Gaslighting, de subtielste en meest bijtende vorm van misbruik

Heeft iemand je ooit laten denken dat je gek was? Dat is "gaslighting": psychologische mishandeling waarbij iemand zijn eigen werkelijkheid in twijfel wordt getrokken.

Stel je een relatie voor waarin een van de partners aan de ander bekent dat hij of zij tijdens een gesprek in het verleden gekwetst was door bepaalde opmerkingen. De reactie van de tweede partner is echter onthutsend: hij of zij ontkent botweg iets gezegd te hebben dat die pijn heeft veroorzaakt, en insinueert zelfs dat de persoon het allemaal verzint.

Op dat moment is er onverwacht een component in de dynamiek van de relatie geplant:het zaad van de twijfel. In dit subtiele spel van emotionele manipulatie heeft gaslighting zijn intrede gedaan. Achter zijn verschijning stelt een verward potentieel slachtoffer zijn of haar eigen perceptie van de werkelijkheid in vraag.

We gaan dieper in op wat gaslighting is, hoe je het kunt herkennen en wat je moet doen in zo’n situatie.

Wat is gaslighting?

Volgens de APS. de American Psychological Association (Engelse link) is gaslighting een manipulatieve strategie om iemand te laten twijfelen aan zijn of haar waarnemingen, ervaringen of begrip van gebeurtenissen.

Het is een vorm van psychologisch misbruik, die wordt onderscheiden van andere soorten manipulatie omdat het moeilijker te onderscheiden is. Het is relevant om te verduidelijken wat gaslighting niet is . Zoals een recent artikel gepubliceerd in Frontiers in Psycholo gie (Engelse link) staat dat het concept verschilt van de volgende fenomenen:

• Ghosting (beëindiging van communicatie en contact met een persoon).
• Pesten (gebruik van geweld, plagen of bedreigingen om een persoon te misbruiken, domineren of intimideren).
• Chantage (iemand onder druk zetten of bedreigen om op een bepaalde manier te handelen, meestal gerelateerd aan het vrijgeven van persoonlijke informatie).
• Beledigingen (beledigingen of provocaties met woorden of handelingen die bedoeld zijn om te irriteren).
• Onenigheid, pesten en leugens.

Gaslighting is daarentegen subtieler. Natuurlijk kan het elementen van het bovenstaande bevatten, maar altijd op een bijna onmerkbare manier.

Het gevolg is dat de ontvanger van de manipulatie alle beschuldigingen in zich opneemt zonder te beseffen dat er kwaadwillig met zijn of haar geest wordt gespeeld. Hoewel veel mensen denken dat het een academische term is, is het eigenlijk spreektaal. Professionals in de psychologie en andere sociale wetenschappen vermijden het in principe vanwege de dubbelzinnigheid.

Oorsprong van gaslighting

De term werd voor het eerst gebruikt in een Brits toneelstuk uit 1938 dat Gas Light heette. Het toneelstuk werd bewerkt tot een film uit 1944 met Ingrid Bergman en Charles Boyer in de hoofdrollen.

De filmversie is het referentiepunt voor de beschrijving en categorisering van het fenomeen. Het plot is heel eenvoudig: een schijnbaar zachtaardige man gebruikt leugens en manipulatie om zijn vrouw te isoleren en haar ervan te overtuigen dat hij zijn verstand verliest, zodat hij de rijkdom kan stelen die hij net heeft geërfd.

Pas in het begin van de jaren 1950 werd de naam van de film gebruikt als werkwoord:gaslighting. Vanaf de jaren 1960 werd het gebruikt als een zinspeling op een vorm van manipulatie.

De laatste jaren is het steeds prominenter geworden, vooral in sociale netwerken en op het internet. Zozeer zelfs dat Oxford University Press (Engelse link) het in 2018 opnam in haar lijst van populairste woorden van dat jaar.

Kenmerken van gaslighting

Hoewel het fenomeen in de praktijk sterk varieert, volgt gaslighting meestal een patroon van drie fasen:

1. In het begin confronteert het slachtoffer de manipulator.
2. Daarna begint het slachtoffer te twijfelen aan zijn of haar eigen zekerheden.
3. Uiteindelijk neemt ze de versie van de dader als waarheid aan.

De kenmerken of tactieken van gaslighting zijn als volgt.

Gesprekken afleiden

In het beginstadium, wanneer het slachtoffer ermee geconfronteerd wordt,kiest de dader ervoor om van onderwerp te veranderen of het gesprek op andere onderwerpen te richten. Dit wordt gedaan om een beschuldiging te ontwijken, te bagatelliseren of tegen te spreken.

Constante ontkenning van de werkelijkheid

De manipulator ontkent herhaaldelijk de feiten of de daden van het slachtoffer. Op deze manier zaaien ze twijfel bij het slachtoffer over hun eigen perceptie van de werkelijkheid.

Gevoelens en emoties bagatelliseren

De gaslighter kiest ervoor om de gevoelens van het slachtoffer te bagatelliseren of te minimaliseren. Ze geven hen het gevoel dat hun zorgen en emoties waardeloos zijn. Ook dat ze te gevoelig zijn voor bepaalde acties.

Geleidelijke overtuiging

De agressor gebruikt verschillende strategieën, zoals vragen stellen of gaslighting-zinnen, die bedoeld zijn om de indruk van het slachtoffer over de feiten te veranderen. Dit gebeurt geleidelijk, subtiel en met inzicht. Omdat de manipulatie gespreid is, beseft de ontvanger niet welk web ze om zich heen weven.

Misrepresentatie van de werkelijkheid

Manipulatoren verdraaien de waarheid door feiten uit hun context te halen of de resultaten verkeerd te interpreteren. Dit leidt ertoe dat het slachtoffer zijn of haar eigen geheugen en waarneming in twijfel trekt. Om dit te doen, gebruiken ze vaak schaamteloze leugens.

Subtiele intimidatie

Hoewel er zelden fysiek geweld aan te pas komt, gaat gaslighting vaak gepaard met psychologische intimidatie, waardoor het voor het slachtoffer moeilijk wordt om zichzelf te verdedigen.

Objecten verbergen of gebeurtenissen simuleren

In extreme gevallen kan de dader objecten verbergen of situaties creëren waardoor het slachtoffer gaat twijfelen over wat ze heeft gedaan of meegemaakt. Door deze tactiek overtuigt hij de persoon ervan dat hij degene is die gelijk heeft.

Volgens de American Sociological Review (Engelse link) bouwen deze tactieken voort op genderstereotypen en structurele en institutionele ongelijkheden van slachtoffers. Vrouwen, immigranten, homoseksuelen en anderen lopen het grootste risico om het doelwit te worden.

7 gevolgen van gaslighting voor slachtoffers

Gaslighting is een vorm van psychologisch geweld die volgens een overzicht van het Uaricha Tijdschrift voor Psychologie (Spaanse link) een aantal ernstige gevolgen kan hebben voor het slachtoffer.
De belangrijkste daarvan worden hieronder opgesomd.

1. Erosie van het gevoel van eigenwaarde

Het feit dat de agressor het slachtoffer laat twijfelen aan haar eigen waarnemingen, feiten en daden heeft een directe impact op haar gevoel van eigenwaarde. Een deel van het gevoel van eigenwaarde is immers gebaseerd op de zelfbeoordeling van de eigen capaciteiten. Als die in twijfel worden getrokken, wordt het gevoel van eigenwaarde dat ook.

2. Verwijten en emotionele uitputting

Door de voortdurende zelftwijfel kan het slachtoffer zichzelf de schuld gaan geven en lijden aan emotionele uitputting die de cyclus van psychologisch geweld in stand houdt.

3. Mentale verwarring

Het slachtoffer kan zich verward en gedesoriënteerd voelen, wat kan leiden tot problemen met het nemen van beslissingen en het vermogen om de waarheid te onderscheiden.

4. Sociaal isolement

De ontvanger van de manipulatie isoleert zichzelf vaak van anderen. Het slachtoffer kan zich steeds eenzamer en kwetsbaarder voelen. H oe paradoxaal het ook lijkt, ze vindt in haar misbruiker de enige beschikbare steun en troost.

5. Onzekerheid in relaties

Na een ervaring metgaslighting kan het slachtoffer het moeilijk vinden om met andere mensen om te gaan en gezonde relaties aan te gaan. Deels omdat hun perceptie van de werkelijkheid veranderd kan blijven, deels omdat ze bang zijn het doelwit te worden van soortgelijke episodes.

6. Mentale stoornissen

Constante manipulatie en het gevoel gevangen te zitten in een vervormde realiteit kunnen mentale stoornissen uitlokken, zoals angst, depressie of posttraumatische stressstoornis (PTSS). Het psychologische trauma is niet gering, hoewel de nawerkingen sterk afhangen van de kenmerken van elke ontvangen manipulatie.

7. Gevolgen voor het dagelijks leven

Bijvoorbeeld op het werk kan de persoon problemen hebben om zich te concentreren en effectief te presteren. Het is belangrijk om te weten dat alle gevolgen variëren afhankelijk van de duur en intensiteit van het misbruik. Herken de signalen en zoek hulp. H et herkennen van de signalen en het zoeken van professionele hulp zijn cruciaal.

Profiel van degenen die betrokken zijn bij gaslighting

Over het algemeen doen degenen die hun toevlucht nemen tot deze techniek dat niet voor de manipulatie zelf. Integendeel, wat ze willen is macht en controle uitoefenen over iemand die ze als minderwaardig beschouwen. Daarbij zoeken ze de medewerking of medewerking van het slachtoffer, zodat het slachtoffer niet het gevoel heeft dat de persoon domineert.

Kenmerken van de agressor

Zoals hierboven vermeld, wordt de term niet gebruikt in academische contexten omdat hij misleidend is. Toch hebben sommige onderzoekers gaslighting tactieken geïdentificeerd binnen de modus operandi van bepaalde stoornissen.

Bijvoorbeeld, volgens een artikel in hetTijdschrift voor auto-ethno grafie (Engelse link) is de procedure vaak ingebed in de dwang en manipulatie van narcistische individuen.

Zozeer zelfs dat de term gaslighting narcist wordt gebruikt om te verwijzen naar mensen met de stoornis die voornamelijk gebruik maken van dergelijke strategieën. Het is echter ook in verband gebracht met psychopathie, sociopathie, borderline persoonlijkheidsstoornis, antisociale persoonlijkheidsstoornis en dergelijke.

Profiel

Het profiel van iemand die zich bezighoudt met gaslighting kan dus als volgt zijn:

• Onzekerheid: hoewel ze in het openbaar zelfvertrouwen en hooghartigheid tonen, zijn het diep van binnen onzekere individuen die een manier van zijn tonen die ver afstaat van hoe ze in werkelijkheid zijn.
• Schijnbare vriendelijkheid: ze hebben de neiging zich voor te doen als hartelijk en zachtaardig. Deze façade maakt het moeilijk voor het slachtoffer om hun manipulatieve tactieken te ontdekken.
• Fantasieën van controle en macht: en niet alleen gekoppeld aan het succes van bepaalde levensdoelen, maar ook aan fantasieën die werkelijkheid worden in relatie tot de mensen om hen heen.
• Gevoelens van superioriteit: die al dan niet gerechtvaardigd kunnen zijn. Over het algemeen hebben ze de neiging om hun werkelijke waarde te onderschatten in relatie tot de acties of vaardigheden die ze hebben (hun schoonheid, belangrijkheid, prestaties enzovoort).
• Verminderd inlevingsvermogen: ze hebben de neiging om de emoties en gevoelens van anderen niet te begrijpen en missen emotionele intelligentie.
• Wijziging van de ethische en morele ideeën van de samenleving: gerelateerd aan het vorige aspect hebben veel mensen die manipuleren met gaslighting een ethiek en moraal die niet overeenkomen met die van de samenleving waarin ze leven. Dat wil zeggen dat ze in dit opzicht hun eigen ideeën in praktijk brengen.

Natuurlijk is dit een algemeen profiel van de agressor. In de praktijk kan het afwijken van het gedrag van de manipulator. Het is niet ongewoon dat manipulators een geschiedenis hebben van liegen, bedriegen, fraude enzovoort in hun interpersoonlijke relaties (werk, familie, vrienden en de maatschappij in het algemeen).

Slachtofferkenmerken

Er zijn persoonlijkheidskenmerken die iemand vatbaarder maken voor gaslighting. Hier volgen er enkele:

• Gebrek aan genegenheid: dit komt omdat ze de neiging hebben om de manipulator te idealiseren, waarbij ze hun acties interpreteren als oprechte uitingen van genegenheid.
• Onzekerheid en een laag gevoel van eigenwaarde: omdat de centrale component van deze manipulatie zelftwijfel is, zijn mensen die al wat zelftwijfel hebben er kwetsbaarder voor.
• Behoefte aan goedkeuring: deze emotionele kwetsbaarheid kan ertoe leiden dat mensen toegeven aan gaslighting manipulaties, zelfs ten koste van het in twijfel trekken van hun eigen perceptie en realiteit. Daarnaast kan het lage gevoel van eigenwaarde dat met deze behoefte gepaard gaat, ertoe bijdragen dat mensen aan zichzelf gaan twijfelen en de beweringen van de manipulator als waarheid accepteren.

Daar komt nog bij dat de persoon in kwestie dit soort manipulatie in het verleden al eens heeft meegemaakt. Bijvoorbeeld in familiedynamiek. De neiging om met bovenstaande tactieken en strategieën te leven kan dus een gewoonte zijn die van thuis uit kan worden teruggevoerd.

In welke contexten komt gaslighting voor?

Bewust of onbewust, deze manipulatietechniek komt in verschillende contexten voor. Hier zijn drie voorbeelden die heel goed illustreren waarom het een vorm van stilzwijgend psychologisch misbruik is.

In relaties

Gezien het niveau van intimiteit en vertrouwen, komt gaslighting vaak voor in relaties. Op basis hiervan ondermijnt een individu het vertrouwen en de perceptie van de werkelijkheid van zijn partner. Vaak worden feiten verkeerd voorgesteld en voortdurend ontkend. Deze ontkenning kan problemen zoals ontrouw of huiselijk geweld verdoezelen.

In ouderlijke relaties

Zoals eerder vermeld, komt gaslighting ook voor in ouderlijke relaties. Het kan zich manifesteren op gebieden als schoolprestaties, genderidentiteit en respect voor familieregels. In elk geval doen ouders die deze psychologische manipulatie gebruiken dit om emoties te ontkrachten, te twijfelen aan de waarde van hun kinderen of te proberen de overtuigingen van hun kinderen te veranderen.

In institutionele omgevingen

Het kan gebruikt worden om informatie achter te houden of werknemers te berispen. Het kan ook gebruikt worden om de mening of rechten van iemand die van een dienst geniet te beperken. Bijvoorbeeld, en volgens een studie gerapporteerd in Sociale Wetenschap & Gen eeskunde (Engelse link) is een veel voorkomende vorm van manipulatie in de verloskunde om de realiteit van moeders te ontkennen.

Parallel aan de bovenstaande contexten is er een andere verschijningsvorm van dit emotionele misbruik: zelfbelichting. Dit gebeurt wanneer de dader het zelf is, wat resulteert in een circulaire dynamiek die het welzijn aantast. Het gebeurt vaak omdat je zo gewend bent om met het fenomeen om te gaan dat je de strategieën ervan onbewust overneemt.

Wat kun je tegen gaslighting doen?

Om gaslighting tegen te gaan, moet je eerst vaststellen dat iemand je dit psychologische misbruik en deze manipulatie oplegt. De signalen die we tot nu toe hebben aangegeven zullen voor jou als referentie dienen, net als deze gids om te weten of je een slachtoffer bent van gaslighting. Dit gezegd hebbende, volgen hier enkele ideeën over hoe je kunt handelen bij dit fenomeen:

• Vertrouw op je intuïtie: als iets je vreemd voorkomt, negeer het dan niet. Luister naar je innerlijke stem.
• Handhaaf stevige grenzen: sta niet toe dat de vermoedelijke manipulator je grenzen overschrijdt. Spreek jezelf duidelijk uit als je het gevoel hebt dat hij of zij dat doet.
• Praat met familie en vrienden: bespreek met hen de gebeurtenissen en gesprekken waarin hij/zij je het gevoel heeft gegeven dat je gek bent geworden. Luister naar wat ze te zeggen hebben en waardeer hun advies en aanbevelingen.
• Verzamel bewijsmateriaal: dit klinkt misschien vreemd, maar alles zal je helpen om te bewijzen dat je gemanipuleerd wordt. Foto’s, screenshots van gesprekken, data, opnames enzovoort zullen je een objectieve indicatie geven dat de dingen zijn gebeurd zoals jij denkt dat ze zijn gebeurd.
• Focus op zelfzorg: psychologische burn-out kan ervoor zorgen dat je symptomen van angst, depressie en chronische stress ervaart. Maak ruimte in je agenda om voor je welzijn te zorgen: ga sporten, ga uit met vrienden, noteer je emoties, beoefen yoga en meditatie en alles wat je geest tot rust brengt.
• Raadpleeg een professional: Een gesprek met een psycholoog kan tijdens en na de manipulatie onoverzienbare voordelen opleveren. Sluit de deur dus niet voor deze optie.

Weggaan bij manipulerende mensen is essentieel om weer perspectief te krijgen en te genezen. In veel gevallen is het de enige manier om uit de vicieuze cirkel van misbruik te komen. Overweeg dus om een stapje terug te doen en tijd weg te nemen van de persoon als hun gedrag je emotionele en fysieke gezondheid blijft aantasten.