Het syndroom van Capgras of dubbelgangerswaan

Het vermogen om de gezichten van mensen te herkennen en ze van elkaar te onderscheiden is iets dat we vanaf onze geboorte hebben en dat zich in de eerste paar jaar van ons leven blijft ontwikkelen. Maar wat als je je plotseling realiseert dat je het gezicht van een naast familielid niet kan herkennen? Wat als je het waanidee hebt dat ze zijn vervangen door dubbelgangers? Dit vreemde gevoel is precies wat mensen met het syndroom van Capgras, of dubbelgangerswaan, ervaren.

Maar voordat we dieper ingaan op dit onderwerp, moeten we enkele concepten bespreken. Twee belangrijke dingen waar we naar willen kijken zijn prosopagnosie (of gezichtsblindheid) en wanen en hoe deze twee aandoeningen van elkaar verschillen.

Prosopagnosie en misleiding

In 1891 gebruikte Sigmund Freud de term agnosie al als omschrijving van het onvermogen om allerlei zintuiglijke stimuli te begrijpen. Prosopagnosie is dan ook de combinatie van twee Griekse woorden: ‘prosopon,’ wat ‘gezicht’ betekent en ‘agnosia’ wat onwetenheid betekent.

Prosopagnosie houdt dus problemen in bij het herkennen van bekende gezichten. En één ding dat het veroorzaakt zijn beroertes, vooral in de pariëtale of pariëto-occipitale gebieden van de hersenen.

Wanen daarentegen, komen volledig voort uit ideeën (‘misleidende’ ideeën). Dit zijn fantastische transformaties van de werkelijkheid, valse overtuigingen gebaseerd op een verkeerde interpretatie van de werkelijkheid.

Er bestaan verschillende soorten wanen. Enkele bekende soorten zijn: betrekkingswaan, vervolgingswaan, schuld- of zondewaan, grootheidswaan en vergiftigingswaan.

Nu we dit hebben opgehelderd, moeten we vermelden dat identificatiesyndromen tot voor kort werden afgedaan als slechts een rariteit. Het is pas nu dat ze meer aandacht beginnen te krijgen.

Identificatiesyndromen

Wat er gebeurt bij identificatiesyndromen is dat iemand de dingen wel op de juiste manier waarneemt, maar op de verkeerde manier interpreteert. Dat wil zeggen, wat hij ziet is echt, maar wat hij interpreteert niet.

Er zijn vier verschillende soorten identificatiesyndromen:

• Syndroom van Capgras: de persoon is ervan overtuigd dat iemand (meestal een naast familielid of vriend) is vervangen door een bedrieglijke dubbelganger. Dit is echter niet het geval.
• Syndroom van Frégoli: de persoon zal denken dat één of meer mensen van uiterlijk zijn veranderd om meer op vertrouwde mensen te lijken. Ze denken dat ze dit doen zodat ze ze kunnen proberen op te lichten.
• Intermetamorfosesyndroom: de persoon denkt dat de mensen om hen heen hun identiteit hebben geruild, maar hetzelfde uiterlijk hebben behouden.
• Subjectieve dubbelganger: de persoon is er vast van overtuigd dat hij zelf een dubbelganger heeft die een eigen bestaan leidt.

Van al deze identificatiesyndromen lijkt het syndroom van Capgras het meest voor te komen. Volgens de huidige gegevens komt het voor bij 5% van alle psychotische patiënten.

Het syndroom van Capgras

Het syndroom van Capgras werd voor het eerst beschreven in 1923 door Jean Marie Capgras en J. Reboul-Lachaux. Ze hadden een 53-jarige patiënt met chronische psychose en de waanideeën dat haar man en zoon waren vervangen, zodat iemand haar kwaad kon doen.

Zoals we eerder al zeiden, is het syndroom van Capgras een psychiatrische stoornis waarbij personen (ook dieren of voorwerpen) wel normaal herkend worden, maar hun identiteit niet. Met andere woorden, mensen met dit syndroom denken dat een dubbelganger of een bijna identieke bedrieger de echte mensen in hun leven heeft vervangen.

Een persoon met het syndroom van Capgras herkent mensen wel, maar heeft niet het gevoel dat ze bekend zijn. Ze herkennen hun partner of kind meestal wel enigszins (‘ze zien eruit als …’), maar het probleem is dat het nooit genoeg is om hen ervan te overtuigen dat ze het ook echt zijn.

In de ogen van deze persoon heeft de dubbelganger of de bedrieger dezelfde fysieke kwaliteiten aangenomen als de ‘oorspronkelijke’ persoon. Maar hij of zij heeft niet dezelfde geest of persoonlijkheid, het is dus een bedrieger.

Bovendien zal het syndroom van Capgras ze het waanachtige idee geven dat de bedrieger zich hetzelfde gedraagt als de oorspronkelijke persoon. En dat verwart hen alleen maar nog meer.

Wat veroorzaakt het syndroom van Capgras?

Mensen hebben het syndroom van Capgras met heel veel verschillende dingen in verband gebracht. Enkele van deze dingen zijn bijvoorbeeld schizofrenie, vitamine B12-tekort, hyperthyreoïdie, diabetes mellitus, intoxicatie en dementie.

Er bestaan ook veel verschillende theorieën die het hebben geprobeerd te verklaren. Sommige hiervan hebben te maken met een ontkoppeling in bepaalde gebieden van de hersenen en andere met de lateralisatie en lokalisatie van de disfunctie die tot het waanidee leidt. De diagnose syndroom van Capgras kan pas worden gesteld als ernstige dementie of andere problemen met betrekking tot het bewustzijn uitgesloten zijn.

Bestaat er een behandeling?

Dit vreemde syndroom is moeilijk te behandelen. Mensen hebben het geprobeerd met behulp van antipsychotica, antidepressiva en cognitieve en gedragstherapie. Hoewel ze allemaal in zekere zin succesvol te noemen zijn, kunnen we nog lang niet spreken van een oplossing. Tot slot, als het gaat om psychologische therapie, proberen therapeuten vaak cognitieve herstructurering samen met gezinstherapie vanwege de emotionele tol die het syndroom van Capgras eist.

Bibliografie

Kaplan, H. I., Sadock, B. J. Kaplan and Sadock’s Synopsis of Psychiatry. 8e editie. Philadelphia: Williams & Wilkins. 1998