Het archetype van de schaduw, de donkere kant van je ziel

We hebben allemaal een duistere kant aan onze persoonlijkheid, die wordt weergegeven door het schaduw-archetype in de Jungiaanse theorie. Laten we eens kijken waar het uit bestaat.

Beoordeeld en goedgekeurd door de psycholoog Gema Sánchez Cuevas.

Geschreven door Valeria Sabater

Laatste update: 21 augustus, 2023

Volgens de analytische psychologie van Carl Jung vertegenwoordigt het archetype van de schaduw “de donkere kant” van jouw persoonlijkheid. Het is een woeste subwereld van de ziel waar je het primitiefste deel van jezelf opbergt. Daar bevinden zich het egoïsme, de onderdrukte instincten en de “niet-goedgekeurde” zelf die jouw bewuste geest verwerpt. Dit is het deel dat in de diepste lagen van je wezen begraven ligt. De schaduw is het archetype voor de donkere kant van je ziel.

Waarschijnlijk heb je vroeger al over dit begrip gehoord. Het idee van het archetype van de schaduw is een bekend begrip. Psychologen gebruiken het nog steeds om over confrontatie te praten. Het verwijst naar die gewaarwording van een innerlijke conflict dat je soms ervaart wanneer je gefrustreerd, bang, onzeker of boos bent.

Maar je mag niet vergeten dat het idee dat Jung in zijn werk over de archetypes omschreven heeft, al historisch en cultureel aanwezig was in onze samenleving. Het begrip van een schaduw of een donkere kant van de ziel is een veel voorkomende tweeledigheid.

Het heeft Robert Louis Stevenson zelfs geïnspireerd om zijn klassieke roman Dr. Jekyll and Mr. Hyde te schrijven. Stevenson heeft deze roman natuurlijk geschreven nog vóór Jung zijn theorie over het archetype van de schaduw ontwikkeld heeft.

Alles wat jouw opvoeding en de morele normen van de samenleving jou zeggen dat “slecht” is, maakt deel uit van jouw schaduw. Maar het is niet goed om deze innerlijke dynamiek te zien als verwerpelijk of gevaarlijk. Want die manier van denken kan ervoor zorgen dat je gelooft dat je in jezelf een eigen “Hyde” hebt die probeert naar buiten te komen.

Jung zelf heeft uitgelegd dat er verschillende soorten schaduwen zijn. Hij zei dat ze confronteren en er jou bewust van zijn, één manier is om welzijn, genezing en persoonlijke vrijheid te verwerven.

Het archetype van de schaduw, de donkere kant van menselijke wezens

Het archetype van de schaduw is nauw verbonden met het begrip ‘onderbewuste’ van Freud. Maar het bezit unieke aspecten die het op een aanzienlijke manier onderscheiden van dat idee. Deze unieke aspecten verrijken ook het concept van Jung.

Vergeet niet dat de intellectuele romance tussen Freud en Jung uiteindelijk opmerkelijk afkoelde. Het ging zelfs zo ver dat Jung de vader van de psychoanalyse op de volgende manier omschreef: “een tragische figuur, een groot man… maar ik kan niet akkoord gaan met zijn therapeutische methodes.”

Jung ontwikkelde zijn eigen methode, de analytische psychologie. Hij verwierp de bank en de asymmetrische relatie tussen de therapeut en de patiënt. Jung was voorstander van een therapie die gebaseerd is op het gesprek. Hij geloofde dat de therapie moest graven in de structuur van de geest en het onbewuste waar de archetypen ronddwalen.

Van al de archetypen is het archetype van de schaduw ongetwijfeld het archetype met de meest therapeutische waarde. We zullen in het vervolg van dit artikel de kenmerken van dit archetype leren kennen…

De schaduw, een bekende maar onderdrukte aanwezigheid

• Jung heeft de term de “schaduw” geleend van Friedrich Nietzsche.
• Dit idee verbeeldt de verborgen persoonlijkheid die elke mens bezit. Aan de buitenkant lijken de meesten van ons (en dat geloven we zelfs ook) goede en vriendelijke mensen. Maar sommige delen van ons worden onderdrukt. Dit zijn overgeërfde instincten die soms geweld, woede en haat verbergen.
• Het archetype van de schaduw bestaat niet alleen in individuen. Ook groepen mensen (sekten, religieuze groeperingen, politieke partijen) kunnen een archetype van de schaduw hebben. Op een bepaald moment kunnen deze groepen hun donkere kant tonen en gewelddadige feiten tegen de mensheid rechtvaardigen.
• Hoe meer we de schaduw onderdrukken, hoe vernietigender, verraderlijker en gevaarlijker het wordt. Volgens Jung kan het zichzelf “projecteren.” Het treedt dan op in de vorm van een neurose of psychose.
• Jung heeft ook twee typologieën geïdentificeerd binnen het archetype van de schaduw. De eerste is de persoonlijke schaduw. Die hebben we allemaal. Het omvat al onze kleine frustraties, angsten, egoïsme en de gewone negativiteit. Het andere type is de onpersoonlijke schaduw. Het bevat de meest archetypische essentie van het kwaad en gaat samen met genocide, meedogenloos moorden, enzovoort.

Jung over het omgaan met de donkere kant van je ziel

Hoe kan ik de confrontatie met mijn eigen schaduw aangaan?

Misschien denk je dat de theorie van het archetype van de schaduw interessant is. In metaforische betekenis heeft het zijn charme en een zekere mystiek. Want in deze afbeelding zien we de weerspiegeling van wat op een klassieke manier een taboe is.

Het vertegenwoordigt het kwaad en de duistere kant van de menselijke persoonlijkheid die altijd onze belangstelling wekt. Maar is er iets in deze theorie dat we op ons dagelijks leven kunnen toepassen? Het antwoord hierop is “ja.”

Jung herinnert er ons aan in zijn geschriften, in boeken als De Archetypen en het Collectieve Onbewuste.  Hij zegt dat het in het leven onze taak is om onszelf volledig te aanvaarden en onze “schaduw” in onze persoonlijkheid te integreren. Op die manier kunnen we ons ervan bewust zijn en er oog in oog mee werken. Het negeren en toelaten dat het in het onbewuste blijft kan ons beroven van evenwicht en van de kans om gelukkig te zijn.

We mogen ook niet vergeten welke aspecten dit begrip dat we de “schaduw” noemen, uitmaken. Hier vinden we onze angsten, ons vroegere trauma, de ontgoochelingen die ons vergiftigen, en de dromen die nooit werkelijkheid werden als gevolg van onze eigen besluiteloosheid.

Als we al deze innerlijke demonen verbergen, dan worden ze heftiger. Als we ze het zwijgen opleggen, dan zullen ze ons uiteindelijk beheersen. Ze zullen een beeld van onszelf afbeelden dat we niet leuk vinden of waarmee we niet akkoord gaan.

We mogen dus niet vergeten dat onze persoonlijke groei en ons psychologisch welzijn altijd zullen afhangen van ons vermogen om deze schaduwen aan het licht te brengen. Zodra we deze dappere inspanning leveren, begint het delicate maar waardevolle werk van genezing. Alleen dan zullen we in staat zijn om rust en welzijn te vinden.