkingen vermijden. Het laatste wat iemand die te maken heeft met grote emotionele nood nodig heeft, is om beschuldigd en gestraft te worden.

Laten we kalm blijven en een heel eenvoudige zaak begrijpen: degenen die zichzelf pijn doen, passen de enige copingstrategie toe die ze kennen om om te gaan met wat hen overkomt.

2. Erken hun emoties en geef ze de ruimte

Zelfbeschadiging is een disfunctioneel mechanisme om om te gaan met ernstige emotionele nood. Dat leed gaat niet weg door alleen maar te zeggen “het komt goed” en “vertrouw me, ik ga je helpen”. Wat deze mensen voelen nadat ze zichzelf pijn hebben gedaan is schaamte, en het is meestal niet gemakkelijk voor ze om zich open te stellen voor een dialoog.

Daarom is een nuttige strategie om begrip te bieden, om ze te laten zien dat we ons kunnen afstemmen op hun realiteit. Vraag: “Hoe voel je je”, “Wat voel je op dit moment?” Het is duidelijk dat het niet in alle gevallen gemakkelijk voor ze zal zijn om onder woorden te brengen wat er in ze omgaat. Het is goed om ze tijd en ruimte te geven.

4. Toon bezorgdheid en zorg

“Je staat er niet alleen voor, ik ben bij je in alles wat je nodig hebt. Ik zorg voor je. Degenen die zichzelf pijn willen doen om iets te voelen of om het gewicht van verdriet door pijn te verlichten, ervaren ook eenzaamheid. Ze gaan er vaak van uit dat al die wirwar van gedachten en emoties nooit meer weg zal gaan. Dat de pijn van nu blijvend zal zijn.

De steun van de omgeving, emotionele banden en weten hoe te zijn zonder te oordelen of te willen controleren is in deze gevallen een onbetwistbare pijler. Aarzel niet om hen die oprechte bezorgdheid te tonen die, zonder te willen controleren of opleggen, geïnteresseerd is in zorgzaamheid en aanwezig zijn.

6. Wees onpartijdig bij zelfverwonding, maar ga er wel mee om

Vermijd intens te reageren op het zien van verwondingen. Elke reactie die meer overdreven is dan nodig, zal ervoor zorgen dat degene die zichzelf verwond heeft zich nog meer in verlegenheid gebracht voelt.

Het ideaal in deze gevallen is om onpartijdig te zijn. Om te laten zien dat ze zich niet hoeven te verontschuldigen of iets hoeven te zeggen als ze dat niet willen.

Als we iemand die zichzelf pijn doet willen helpen, laten we dan voorkomen dat we het stigma eromheen versterken. Laten we voorzichtig zijn met taalgebruik, laten we spontane reacties en houdingen beperken die plotseling een muur kunnen optrekken tussen ons en onze geliefde.

Laten we ook niet aarzelen om ondersteuning te bieden bij het behandelen van die fysieke wonden die soms verborgen zijn, maar die misschien wel medische hulp nodig hebben.

7. Onthoud dat je geen verantwoordelijkheid kunt nemen voor de ander

Als we getuige zijn van de zelfvernietiging van een geliefde, willen we die redden. We raken geobsedeerd door redden, door voor de ander te doen wat hij zelf niet kan. Deze aanpak zou erg gevaarlijk zijn, want we kunnen de taken van anderen niet op onze schouders leggen.

Onze rol zal zijn om te steunen, te begrijpen, te begeleiden, aanwezig te zijn. We moeten echter niet de verantwoordelijkheden overnemen van degenen die aan hun eigen herstel moeten werken. Zelfs als het moeilijk is, moeten we delegeren, vertrouwen geven aan de ander.

8. Begeleiding om gespecialiseerde hulp te vragen

Achter dit soort situaties gaan diepe werkelijkheden schuil. Ervaringen die niet onder ogen zijn gezien en een grote opeenhoping van emoties die verwerkt moeten worden. De persoon alleen kan deze combinatie van lijden niet aan. Bovendien weten we al dat de copingstrategieën die ze toepassen niet afdoende zijn.

In feite kunnen we niet over het hoofd zien dat sommige vormen van zelfbeschadiging suïcidale bedoelingen hebben, en als zodanig is het gepast om in te grijpen. Als we iemand die zichzelf pijn doet willen helpen, laten we hem dan begeleiden naar gespecialiseerde zorg.

Psychologische therapie, samen met de sociale steun van de omgeving, zijn twee pijlers die altijd de beste vooruitgang mogelijk maken.

Slotopmerking

Als familielid, vriend of partner van iemand die zijn toevlucht neemt tot dit gedrag, is er een onmiskenbare waarheid. Dat is dat we nooit volledig zullen begrijpen waarom deze acties worden uitgevoerd. Het is moeilijk om ermee in het reine te komen: geestelijke gezondheidsproblemen zijn zeer veelzijdige realiteiten en het is moeilijk om de volledige anatomie ervan tot in detail te begrijpen.

Wat in alle gevallen het meest relevant is, is de wetenschap dat zulke psychologische kruispunten overwonnen kunnen worden. De persoon die zijn toevlucht neemt tot zelfverwonding moet de latente dimensies die dit gedrag bevorderen aanpakken en er in psychologische therapie aan werken.

Geleidelijk aan zullen ze de juiste hulpmiddelen hebben om op een effectievere en vooral gezonde manier om te gaan met het emotionele ongemak.

Laten we bondgenoten zijn in deze genezende reis. Facilitators van ondersteuning die weet hoe je thuis moet zijn, zonder te stigmatiseren. We hebben te maken met een bijzonder ernstige sociale noodsituatie onder onze jongeren en we moeten weten hoe we die kunnen voorkomen en behandelen. Laten we aan de slag gaan.