Elk gebaar is een wereld

Elke dag maken we vrijwillig een verscheidenheid aan gebaren. We voeren ze uit om informatie uit te wisselen die anderen kunnen begrijpen. De regelmaat waarmee dit gebeurt, kan ons laten geloven dat een gebaar betekenis heeft. Maar gebaren op zich hebben geen betekenis. Elk gebaar krijgt betekenis van de persoon die het interpreteert.

Wanneer we reizen, komen we op plaatsen met een andere cultuur dan de onze. De manier waarop andere mensen bewegen en handelen, kan vreemd lijken. Misschien begrijpen we de betekenis van hun gebaren niet, ook al gelijken ze op de gebaren die wij maken. De waarheid is dat elk gebaar zijn eigen wereld is, of dat kan het minstens zijn.

Knipogen

We nemen als voorbeeld een knipoog. Dit gebaar houdt in dat je heel kort het ene oog sluit, terwijl het andere oog open blijft. Het is een gemakkelijk gebaar om te herkennen maar niet gemakkelijk te interpreteren.

Stel je deze situatie voor: meer mensen drinken een kopje koffie op het terras van een café. Een jongen knipoogt naar een meisje dat hem aankijkt. Aan een andere tafel zit een andere jongen die ook knipoogt, maar niet rechtstreeks naar iemand. Het meisje beantwoordt de knipoog van de jongen met een knipoog, terwijl een ander meisje die naar hen alle drie kijkt, ook knipoogt.

Hoe kunnen we deze situatie interpreteren? Welke betekenis heeft elk gebaar? Als je wil,  denk dan aan de betekenis die jij aan elke knipoog zou geven Terwijl je verder leest, kan je jouw interpretatie dan vergelijken met de echte betekenis.

Dit is de interpretatie van dit verhaal en van elk gebaar:

• De eerste jongen die knipoogde, deed dit met opzet. Hij wilde de aandacht trekken van een meisje in wie hij geïnteresseerd was. Opzettelijk knipogen naar iemand is een gebaar dat de betekenis heeft van een verkeringsritueel. Het dient om te tonen dat iemand bepaalde bedoeling, romantische interesse heeft. Het is ook een gebaar dat soms probeert om medeplichtigheid te bevestigen of te beklemtonen. In een andere context kan het ook spot betekenen, vooral als het gepaard ging met sarcasme.
• De tweede jongen die knipoogde deed dit onvrijwillig. Want hij heeft een zenuwtrekje waardoor hij gaat knipogen. Omdat het een trekje is, keek hij niet specifiek naar iemand.
• Het meisje die de knipoog van de jongen beantwoordde, deed dit omdat ze erbij wilde horen. Zij komt uit een andere cultuur waar knipogen geen betekenis heeft. Dit meisje reageerde dus met een knipoog omdat ze dacht dat het iets cultureel passend was, net als een begroeting.
• Tenslotte hebben we het meisje dat de volledige scene overziet en knipoogt. Zij knipoogde gewoon omdat er iets in haar oog terechtgekomen was. In dit geval is het knipogen een reflexhandeling om het stofje in haar oog te verwijderen. Deze knipoog is dus onvrijwillig.

Dit verhaal is verzonnen. Maar toch toont het aan dat knipogen meerdere betekenissen kan hebben en vrijwillig of onvrijwillig zijn. Heb jij de betekenis van elk gebaar, van elke knipoog geraden? Nu kan je je voorstellen hoe moeilijk het kan zijn om dit teken te interpreteren. Zonder bewijs te hebben van de betekenis die een teken in elke context meestal heeft, kan het heel ingewikkeld zijn om de betekenis van een gebaar te raden.

Ferdinand de Saussure: betekenis en betekenaar

Voor Ferdinand de Saussure zijn gebaren samengesteld uit de vereniging tussen betekenis en betekenaar. De betekenis is wat het gebaar bedoelt, terwijl de betekenaar het woord is dat het vertegenwoordigt. Dit omvat zowel zijn spelling als zijn uitspraak. In het geval van gebaren is de betekenaar dan het gebaar zelf.

De vereniging van beide, van de betekenaar en de betekenis, vormt geen enkele aanleiding om te concluderen dat dit verband willekeurig is. Dit betekent dat een simpele beweging van de hand een betekenis kan hebben waarmee het geen enkel verband heeft. Vandaar dat het soms moeilijk is om de betekenis van gebaren te kennen.

Een gebaar in een andere cultuur

Verschillende culturen hebben meestal gebaren met andere betekenissen. We geven je hier enkele voorbeelden. Deze gebaren hebben een andere betekenis dan die waarmee jij wellicht vertrouwd bent:

• De duim opsteken betekent specifiek dat alles oké is. Maar in Duitsland betekent het plassen. En in het Midden-Oosten is het een gebaar van woede tegenover iemand.
• Alle voedsel op je bord opeten betekent, voor jou, dat het eten erg lekker was. Maar dezelfde handeling wijst in China en in de Filipijnen dat de portie krap was en dat de gastheer gierig was.
• De handpalm naar buiten toe uitsteken is een teken dat we iemand willen duidelijk maken dat hij moet stoppen of wachten. Maar in Griekenland is deze manier waarop je je hand houdt, een manier om de andere persoon een misdadiger te noemen.
• De wijsvingers en de pinken rechthouden terwijl je de andere vingers over je handpalm plooit, kan in de Verenigde Staten “rock on” betekenen. Maar in Spanje gebruikt men dit gebaar echter om erop te wijzen dat de partner van een persoon ontrouw is. In Afrika wijst dit gebaar op een vloek. In Hawaii gebruikt men een gelijksoortig gebaar. Hierbij steek je de duim en de pink samen op. Het is in Hawaii een gebruikelijke manier van begroeten.
• Bloemen aan iemand geven dient gewoonlijk om liefde of sympathie te uiten. De meesten van ons zullen het aantal bloemen niet tellen. Maar in Rusland betekent het geven van een even aantal bloemen dat je wenst dat de ontvanger sterft.

Wanneer je de volgende keer op reis gaat, wees dan voorzichtig hoe je gebaren interpreteert. Maar je moet nog veel voorzichtiger zijn met de gebaren die je zelf maakt. Want wanneer we een cultuur of een context niet kennen, kunnen tot absurde conclusies komen. Wanneer je twijfelt, vraag het dan. Dit zal je helpen om conflicten te vermijden.