Existentiële Intelligentie: de laatste van Howard Gardner's meervoudige intelligenties

Howard Gardner, met zijn model van meervoudige intelligenties, begon een revolutie. Vandaag willen we het hebben over een van de meest controversiële, en ook genegeerde van zijn intelligenties - existentiële intelligentie.

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog María Alejandra Castro Arbeláez.

Laatste update: 27 december, 2022

Heb je ooit gehoord van existentiële intelligentie? In feite is het een van de grote onbekenden. Dat komt omdat, historisch gezien, definities van intelligentie het niet omvatten.

Volgens het Oxford Dictionary is intelligentie “het vermogen om te leren, te begrijpen, en op een logische manier over dingen na te denken.” Maar voor de psychologie om een definitie van dit construct vast te stellen, is het een wat ingewikkelder zaak geweest.

In die zin heeft het begrip intelligentie, afhankelijk van de historische context en de auteur, verschillende nuances gekregen, tot het punt dat er vandaag de dag een verscheidenheid aan definities is. Vervolgens bekijken we een van die perspectieven: dat van Howard Gardner.

Van enkelvoudige intelligentie naar meervoudige intelligenties

Jarenlang werd intelligentie gezien als unifactorieel. Om ze te meten werd een reductionistische indicator, het intelligentiequotiënt, uiterst populair. Hoewel men meende dat deze versie van intelligentie langs verschillende wegen verkregen kon worden, waren de meeste meetmethoden reductionistisch of bevooroordeeld in hun gewicht in de richting van wat men als logische vermogens beschouwde.

Uiteindelijk kozen sommige auteurs voor een rijker en meer omvattend begrip van intelligentie. Enkele voorbeelden waren:

• Daniel Goleman. Hij maakte de term emotionele intelligentie beroemd. Het gaat om het vermogen dat we hebben om onze emoties en die van anderen te herkennen en te hanteren.
• Robert Sternberg. Hij sprak van drie soorten intelligentie: analytische, contextuele, en ervaringsgerichte.
• Howard Gardner. Hij ontwikkelde de theorie van de meervoudige intelligenties. Hij beweert dat er verschillende soorten intelligentie of specifieke capaciteiten zijn. Deze staan in verband met elkaar, en naargelang onze specifieke vaardigheden kunnen we vervolgens meer of minder intelligent zijn.

Howard Gardner

Howard Gardner is een vermaard psycholoog die jarenlang aan de Harvard Universiteit (VS) gewerkt heeft. Zijn werk heeft aanleiding gegeven tot verschillende modellen van intelligentie. In feite heeft hij de manier waarop je dit construct ziet veranderd, en zo invloed uitgeoefend op de educatieve, sociale en psychologische gebieden.

Gardner stelt dat iemands intelligentie niet door een getal kan worden weergegeven, hoe gestandaardiseerd de meetinstrumenten ook mogen zijn. Hij verdeelde dit construct oorspronkelijk in acht soorten intelligentie, namelijk: linguïstisch-verbaal, logisch-mathematisch, visueel-ruimtelijk, muzikaal-ritmisch en harmonisch, lichamelijk- kinesthetisch, intrapersoonlijk, interpersoonlijk, en naturalistisch.

Maar waar paste existentiële intelligentie in het geheel?

Existentiële intelligentie

Na de hausse en de grote erkenning die Gardner’s theorie van meervoudige intelligenties (Spaanse link), waarin acht intelligenties gegroepeerd werden, kreeg, vergaten velen dat de theorie zich bleef ontwikkelen. Niettemin bleef hij verder onderzoeken en voegde er uiteindelijk nog een intelligentie aan toe: existentiële.

Existentiële intelligentie verwijst naar het cognitieve vermogen dat we hebben om grote menselijke vragen te stellen en erover na te denken, zoals:

• Liefde.
• Leven en dood.
• Goed en kwaad.
• De menselijke natuur.
• De kwaliteit van het bestaan.

Dit zijn existentiële vragen die de meesten van ons op een bepaald moment overpeinzen, sommigen meer, sommigen minder. Net als bij de andere intelligenties ontwikkelen sommigen van ons ze meer dan anderen.

Kenmerken van existentiële intelligentie

Om dit type intelligentie beter te begrijpen, volgen hier de belangrijkste kenmerken:

• Het veronderstelt een hoog ontwikkelingsniveau op andere cognitieve domeinen. Bijvoorbeeld abstract en diep redeneren.
• Er is belangstelling voor diepe onderwerpen, zoals de oorsprong van het leven en het doel van ons bestaan.
• Het gaat om het vermogen onszelf en anderen vanuit een diep perspectief te observeren.
• Er is een desinteresse in wereldse sociale praktijken.
• Het overstijgt het fysieke en verenigt alle elementen van het universum.
• Het pleit voor universele waarden, zoals vrede, liefde, wijsheid, vriendelijkheid en waarheid.
• Er is belangstelling voor spirituele kennis en praktijken.
• Er is een verlangen om anderen te helpen en te dienen.
• Het gaat gepaard met herhaalde zelfzorgpraktijken. Verder beschouwt het het lichaam als een vergaarbak voor de ziel.

Voorbeelden

Dit type intelligentie kan in het dagelijks leven blijken uit de volgende handelingen:

• Krachtig en duidelijk optreden, maar zonder geweld, tegenover elke persoonlijke aanval.
• Bij conflicten je verdiepen in de feiten en hun mogelijke oplossingen vanuit een constructief perspectief.
• Solidariteit. Respectvolle, en vreedzame acties uitvoeren om het welzijn van de groep te garanderen.
• Diep respect bewaren voor elk levend wezen, want we maken allemaal deel uit van een eenheid.

Existentiële intelligentie benadering

Zoals we al eerder zeiden, opperde Gardner alleen de mogelijkheid dat deze intelligentie bestond, want hij was er niet zeker van dat er een neurologisch verband was. In feite blijft hij twijfelen. Hij beweert echter dat hij van verschillende auteurs boodschappen ontvangt die het bestaan ervan bevestigen en het in verband brengen met spirituele intelligentie.

In zijn boek, Intelligence Reframed: Multiple Intelligences for the 21st Century, betoogt hij dat de definitie van intelligentie verruimd moet worden, en geeft hij praktische adviezen over de pedagogische toepassing ervan.

In feite zinspeelt Howard Gardner (2020) op zijn blog (Engelse link)  op de Covid-19 pandemie. Hij vermeldt dat onze routines onderbroken werden en dat de noodzaak ontstond om onszelf en ook anderen te beschermen. Daardoor kregen we meer tijd om na te denken en onszelf vragen te stellen over het leven.

Deze dynamiek die na Covid-19 ontstond is niet exclusief voor de geschiedenis van de mensheid, maar deed Howard Gardner wel het belang van existentiële intelligentie herontdekken. Hij begon het inderdaad duidelijk te zien in zijn eigen leven en dat van de mensen in zijn naaste omgeving.

Strategieën om existentiële intelligentie te ontwikkelen

Je hoeft geen filosoof, theoloog of academicus te zijn om existentiële intelligentie te ontwikkelen, want we kunnen het allemaal verwerven. Enkele manieren om het te doen zijn onder andere:

• Beoefen contemplatie en meditatie om toegang te krijgen tot een diepere kennis van de dingen en ook van jezelf.
• Breng zelfzorggewoonten tot stand. Bijvoorbeeld gezond eten, lichaamsbeweging, en vrijetijdsbesteding. Ze helpen je lichaam gezond te houden en daardoor ook je geest.
• Zet diepgaande dialogen op met je sociale kring. Bespreek en discussieer over verschillende onderwerpen, zoals de zin van leven en dood. Om je standpunten te onderbouwen kun je enkele meningen van filosofen over het onderwerp lezen en een mening vinden waar je het mee eens bent.
• Verricht daden van solidariteit in je gemeenschap. Probeer vrede en eenheid te bevorderen onder de mensen om je heen.
• Ontwikkel ruimdenkendheid. Dit betekent dat je andere houdingen en werkelijkheden in je geloofssysteem kunt integreren.

Tenslotte kan deze vorm van intelligentie je helpen je meer verbonden te voelen, zowel met jezelf als met anderen. Dit verhoogt ongetwijfeld je welzijn. Dus waar wacht je nog op? Begin vandaag nog met het ontwikkelen ervan.