Gemotiveerd redeneren: een emotionele vooringenomenheid

We hebben allemaal wat meer intellectuele nederigheid nodig. Hiermee zouden we veel van die emotionele vooroordelen, overtuigingen, vooroordelen en starre schema's kunnen deactiveren die onze perceptie van dingen beperken en waarvan we ons niet altijd bewust zijn.

Meestal wil je gelijk hebben. Soms heeft je aanpak een duidelijke basis en als zodanig heb je het volste recht om je ideeën respectvol te verdedigen. Bij andere gelegenheden laat je je echter meeslepen zonder het zelfs maar te weten door gemotiveerd te redeneren. Dit is een emotionele vooringenomenheid waarin je verlangens, angsten en behoeften je argumenten domineren.

Je hebt de neiging om te geloven wat je wilt geloven. Dit is een extreem veelvoorkomend soort gedrag. Neem bijvoorbeeld het voorbeeld van een beroemdheid die een ernstige misdaad heeft begaan, maar die nog steeds wordt verdedigd door hun fans.

Of de supporters van een bepaalde sportploeg die erop staan een door de scheidsrechter of de rechter aangegeven fout te ontkennen, ondanks het feit dat de overtreding duidelijk is.

Het gebeurt meestal omdat je als mens wordt bewogen door je emoties, maar ook door je overtuigingen, passies en houdingen. Als gevolg daarvan is niet alles wat je doet, uitdrukt of denkt vrij van het soort vooroordelen en vooroordelen die je objectiviteit verstoren. Maar wat zou ieder van ons zijn zonder al deze psychologische complexiteit?

Gemotiveerd redeneren

We leven in een samenleving die wordt gevoed door influencers en mensen (met of zonder kennis) die de wereld van Twitter en andere sociale media overspoelen. Daarom is het uiterst eenvoudig om informatie zonder enige basis of logica als geldig te beschouwen.

Het maakt niet uit dat de wetenschap probeert het tegendeel te bewijzen. Het is de like en de retweet die regeert. Ook impulsief gedrag dat zich verre van reflectie op informatie laat meeslepen door emotie en niet door de betrouwbaarheid van de bron. Interessant genoeg waarschuwde Max Planck ons hier al in het midden van de 20e eeuw voor.

Deze beroemde Duitse natuurkundige en wiskundige wees erop dat wetenschappelijke waarheid niet altijd zegeviert. Dat het vaak geen zin heeft om mensen te overtuigen van het bewijs van iets door er een licht op te laten schijnen.

Omdat er in de menselijke geest altijd barrières zijn die onbuigzame overtuigingen en emoties creëren, zoals wantrouwen, angst of zelfs trots. Deze fungeren als een barricade tegen zelfs de meest voor de hand liggende logica. Neem bijvoorbeeld de flat earthers en de anti-vaccinatiebeweging.

Gemotiveerd redeneren vertelt ons dat we altijd filteren wat we zien, wat ons wordt verteld en wat er met ons gebeurt. Toch bestuderen we de feiten zelf zelden. Laten we dat van dichterbij bekijken.

Spreek mijn visie op de dingen niet tegen

Er zijn maar weinig emotionele vooroordelen die zo diep in je psychologische architectuur zitten als gemotiveerd redeneren. Als je bijvoorbeeld merkt dat iemand die je niet mag, iets zegt of doet dat juist is of erkenning verdient, ga je daar met scepsis om. Bovendien zeg je tegen jezelf: “Ze hebben net hun draden gekruist” of “Ze willen er alleen maar iets voor terug.”

Of, als een politieke partij die tegen je eigen ideologie is, besluit een wet te promoten die gunstig is voor iedereen. Je zult dan bepaalde nuances zien en achterdochtig worden. ‘Ik heb ze mijn hele leven bekritiseerd. Hoe kunnen ze ooit met iets goeds komen?’ In feite tolereer je zelden enige tegenstrijdigheid van jouw eigen ideeën.

Zaken zijn in de regel zwart-wit en moeten worden aangepast aan de betekenis die je eraan geeft. Door deze aanpak te volgen, bespaar je tijd. Het is echter psychologische luiheid. Het voorkomt dat je je geest moet openen om een ander perspectief in te nemen.

Onderzoek uitgevoerd aan de Universiteit van Californië (Engelse link) door Dr. David López toont hetzelfde aan. Wanneer de informatie die je ontvangt in overeenstemming is met je overtuigingen, ervaar je plezier en een zekere voldoening. Aan de andere kant, wanneer iets je tegenspreekt, pas je het soort scepticisme toe dat barrières opwerpt.

Wat zit er achter gemotiveerd redeneren?

Al je houdingen, keuzes en meningen zijn puur objectief. Bovendien komt het vaak voor dat je je eigen argumenten verdedigt in het bijzijn van mensen, in de overtuiging dat het absolute waarheden zijn. Dit is volkomen normaal.

Je brein wordt immers gebouwd door elke ervaring, interpretatie, cognitieve vooringenomenheid of vooroordeel waarmee je onbewust bent geïndoctrineerd door je omgeving.

De redenen achter gemotiveerd redeneren

Om meer bewust te worden van gemotiveerd redeneren, moet je weten wat erachter zit. Alleen dan kun je het uitschakelen.

• De emotionele band die je hebt met bepaalde dimensies. Bijna altijd heeft alles wat je verdedigt een basis emotioneel substraat dat je moet identificeren.
• Je overtuigingen definiëren je en bouwen je identiteit op. Als je bijvoorbeeld bent opgeleid in een omgeving met zeer seksistisch en patriarchaal gedrag en je ze hebt geïnternaliseerd en ze als geldig hebt geaccepteerd. Het zou buitengewoon moeilijk voor je zijn om in gendergelijkheid te geloven. Bovendien zou het zien van een vrouw in een machtspositie je tegenspreken en irriteren.
• Je eigen sociale groepen vormen je. Inderdaad, deze ‘microwerelden’ bepalen jou. Bijna zonder het te beseffen, neem je ideeën en denkpatronen aan en neem je ze als vanzelfsprekend aan zonder erover na te denken.
• Vermijd cognitieve dissonantie. Je geest houdt niet van informatie die in tegenspraak is met je overtuigingen. Daarom, in plaats van deze gegevens te analyseren en erover na te denken om andere perspectieven te kunnen begrijpen en zelfs je eigen perspectieven bij te werken, verzet je zich ertegen. Dat wat je eigen waarheden uitdaagt, genereert cognitieve dissonantie in jou. Hierdoor blijf je vasthouden aan je eigen visie. In feite pas je gemotiveerde redeneringen toe waarmee je het onmogelijke verdedigt om je standpunt te handhaven.

Concluderend toont dit type vooringenomenheid het belang aan van het gebruik van een open en flexibele mindset. Als je jezelf toestaat om te relativeren en intellectuele nederigheid toe te passen, zul je niet alleen je staat van coëxistentie verbeteren. Je zult ook jezelf verbeteren en hoffelijker en meer medelevend zijn.